فهرست مطالب

فصلنامه گنجینه اسناد
پیاپی 79 (پاییز 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/09/01
  • تعداد عناوین: 7
|
  • تاملی تاریخی وحقوقی بر قراردادهای نفتی ایران درعصرقاجار
    نادعلی صادقیان صفحه 6
    کشور ایران در عصر قاجار، به علت ضعف در زمینه های مالی، اطلاعاتی و فناوری جهت انجام تحقیقات، اکتشافات و بهره برداری از منابع نفتی، چند سالی پس از فوران اولین چاه نفت در جهان، شاهد ورود کارشناسان خارجی، به منظور بهره برداری از این منبع سرشار بوده است. واگذاری امتیازهای نفتی، به عنوان نمره منفی برای شاهان قاجار در تاریخ معاصر ایران، ثبت گردیده است. با اعطای امتیازهای نفتی زیان هایی به عرصه اقتصادی کشور وارد آمد، و پیامدهای حقوقی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به دنبال داشت و زمینه ساز تحکیم و تثبیت نفوذ و اقتدار خارجی ها در ایران گردید. این مقاله، بر آن است تا با استفاده از اسناد و منابع موجود، نگاهی تاریخی و حقوقی به قراردادهای نفتی عصر قاجار داشته باشد، ابتدا مروری بر انواع قراردادهای نفتی و ماهیت حقوقی امتیاز دارد و به دنبال آن، اشاره کوتاهی به امتیازهای نفتی عصر قاجار خواهد داشت.
    کلیدواژگان: نفت، قراردادهای نفتی، امتیازها، قاجار
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • جستاری در نسخه خطی روزمه خسروان پارسی
    علیرضا سلیمان زاده صفحه 22
    مقاله حاضر، در واقع پژوهشی درباره نسخه خطی روزمه خسروان پارسی می باشد. در این مقاله، برآنیم تا نسخه خطی مورد نظر را، از جنبه های گوناگون تاریخ نگارانه، مورد کند و کاو و بررسی قرار بدهیم. بررسی روش و بینش تاریخ نگاری وقار شیرازی، ارایه تحلیل کاملی از قسمت دیباچه کتاب مورد نظر از جمله کارهایی است که سعی شده در این بررسی مورد توجه قرار بگیرد. همچنین ارایه اطلاعاتی در زمینه شرایط فکری زمانه ای است که وقار شیرازی در آن می زیسته است. جریان های باستان گرایی، از جمله عواملی است که بر سبک نویسندگی این زمانه تاثیرگذارده است. اهمیت اساسی مباحثی که در این جا مطرح خواهد شد، به قدری است که حاوی رهنمودهای ارزنده ای برای خوانندگان نسخه خطی مورد نظر خواهد بود. امید است که پسند خاطر مشتاقان تاریخ ایران را فراهم سازد.
