فصلنامه اندیشه نوین دینی
پیاپی 17 (تابستان 1388)

رویکرد این تحقیق، مقایسه ای بین وحی و شعر است. ابتدا تعریفی از این دو ارائه شده و سپس عناصر و ویژگی های هر کدام بررسی شده است. بین وحی و شعر تفاوت اساسی وجود دارد؛ زیرا منشا شعر اعم از الهام الاهی است و شامل القائات شیطانی و دالات برخاسته از محسوسات و مشهودات نیز می شود؛ حتی اگر منشا شعر، الهام الاهی باشد، باز هم با وحی تفاوت دارد و تخیل، احساسات و اندیشه شاعر، تاثیر اساسی بر شعر می گذارد. پس از بیان چندین فرق اساسی دیگر میان وحی و شعر از جهت غرض، منشا، الفاظ و...، در پایان اثبات شده است که وحی دارای ویژگی هایی است که شعر قابل مقایسه با آن نیست، به همین سبب، آشکار می گردد که تشبیه ماهیت و فرآیند وحی به شعر، ناشی از بی توجهی نسبت به حقیقت آنهاست.

نظریه الاهیات سلبی بهعنوان یکی از نظریه های مهم درباره معناشناسی اسما و صفات الاهی از دیرباز بین اندیشمندان مسلمان مطرح بوده است. گروهی آن را بهطور مطلق قبول کردهاند و جمعی بهکلی منکر آن هستند. این مقاله، دو پرسش در خصوص این نظریه را بررسی میکند.
اولا، علت رویکرد اندیشمندان به این نظریه چه بوده است و با آن چه مشکلی را حل کرده اند؟
ثانیا، رویکرد صحیح در قبال این نظریه چیست؟
الاهیات سلبی به چهار نظریه فرعی منشعب می گردد که اگر چه در اصل نظریه با هم مشترکند، در اهداف، انگیزه ها، نتایج و پیامدها اختلاف دارند؛ گروهی به سبب دشواری تعقل ایجابی صفات خداوند، گروهی دیگر به دلیل انکار صفات ذاتی حق تعالی و سومین گروه به قصد تعبیر منطقی صحیح از عینیت صفات با ذات به الاهیات سلبی روی آورده اند. دیدگاه چهارم هم رویکرد روایات است که به قصد نفی تشبیه، به الاهیات سلبی پرداخته اند. در این پژوهش، سه نظریه نخست نقد شده اند و نظریه چهارم به عنوان مفهومی معقول، نه واجب و ضروری الاجراء، تایید شده است

ایمان از محوری ترین عناصر ادیان به شمار می رود؛ به گونه ای که پرداختن به ماهیت و تعیین جایگاه آن در ادیان، یکی از اصلی ترین مباحث متکلمان ادیان بزرگ است. در این مقاله برآنیم تا به بررسی ایمان از دیدگاه ملاصدرا بپردازیم. بنابراین ضمن ارائه تعریف اجمالی از ایمان، به بررسی حقیقت، متعلق، انواع و مراتب آن از منظر ملاصدرا می پردازیم. از دیدگاه ایشان، ایمان اعتقاد قلبی صرف و از سنخ باور محض نیست؛ بلکه ایمان حاکی از اعتقاد قلبی به اصول و اقرار آن به زبان و عمل به ارکان و اعضاست که به خدا، فرشتگان، کتب، رسولان، قیامت و... تعلق می یابد.

ارزش هر معرفت به موضوع آن بستگی دارد و با توجه به عظمت حضرت حق، معرفت خدا از اهم معارف خواهد بود. نحله های مختلف دینی در این خصوص، روش ها و باورهای مختلفی را برگزیده اند؛ برخی به گمان عظمت بخشیدن به معرفت الله آن را غیر قابل اکتساب و یک افاضه الاهی می پندارند. اینان دخالت نظر و تلاش عقل برای این معرفت را امری غیر ممکن و بیهوده می شمارند؛ اما گروه دیگر، کسب معرفت الاهی را از اهم وظایف و تکالیف انسانی و اولین واجب میدانند. در این مقاله سعی شده تا با دلایل عقلی و نقلی، اکتسابی بودن معرفت الله و لزوم آن اثبات شود و نظریه تنها افاضی بودن معرفت نیز نقد گردد.

یکی از مباحث مهم در حوزه دین پژوهی، مساله تعریف دین می باشد. اهمیت این مساله از آن روست که تمام مباحث دین پژوهی به نحوی مبتنی بر تعریفی است که دین پژوه از دین پذیرفته است. یکی از رهیافت ها در تعریف دین، رهیافت کارکردگرایانه است. این مقاله درصدد بررسی مبانی و لوازم تعریف کارکردگرایانه از دین و نقد آن است. ادعای ما در این مقاله آن است که رهیافت کارکردگرایانه به دین، هم بر پیش فرض های نادرستی بنا شده است و هم لوازم غیر قابل قبولی به ویژه برای دینداران دارد و نمی توان مباحث کلامی مانند ضرورت دین و قلمرو دین را بر تعریف کارکردگرایی از دین استوار ساخت.

مفهوم مشروعیت در فقه سیاسی شیعه در طول زمان تحول یافته است. این مفهوم که از لحاظ سابقه، یکی از پرماجراترین و جنجالی ترین موضوعات در تاریخ اسلام بوده است، روزگاری با حاکمیت اندیشه خلافت، مسیر خاصی را سپری نمود؛ ولی در فقه شیعی از همان آغاز، نهاد خلافت نوعی انحراف محسوب می شده و در این راستا در عصر غیبت امام معصوم یک فرآیند استعلایی را تا زمان حاضر پشت سر گذارده است. این روند استعلایی از زمانی که در ایران نهاد خلافت برچیده شد، به سه صورت ظهور یافته است: ابتدا در شکل مشروعیت حکومت سلطان عادل، در مرحله بعدی، مشروعیت حکومت مشروطه و سرانجام در دوره معاصر، مشروعیت حکومت ولی فقیه جامع الشرایط که با تلاش های امام خمینی(ره) و تحقق انقلاب اسلامی ایران جامه عمل پوشیده است.

در این مقاله، یکی از مبانی مهم صدرالمتالهین در فهم قرآن را که در مواجهه با مشکلات زبانی و الفاظ بشری موجود در قرآن درباره سخن از خدا و صفات او رخ می نماید، بررسی می کنیم. راه حل صدرا در این باب، حکمی بدیع و قابل توجه است. شناخت این زبان با شناخت عوالم نزولی و صعودی در هم تنیده و به آن وابسته است. اگرچه درک الفاظ تشبیهی در عالم محسوس که نازل ترین عوالم است با عوارض حسی و معتاد آمیخته است، حقیقت این الفاظ که امری مشکک هستند در هر یک از عوالم مافوق دارای خلوص و صفای بیشتری هستند تا می رسد به عالم حق متعال که در نهایت شدت و عاری از هرگونه زوائد است. در فهم زبان قرآن درباره سخن از صفات حق تعالی باید به اصل و روح معنا و عاری از هر گونه زواید معتاد جسمانی دست یافت. یکی از طرق فهم این زبان که در باطن و نهاد خود با زبان اشتراک معنوی پیوند دارد، تطبیق آن با عالم انسانی می باشد که مثال و نمونه ای از عالم الاهی است.