فهرست مطالب
دوفصلنامه اسلام و علوم اجتماعی
پیاپی 2 (پاییز و زمستان 1388)
- تاریخ انتشار: 1388/10/11
- تعداد عناوین: 8
-
صفحه 7محققان علوم اجتماعی در حوزه دین هنگامی که درصدد برمی آیند که حیطه گسترده و پیچیده ای چون دینداری را در سطحی وسیع و با شیوه پهنانگرانه پیمایش های اجتماعی مورد بررسی تجربی قرار دهند فقط به تعریف منطقی و مفهومی از دین و دینداری نیاز ندارند؛ بلکه، توجه اساسی آنها به تعاریف عملیاتی برای سنجش و اندازه گیری دینداری است. تعاریف عملیاتی، مفهوم کلی دین و دینداری را به اجزای تشکیل دهنده اش (ابعاد، مولفه ها، و معرف/ شاخص ها) جهت انجام پژوهش تجربی تجزیه می کند. در این مقاله، با واکاوی نظری و تجربی مفهوم دین و دینداری در دین اسلام و علوم اجتماعی تلاش گردید تا ابعاد و مولفه هایی که این پدیده را به صورت یک کلیت تجربی یا کلیت تئوریکی شکل داده است، مشخص و معین شود. در این راستا، ابتدا، دین و دینداری با درجه ای از انتزاع و براساس سه بعد اعتقادات، احساسات، و اعمال تعریف مفهومی شد. سپس، مولفه های درون هر بعد از دینداری مشخص گردیدند. یعنی، بعد اعتقادی دین به دو مولفه «اصول» و «فروع»؛ بعد عاطفی دین به سه مولفه «تجربه دینی»، «علقه دینی» و «هویت دینی»؛ و بعد رفتاری دین به سه مولفه «اخلاقیات»، «شرعیات» و «عبادات» تقسیم شدند. در پایان، برای ساخت سنجه دینداری در هر یک از مولفه های فوق الذکر، معرف/ شاخص های معینی براساس آموزه های اسلام ارائه گردید.
کلیدواژگان: دینداری، دین، پژوهش تجربی، تعریف مفهومی، تعریف عملیاتی -
صفحه 49برای سکولار شدن افراد با تحصیلات عالیه، مسیرهای احتمالی متعددی بیان شده است. آیا کثرت گرایی نیز می تواند مسیری برای سکولار شدن آنان باشد. این جستار، با انتخاب چارچوب نظری «سازه گرایی»، درصدد پاسخگویی به سوال بالا است. برای انجام دادن این مهم، ابتدا به تعریف مفهومی اصطلاحات «کثرت گرایی» و «سکولار شدن» می پردازیم، آنگاه با ارائه الگوی تحلیل، که در آن به عوامل کثرت گرایی و شاخص های سکولار شدن اشاره شده است، مسئله تبیین می شود. در این باره، این تحقیق به دو نتیجه مشخص می رسد: یکی اینکه کثرت گرایی معرفتی، سبب سکولار شدن افراد با تحصیلات عالیه می شود و دوم اینکه در ایران به علت پیروی از دین واحد و یکدست و تشکیل حکومت دینی بر پایه آن و اینکه کشوری به لحاظ دینی، واحد است، کثرت گرایی اجتماعی در آن موردی ندارد. لذا سکولار شدن افراد از این مسیر، به نظر محتمل نمی رسد؛ اما از مسیر کثرت قرائات دینی (کثرت گرایی معرفتی) اگرچه تا سکولار شدن راهی بس طولانی در پیش دارد، اما نسل جوان و قشر تحصیلکرده امروز، تحت تاثیر جریان های روشنفکری غربی هستند که احتمالا در آینده، به سکولار شدن جامعه ایران خواهد انجامید.