    کلیدواژگان: روزمه خسروان پارسی، میرزا احمد وقار، باستان گرایی، سره نویسی، دساتیر، گرته برداری
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • عرایض؛ رهیافتی به تاریخ فرودستان(بررسی اسناد عرایض مجلس شورای ملی)
    سیاوش شوهانی صفحه 42
    عریضه نویسی، از دیرباز بخشی از خرده رفتار سیاسی و اجتماعی ایرانیان بوده است، تا آن جا که می توان از آن به عنوان بخشی از فرهنگ ملی ایرانیان یاد کرد. چنین فرهنگی، چه پیش از ورود اسلام و چه پس از آن مرسوم بوده است، به گونه ای که نهاد حکومت در طول دوران میانه و سده های پس از آن، با برپایی دیوان مظالم، فرهنگ عریضه نویسی را تایید می کرد. مواجهه با تمدن غرب در دوره قاجار، هر چند گسست های عمیقی بر فرهنگ و تمدن ما وارد آورد، اما در فرهنگ عریضه نویسی نه تنها گسستی رخ نداد، بلکه با گسترش وسایل ارتباط جمعی همچون روزنامه و ایجاد نهادهای جدیدی همچون دارالشورای کبرای سلطنتی و وزارتخانه ها، این فرهنگ تدوام یافت و فراگیر شد. پس از جنبش مشروطه و تاسیس مجلس شورای ملی، فرهنگ عریضه نویسی به جریانی مسلط نه تنها برای دادخواهی که برای رتق و فتق تمامی امور و مشکلات روزمره افراد فرو دست جامعه درآمد و با تشکیل کمیسیون عرایض در مجلس شورای ملی، رسیدگی به عرایض مردمی، به یکی از کارکردهای اصلی نهاد قانونگذاری در ایران تبدیل گردید. هر چند چنین کارکردی به دلایلی از کج فهمی نسبت به نهاد قانونگذاری نشئت گرفته بود، اما باعث شد امروزه منبع مطالعاتی بسیار بکری به نام «اسناد عرایض» در حوزه تاریخ اجتماعی برای تاریخ پژوهان به وجود آید. یافته های این پژوهش، برخی از علل کج فهمی از نهاد قانونگذاری را در این دست از اسناد نشان داده و با مقایسه تطبیقی عرایض در دوره مجلس شورای ملی با دوره پیش از تشکیل قوه مقننه بویژه در دوره ناصری، فهم مردم را از نهاد قانونگذاری، مورد بررسی قرار می دهد. همچنین ارایه تقسیم بندی جدیدی از محتوای این اسناد و توجه به دیگر ویژگی آن ها، بخش های دیگری از مقاله حاضر خواهد بود. در پایان، سعی خواهد شد جایگاه و اهمیت این اسناد در مطالعات تاریخ اجتماعی و تاریخ فرودستان، با ارایه اسنادی در این خصوص واکاوی شود.
    کلیدواژگان: عریضه، فرهنگ عریضه نویسی، کمیسیون عرایض، مجلس شورای ملی، اسناد عرایض، تاریخ اجتماعی، تاریخ فرودستان
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • فرمانگذاری خالصجات در اصفهان در دوره ناصرالدین شاه (تبدیل زمین های دولتی به زمین های اربابی به طور مشروط)
    مرتضی دهقان نژاد، مولود ستوده صفحه 80
    اعطای امتیازات به خارجیان و ایرانیان، از ویژگی های اقتصادی دوره ناصرالدین شاه می باشد. او، پس از شکست در اعطای امتیازات به خارجیان و مسدود شدن راه های کسب درآمد برای خزانه اش، اقدام به فروش خالصجات به طبقات ممتاز و اشرافی جامعه کرد. شاید طبق تاکیدات شاه، هدف از اعطای خالصجات، بهکرد وضع کشاورزی و ترقی کشور بوده است، اما دست اندرکاران محلی اقتصاد ایران، باعث شدند تا شرایط به نفع آنان رقم بخورد. اصفهان، پایتخت صفویان از لحاظ زمین های خالصه، منبعی سرشار برای اصلاحات کشاورزی به شمار می آمد و درآمد آن، نقش بسزایی در نظام دیوانی اصفهان داشت. به همین دلیل این خالصجات برای دولت، متولیان امور دیوانی و متقاضیان خرید، درآمد هنگفتی داشت که باعث شد بر سر واگذاری خالصجات، میان رجال دیوانی و محلی مدت ها نزاع روی دهد و در نتیجه، مالکیت در اصفهان دچار آشفتگی شود.
    کلیدواژگان: ناصرالدین شاه، ظل السلطان، میرزا حبیب الله خان انصاری، فرمان، خالصجات دیوانی، زمین های اربابی، اصفهان
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • آرشیو رقمی و نقش آن در هدایت مدیریت دانش و تسهیم سرمایه های فکری
    فائزه سادات طباطبایی امیری، بنت الهدی خبازان صفحه 92
    همگام با ریشه دواندن مراکز حفاظت و اشاعه اسناد در سطوح گوناگون ملی و اجتماعی و فرآورده های فرهنگی، آرشیو به شاهدی ملموس از حافظه شخصی و جمعی تبدیل شده است که مطابق الگوهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، به تعریف حافظه سازمانی می پردازد. با توجه به نقش تحول یافته آرشیودار در گذر زمان و تحول در آرشیوها، این مراکز تنها مخزنی از داده ها و انبار تاریخی صرف نیستند، بلکه پاره های فرهنگی و ترکیبی از ساختارها و روش ها هستند که در گذرگاه علم، فرهنگ کاربردی، سیاست و از همه با اهمیت تر، فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی (ICT) قرار گرفته اند. فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی از جوانب گوناگون، آرشیو و نقش و جایگاه آن را در جامعه اطلاعاتی عصر حاضر تحت تاثیر خود قرار داده اند. تحولات سریع و شتابان در چرخه زندگانی اطلاعات و انتشارات علمی به سمت رقمی شدن، دسترسی آسان به اطلاعات، ضرورت ارتباطات علمی و گردش آزاد اطلاعات، به منظور توسعه و پیشرفت و... مسایلی است که دوشادوش و همگام با هم، شالوده ایجاد و گسترش آرشیو رقمی را پی ریزی کرده است. به طوری که آرشیو رقمی به عنوان یکی از مجراهای اصلی برای دسترسی آزاد به اطلاعات علمی، در سطح جهانی، مطرح گردیده و جایگاه ویژه خود را در توسعه و پیشرفت علمی و اقتصادی ملل پیدا کرده است. لذا با توجه به تحول در محمل ها به مدد فناوری های اخیر و تاثیر انکارناپذیر آن ها در ایجاد آرشیوهای رقمی و نیز نقشی که آرشیوهای سنتی و نوین در توسعه و پیشرفت علمی، فرهنگی و اقتصادی جامعه اطلاعاتی بازی می کنند، مقاله حاضر در دو بخش مجزا و در عین حال پیوسته ارایه می گردد. در بخش نخست، به معرفی شکل نوین آرشیوها تحت عنوان آرشیوهای رقمی از نظرگاه های مختلف می پردازیم. آن گاه عواملی را که از فناوری های نوین سرچشمه گرفته و پایه اولیه شکل گیری آرشیو رقمی را پی ریزی کرده اند، در معرض بررسی قرار می دهیم. ویژگی های آرشیو رقمی و چالش های پژوهش درخصوص آرشیو رقمی و رقمی کردن اسناد در نقش حافظه اجتماعی و فرهنگی هر ملت، از مباحث بسیار مهمی است که در این نوشتار در بوته نقد قرار می گیرد. بخش دیگر این نوشتار، به نقش تردیدناپذیر آرشیوها در توسعه و پیشرفت ملی، علمی و اقتصادی، اختصاص دارد. برای پرداختن به این مساله، بار دیگر گریزی می زنیم به نقش بظاهر جدیدی که فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، بر دوش آرشیوها در جامعه اطلاعاتی گذاشته اند و آن هم، نقشی است که آرشیوها در راهبری مدیریت دانش، تسهیم و اشتراک گذاری سرمایه های فکری بازی می کنند.