کلیدواژگان: کثرت گرایی، کثرت گرایی اجتماعی، کثرت گرایی معرفتی، سکولار شدن، نظریه سازه گرایی -
صفحه 81هدف این مقاله، شناسایی راهکارهای تاثیرگذاری فرآیند توسعه، بر عرفی شدن احتمالی ایران است و برای این منظور، از رویکردی نظری و تبیینی بهره گرفته شده است. یافته اصلی این تحقیق، عبارت است از یک الگوی نظری سامان یافته و متشکل از مجموعه ای از فرضیه ها، که تا حد امکان کوشش شده است که در یک سطح کلی به واقعیات عینی مستند باشند. بر حسب این الگو، توسعه در محورهای گوناگون آن، از طرق متعدد، از جمله: علم گرایی، نسبیت گرایی، سودپرستی، نابرابری، نفی اقتدارهای سنتی، دنیا گرایی، تجمل گرایی، محو اجتماعات محلی و اشاعه فرهنگ مدرن، می تواند باعث عرفی شدن احتمالی ایران گردد. با توجه به کمبود جدی پیشینه تحقیق، درباره موضوع این مقاله، امید است این کار بتواند گامی هر چند کوچک در جهت پیشبرد ادبیات بحث عرفی شدن به شمار آید.
کلیدواژگان: توسعه، عرفی شدن، مدرنیزاسیون، ایران -
صفحه 103این جستار در پی ارائه نظریات شریعتی درباره نحوه ارتباط معرفت و جامعه است. بدین منظور، پس از مرور کلیات، شامل: مقدمه، بیان مسئله، پرسش های مسئله، پیش فرض ها، پیشینه و چارچوب نظری، بر محور پنج مولفه عمق تعین، درجه تعین، سطح تعین، عامل مسلط در تعین و آماج (موضوع) تعین، مطالب را عرضه می کند. پایان بخش این جستار تحقیقی، نتیجه گیری و ارزیابی مطالب آورده شده است.
کلیدواژگان: معرفت، جامعه، تعین، شریعتی، دین پژوهی، آسیب شناسی، جامعه شناسی معرفت، تعین اجتماعی معرفت -
صفحه 139شناخت و روش شناخت اجتماعی، از موضوعات مهم و اساسی در حوزه علوم اجتماعی است که در دوره های مختلف تاریخی از گذشته تاکنون رویکردهای مختلفی درباره آن وجود داشته است. یکی از دسته بندی های روش شناختی، تقسیم روش به روش شناسی بنیادین و روش شناسی کاربردی است که انواع مختلف روش شناخت اجتماعی را می توان در ذیل آن قرار داد. در این گونه شناسی، روش شناسی بنیادین، که به مبانی هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی ناظر بوده و به صورت بنیادین روش شناسی اجتماعی را مد نظر قرار می دهد، مبنای بحث در این مقاله واقع می شود. در علوم اجتماعی با سه روش بنیادین اثباتی، تفهمی و رئالیسم انتقادی سروکار داریم. هر یک از این روش ها از مبانی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی خاصی بهره گرفته، با یکدیگر در تقابلند. قرآن نیز به علت برخورداری از مبادی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی ویژه خویش از یک روش بنیادین «رئالیسم توحیدی» بهره می گیرد. ویژگی های خاص اندیشه قرآن، روش شناسی قرآنی را از مکاتب روش شناختی مدرن متمایز می سازد. قرآن هستی را دارای دو بعد مادی و معنوی دانسته، آن را یک پارچه و با محوریت خداوند حکیم معرفی می کند. همچنین سرنوشت انسان و کمال نهایی وی را در میزان قرب الهی می داند.