    کلیدواژگان: آرشیو رقمی، فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، مدیریت دانش، سرمایه های فکری
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • حفاظت پیش گیرانه:مخزن موزه ملک
    سیده سمیه محسنیان صفحه 118
    مقاله ای که پیش رو دارید، سعی کرده با درنظر گرفتن مفاهیم پایه ای در زمینه حفاظت پیش گیرانه و اندازه گیری اهم شاخص های تاثیرگذار در پیشنهاد روش بهینه حفاظت و نگهداری آثار تاریخی - فرهنگی، روش هایی برای حفاظت مطلوب از آثار تاریخی - فرهنگی موجود در مخزن موزه ملی ملک، ارایه کند. میزان تاثیر شرایط محیطی، خواه رطوبت نسبی، درجه حرارت، نور، آلاینده های گازی و ذرات جامد در محیط مخزن موزه ملی ملک و خواه پیامدهای ناشی از این عوامل مثل تغییرات اسیدیته در آثار کاغذی، تاثیر قارچ ها و شرایط جوی مناسب برای رشد و نمو ریزاندامگان ها، مورد آزمایش قرار گرفته است. هدف از انجام این آزمایش ها، سنجش میزان هر یک از عوامل محیطی در محیط اتاق مخزن موزه، با میزان استاندارد شرایط محیطی در موزه و در نهایت، تعیین عوامل آسیب رسان در مخزن موزه ملی ملک بوده است. برای این منظور، با بهره گیری از روش های تجزیه دستگاهی کلیه عوامل محیطی موثر بر آثار مانند نور، رطوبت نسبی، دما و آلاینده های محیطی و ریزاندامگان ها در بازه های زمانی معین، پایش گردیده است. در پایان مقاله، نتایج حاصل از این پژوهش، آورده شده است.
    کلیدواژگان: حفاظت پیش گیرانه، موزه ملی ملک، پایش محیطی
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
  • مهم ترین عناصر توصیف آرشیوی از دید صاحب نظران حوزه آرشیو در ایران
    معصومه عادلی، سعید رضایی شریف آبادی، فریبرز خسروی صفحه 148
    پژوهش حاضر، با هدف تعیین مهم ترین عناصر توصیفی مورد نیاز در کاربرگه های تنظیم و توصیف اسناد آرشیوی، انجام شد. روش پژوهش، پیمایش توصیفی و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته است. جامعه پژوهش، شامل 7 نفر از صاحب نظران حوزه آرشیو بویژه حوزه تنظیم و توصیف آرشیوی است. نشانگرهای توصیفی پرسشنامه، از مطالعه و بررسی عناصر توصیفی موجود در شیوه نامه استاندارد بین المللی توصیف آرشیوی (ISAD(G))، قوانین توصیف آرشیوی کانادا (RAD)، شیوه نامه سامانه ردیف در استرالیا (CRS)، و شیوه نامه تنظیم و توصیف آرشیو ملی ایران، استخراج شد. یافته های پژوهش، نشان داد که شش عنصر ضروری استاندارد بین المللی توصیف آرشیوی از دید صاحب نظران حوزه آرشیو در ایران نیز، با اهمیت می باشد. همچنین، مشخص شد که عناصر منتخب از دید صاحب نظران آرشیو در ایران، بیش ترین میزان همخوانی را با عناصر توصیفی استاندارد بین المللی توصیف آرشیوی دارند. بنابراین، لزوم بهره گیری از استانداردها و تجارب بین المللی در کنار اقتضایات بومی، ضروری به نظر می رسد.
    کلیدواژگان: عناصر توصیفی، تنظیم و توصیف، استاندارد بین المللی توصیف آرشیوی ((ISAD(G)، قوانین توصیف آرشیوی کانادا (RAD)، سامانه ردیف در استرالیا (CRS)، شیوه نامه تنظیم و توصیف آرشیو ملی ایران
    چکیده مشاهده متن زبان: فارسی
|
  • A Historical and Legal Review of the Oil Contracts of Iran in the Qajar Era
    Nadali Sadeghian Page 6
    In the Qajar Era, due to weaknesses in the economy, information, and technology Iran was unable to explore and exploit its oil reserves on its own. erefore, just a few years aer the exploitation of the rst oil well in the world, foreign experts entered Iran to exploit its rich oil reserves.In the contemporary history of Iran, granting oil concessions has been recorded as a negative for the shahs of Qajar Dynasty. By granting oil concessions, the rights of the nation were conceded to aliens; the economy of the country faced many losses; unpleasant legal, political, social, and economic consequences resulted; and the in"uence and power of the foreigners was strengthened and stabilized in Iran.is paper aims to take a historical and legal look at oil contracts of the Qajar Era based on existing records and resources. It rst reviews di"erent types of oil contracts and the legal nature of concessions and then brie"y mentions the oil concessions of the Qajar Era.
    Keywords: oil, oil contracts, concessions, Qajar Era
    Abstract View Paper Original: Persian
  • A Review and Introduction of a Manuscript:e History of Persian Kings
    Alireza Soleimanzadeh Page 22
    One of the books written in the era of Naser al-Din Shah Qajar was e History of PersianKings (Roozmah-e Khosrovan-e Parsi) by Mirza Ahmad Vaqar Shirazi. e authorclaimed that he wrote it in pure Persian.is paper presents research on a manuscript of e History of Persian Kings and setsout to study this manuscript from various historiographical viewpoints. Reviewing themethodology and viewpoint of Vaqar Shirazi in historiography and presenting a completeanalysis of the preface of the book are among the main purposes of this article.Furthermore, one of the major subjects discussed in the paper is the intellectual climateof the era in which Vaqar Shirazi lived. Archaistic trends are among factors in"uencingthe writing style in this era
    Keywords: The History of Persian Kings, Roozmah, e Khosrovan, e Parsi, Mirza Ahmad Vaqar Shirazi, archaism, pure writing, Dasatir, loan translation
    Abstract View Paper Original: Persian
  • Petitions; an Approach to the History of Lower Classes (A Study on the Petition Records in the National Consultative Assembly)
    Siavash Shohani Page 42
    From a long time ago, petitioning was a part of the political and social behavior of theIranians and it can be considered as a part of their national culture. is culture wascommon both before and aer the advent of Islam in Iran. During the median eraand centuries aer that, governments endorsed the culture of petitioning by institutingjudicial courts. Adjusting to Western culture during the Qajar era created wide displacements in the culture and civilization of Iranians; however, this did not disturb theculture of petitioning; rather this culture continued and became more widespread withthe growth of mass media in di"erent forms, such as newspapers, and with the foundation of new institutions such as the Great Royal Consultation House and governmental ministries. Following the Constitutional Movement and the institution of the National Consultative Assembly, the culture of petitioning became a dominant culture, not only for making lawsuits but also for dealing with everyday issues and problems of the lower classes. With the formation of the Commission of Petitions in the National Consultative Assembly, dealing with people's petitions became one of the main functions of the legislative institution in Iran. Although this function originated from a misinterpretation of the legislative institution’s purpose, it resulted in the creation of a unique study resource for historians in the eld of social history: the "petition records".
    Keywords: petition, the culture of petitioning, the Commission of Petitions, the National Consultative Assembly, petition records, social history, the history of lower classes
    Abstract View Paper Original: Persian
  • Conditional Endowment of Public Lands to the Upper-Classp in Isfahan in the Era of Naser al-Din Shah Qajar
    Morteza Dehghannejad, Molud Sotudeh Page 80
    Granting concessions to foreigners and Iranians was one of the economic characteristicsof the era of Naser al-Din Shah Qajar. Aer his failure in granting concessions toforeigners and therefore losing opportunities to generate income for his treasury, Naseral-Din Shah started to sell public lands to the privileged and upper class. Perhaps, asthe Shah reasoned, endowing public lands would improve the status of agriculture anddevelop the country. However, the locals involved turned the conditions to their ownprot. Isfahan, the capital city of Iran during the Safavid Era, was considered as a richresource for agricultural reforms in terms of its public lands. e income of this regionwas a major factor in the court system of Isfahan and therefore these public lands yieldedconsiderable income for the government, courtiers and those wanting to buy these lands.is led to continuous disputes among courtiers and the locals and therefore the ownership of lands in Isfahan was in a state of chaos for several years
    Keywords: Naser al Din Shah Qajar, Zel al Soltan, Mirza Habibollah Khan Ansari, decree, public lands, lands of masters, Isfahan
    Abstract View Paper Original: Persian
  • Digital Archive: A Practical Concept of the National Memory Formed by Modern Information and Communication Technologies and its Function in the Guidance of Knowledge Management and Sharing Intellectual Assets
    Faezeh, Sadat Tabatabaei, Amiri, Bentolhoda Khabazan Page 92