کلیدواژگان: هستی شناسی، انسان شناسی، معرفت شناسی، روش شناسی بنیادین، روش اثباتی، روش تفهمی، رئالیسم انتقادی -
صفحه 167محققان عوامل متعددی را در سطوح مختلف برای احتمال عرفی شدن جامعه ایران، مطرح کرده اند. یکی از عواملی که در حوزه دین می تواند احتمال روند عرفی شدن در جامعه ایران را تقویت کند، «غلبه نگاه کارکردی به دین» است. با تشکیل حکومت دینی و دخالت دین در عرصه های مختلف زندگی، برخی از دینداران برای نشان دادن مفید بودن دین و نیز حفظ و جلب مخاطبان، در رقابت با سایر مسلک ها، به معرفی کارکردی دین، به ویژه کارکردهای این جهانی آن که برای همگان محسوس و قابل درک است، رو می آورند. غلبه این نگاه، در تبیین و تحلیل دین می تواند درنهایت، اصالت ذاتی دین را با تردید روبه رو سازد و زمینه را برای حضور رقیب هایی که با تحمیل هزینه کمتری، توان برآوردن این کارکردها را دارند، فراهم سازد و درنهایت به تضعیف دین و زمینه سازی برای عرفی شدن جامعه بینجامد. بنابراین، دقت در نگاه کارکردی به دین، برای کاهش این اثر منفی، ضروری به نظر می رسد. حفظ هدف اصلی دین و تمرکز بیشتر در معرفی دین، بر اهداف اخروی آن، با توجه به تعالیم دینی و تفکیک کارکردهای اخروی و دنیوی هر یک از دستورهای دینی، از اثرگذاری این عامل بر روند عرفی شدن جلوگیری می کند.
کلیدواژگان: دین، کارکرد دین، عرفی شدن، نهادهای اجتماعی، دینداران، احکام دین -
صفحه 199تحقیقات انجام شده نشان از آن دارد که رویکرد پوزیتویستی، بر نظام آموزشی و پژوهشی کشور حاکم است. از سوی دیگر ادعا شده است که رویکرد پوزیتیویستی، از یک سو با معارف اسلامی تعارض دارد و از سوی دیگر نتوانسته است مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... کشورمان را حل کند. شواهد موجود حاکی از آن است که با وجود گذشت بیش از سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مطرح شدن مکرر مشکلات موجود در نظام علمی و تحقیقاتی کشور و اقدامات انجام شده برای مقابله با رویکرد غالب و جانشینی رویکرد دینی و بومی به علوم، به خصوص علوم انسانی و اجتماعی، هنوز این مشکل به قوت خود باقی است. این مقاله می کوشد با تحلیلی جامعه شناختی و با تکیه بر رویکرد ترکیبی ساخت و عامل، به این دو سوال پاسخ دهد که:الف) چرا با گذشت بیش از سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و حساسیت هایی که به حضور رویکرد پوزیتیویستی در جامعه علمی وجود داشته است، هنوز این نگاه به علم در کشور سیطره دارد؟
ب) با وجود اقداماتی که به ویژه در سه دهه اخیر در زمینه تولید علم دینی و بومی انجام شده است، چرا هنوز چنین فعالیت هایی در کشور به ثمر ننشسته است؟
نتایج این تحقیق نشان می دهد که در خوش بینانه ترین حالت، بازتولید تلقی پوزیتیویستی از علم در فضای آموزشی، پژوهشی، برنامه ریزی و اجرایی کشور، نه به صورت آگاهانه و با قصد و نیت توسط نظام حاکم، بلکه به صورت ناآگاهانه و از طریق عمل در ساختارهای موجود انجام می گیرد و از سوی دیگر، مواجهه صرفا فلسفی با بحث علم دینی و بومی و بی توجهی به ابعاد جامعه شناختی و سیاست گذاری آن، مانع عمده بر سر راه شکل گیری علم دینی در کشور است.
کلیدواژگان: علم دینی، پوزیتیویسم، تحلیل جامعه شناختی، رویکرد ترکیبی ساخت و عامل -
صفحه 223
-
Page 7In analyzing the complex issue of religion, social science researchers require an operational definition aside from the logical and conceptual definitions of religion and religiousity. The operational definition is used for explanatory analysis and evaluation of religiousity by social surveys. Operational definition divides the general concepts of religion and religiousity into their parts (dimensions, factors, indicators) for experimental research and analysis purposes.In this work, the theoretical and experimental conceptions of religion and religiousity in Islam and social sciences are studied. The terms religion and religiousity were first conceptually defined based on the three dimensions of beliefs, emotions, and actions. Then, the factors of each dimension of religiousity were determined. Finally, in order to construct an indicator of religiousity, certain criteria have been presented for each of the factors based on Islamic teachings.