    Digital archives have become one of the main channels for open access to scienticinformation at a global level and have established their position in the scientic andeconomic development of nations. is is the result of modern information and communication technologies. Recognising these changing realities, the impact of currenttechnologies and their undeniable role in creating digital archives, as well as the role thatboth traditional and modern archives have in the scientic, cultural and economic improvement of the information society, this paper is presented in two separate, but related parts. In the rst part, in order to study patterns of archival evolution which eventually lead to the establishment of digital archives, we analyse archives and their modern formats, digital archives, from di"erent viewpoints. en we study the factors which have arisen from modern technologies and which are the primary basis for the formation of digital archives. e features of digital archives and the methods for sustaining and preserving electronic records for long periods of time, and also challenges for researchabout digital archives and digitalization of records as the social and cultural memoryof a nation, are among most important issues reviewed in this paper. Another part ofthis paper is devoted to the undoubted role of archives in national, scientic and economic development. erefore in order to study this issue, once again we mention theseemingly new role which has been given to archives in the information society by themodern technologies and that is the role that archives have in the guidance of knowledgemanagement and sharing intellectual assets.
    Keywords: digital archives, information, communication technologies, knowledge management, intellectual assets
    Abstract View Paper Original: Persian
  • Preventive Preservation:e Repository of Malek Museum
    Somaye Mohsenian Page 118
    Considering basic concepts of preventive preservation and measuring the most importantin"uential indicators in proposing an optimum method for preservation and maintenanceof historical and cultural works, this paper tries to present methods for properpreservation of historical-cultural works existing in the repository of Malek NationalMuseum.ects of environmental conditions including relative humidity, temperature, light,gas pollutants and solid particles in the environment of the Malek National Museum andalso the consequences of these factors such as acidity changes in paper works, and theof fungi and proper environmental conditions for the development of microorganisms have been experimentally investigated. e aim of conducting these experiments was to compare the extent of each environmental factor in the environment of the repository room of the museum with the standards for environmental conditions in the Malek National Museum and to eventually determine the damaging factors in this museum. To do so, all in"uential environmental factors such as light, relative humidity, temperature, environmental pollutants, and microorganisms were monitored in a specic time range using instrumental analysis methods.
    Keywords: preventive preservation, Malek National Museum, environmental monitoring
    Abstract View Paper Original: Persian
  • Most Important Elements of Archival Description in the Viewpoint of Archival Experts in Iran
    Masoomeh Adeli, Saeed Rezaei Sharifabadi, Fariborz Khosravi Page 148
    is project aims to determine the most important descriptive elements required inworksheets for arrangement and description of archival records. e research employeda descriptive survey design and a researcher-made questionnaire was used to collectdata. e research population included 7 experts in the eld of archives, especially archivalarrangement and description. e descriptive indicators of the questionnaire havebeen extracted through the study of the descriptive elements existing in the GeneralInternational Standard Archival Description (ISAD(G)), Canada's Rules for ArchivalDescription (RAD), the Commonwealth Record Series (CRS) System in Australia, andthe National Archives of Iran's Manual for the Arrangement and Description of ArchivalRecords. e ndings of the research show that six necessary elements of theInternational Standard for Archival Description are also important from the viewpointof archival experts of Iran. Furthermore, it was indicated that the elements selected bythe archival experts of Iran were mostly in harmony with descriptive elements of theInternational Standard for Archival Description. erefore, it seems necessary to benetfrom international standards and experiences in addition to local requirements.
    Keywords: descriptive elements, Arrangement, Description, General International Standard Archival Description (ISAD(G)), Canada's Rules for Archival Description (RAD), the Commonwealth Record Series (CRS) System in Australia
    Abstract View Paper Original: Persian