-
Page 49Various reasons have been proposed for the secularization of people of higher education. The research studies whether pluralism can explain these people’s secularization, in a constructionalism theoretical framework. In this way, first the concepts of pluralism and secularization are defined. The issue is being explained by developing an analysis model, which points to the causes of pluralism and indicators of becoming secular. Finally, two conclusions are drawn: First, epistemological pluralism causes secularization of people of higher education. Second, because of people’s uniform belief in one religion and the dominance of religious government in Iran, social pluralism does not apply. Therefore, secularization of people in this way is not likely. However, epistemological pluralism, however far from secularism, influences the youth and people of higher education. These people are likely to be impacted by western thought wish can lead to Iran’s secularization in the near future.
-
Page 81The purpose of this article is to identify the influence of the development process of secularization in Iran. In this way, a theoretical and explanatory approach has been employed. The main outcome of this research is a theoretical model, composed of a set of hypotheses and close to experimental realities. Based on this model, development can cause secularization in different ways, such as: relativity, capitalism, inequality, rejecting traditional powers, materialism, and modernization. With respect to a serious lack in research background on the issue at hand, the research aims to improve the literature of secularization.
-
Page 103The research aims to present the viewpoint of Shariati on the relation of epistemology and Society. Thus, the following generalities will be reviewed: introduction, problem exposition, questions, assumptions, background and theoretical framework based on the following five factors: depth of determination, degree of determination, level of determination, the dominant factor on determination and subject of determination. The research concludes with an evaluation of the reviewed subjects.
-
Page 139Social understanding and social understanding method are among basic subjects of social sciences. One of the main categorization of methodology divides methodology into fundamental methodology and functional methodology. The fundamental methodology is the subject of this study. In social science, there are three basicMethodspositivism, conceptualism, and critical realism. These methods contrast one another because of different ontological, anthropological, and epistemological grounds. Since Quran obtains its particular ontological, anthropological, and epistemological view, it enjoys a basic method of monotheist realism. The special attributes of Quran distinguish its methodology from that of modern methodology. Quran views the universe as having a physical and a spiritual dimension. Additionally, the ultimate success of human being is in obeying and getting close to God.In the view of Quran, everything is related to God. Quran enjoys all explanatory, descriptive and experimental approaches but redefines them in the monotheist framework. This is the specific attribute of Quran’s methodology that secular methods lack. Because of lack of such epistemology, secular methodology employs certain means and rejects all other means.
-
Page 167Researchers have proposed various micro and macro reasons of the possibility of secularization of Iranian society. One of the main micro reasons in the field of religion, can strengthen the possibility of secularization in Iran is the dominance of a functional view toward religion. After the formation of Islamic government, in order to prove the functionality and usability of religion in various aspects of life and to preach and save it against other religions, some introduced the functionality of religion. Specifically, materialistic functionality was introduced which was more feasible and understandable by all. The dominance of this view, in analysis and explanation of religion can seriously threat the nature of religion and set the ground for expansion of other religions.Therefore, special attention must be paid in functional view toward religion to minimize its negative impacts. Preserving the ultimate aim of religion and concentrating on introducing it with respect to religious teachings can prevent the aforementioned factor to cause secularization.
-
Page 199It has been proposed that the positivist approach that is dominant in the educational system of Iran, contrasts theology and has been unable to solve the cultural, social, and economical problems of the country. The research employs the mixed approach of structure and agent in sociology to answer the following two questions:Why is the positivist approach still dominant in the country three decades after the Islamic revolution, despite the existing sensitivities on the issue?Why have the numerous attempts to produce localized and religious science been fruitless?The research findings show that the best case scenario is that reproducing a positivist view of science in educational design takes places unconsciously by social constructs rather than by the will of the dominant system. Additionally, an absolute philosophical treatment of religious science and neglecting the sociological and policy dimensions is the main obstacle in formation of religious science in Iran.
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.