مجله جنگل ایران
سال دوم شماره 4 (زمستان 1389)

هدف از این تحقیق توصیفی- پیمایشی، بررسی نقش سرمایه اجتماعی در مشارکت شهروندان در امور پارک های جنگلی تهران است. جامعه آماری تحقیق، بازدیدکنندگان پارک های جنگلی شهر تهران (چیتگر، لویزان، طالقانی و سرخه حصار) بودند. با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونه گیری تصادفی ساده، 205 نفر به عنوان نمونه تعیین شدند. ابزار تحقیق، پرسشنامه ای بود که روایی آن بر اساس پانل متخصصان تایید شد و برای تعیین پایایی بخش های مختلف، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد (94/0 تا 86/0). داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. نتایج تحلیل همبستگی نشان داد که بین مشارکت شهروندان در امور پارک های جنگلی و سرمایه اجتماعی در سطح یک درصد رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. تحلیل واریانس نیز نشان داد که بین مشارکت شهروندان در امور پارک های جنگلی و سطوح مختلف سرمایه اجتماعی در سطح پنج درصد تفاوت معنی دار وجود دارد. در تحلیل رگرسیونی گام به گام نیز به ترتیب هفت متغیر وارد تحلیل شدند که در مجموع حدود 2/66 درصد از واریانس تمایل به مشارکت شهروندان در امور پارک های جنگلی را تبیین کردند. به این ترتیب مشارکت و سرمایه اجتماعی، ارتباط دوسویه و متقابلی دارند. به موجب این، افزایش سطح سرمایه اجتماعی در شهروندان و به دنبال آن ایجاد تمایل در افراد برای مشارکت در امور شهری مانند فعالیت در پارک های جنگلی و فضاهای سبز، موضوعی مهم و انکارناپذیر است. بنابراین، سرمایه اجتماعی در این بخش اهمیت زیادی دارد و توجه به شاخص ها و مولفه های آن و ارتقای سطح سرمایه اجتماعی در این جوامع و ذی نفعان، می تواند نقش مهمی در پیشبرد اهداف آرمانی این بخش حیاتی ایفا کند.

استفاده از اسکیدرهای چرخ لاستیکی، عملیاتی معمول برای خروج چوب از عرصه قطع است، هرچند مشکلات زیست محیطی زیادی را سبب می شود. هدف از این تحقیق بررسی تاثیر درصد شیب، تعداد عبور اسکیدر، عمق و رطوبت خاک در مسیرهای چوبکشی بر کوبیدگی خاک های ریزدانه و در مرحله بعد، کمی کردن این آثار است. این پژوهش در قالب طرح فاکتوریل کاملا تصادفی در جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود اجرا شد. آثار شیب در چهار گروه 0، 10، 10- و 20- درصد و عمق خاک در 5، 15 و 25 سانتی متری از سطح خاک اندازه گیری شد. همچنین آثار رطوبت خاک در سه دسته 30-20، 40- 30 و 50-40 درصد اندازه گیری شد. سطوح متفاوت کوبیدگی نیز بر اساس تعداد عبور اسکیدر عبارتند از 1، 5، 8، 10، 15، 20، 25 و 30 بار تردد. افزایش دفعات عبور اسکیدر، وزن مخصوص ظاهری را افزایش می دهد، ولی بیشترین درصد افزایش وزن مخصوص ظاهری در اثر عبور اولیه اسکیدر رخ داده است. کوبیدگی خاک در شیب رو به بالا (در جهت چوبکشی) بیشتر از شیب رو به پایین است. همچنین افزایش وزن مخصوص خاک در اثر چوبکشی تا عمق 30 سانتی متری نیز درخور توجه است. وزن مخصوص ظاهری خاک در عمق های 5، 15 و 25 سانتی متر به ترتیب به طور میانگین 35، 22 و 17 درصد بیشتر از وزن مخصوص در خاک های دست نخورده (شاهد) است.

هدف از این تحقیق، ارزیابی و تحلیل مدل های حاشیه بازاریابی چوب های جنگلی با توجه به نوع گونه، درجه بندی گرده بینه و نوع وسیله حمل و نقل است. به این منظور اطلاعات مربوط به قیمت پیشنهادی و قیمت فروش گرده بینه های راش، توسکا، ممرز و افرای تولیدی سال 1387 جنگل شفارود و همچنین هزینه های مربوط به تبدیل گرده بینه، حمل و نقل و فروش ضایعات، از راه مصاحبه جمع آوری شد. بر اساس این اطلاعات، شاخص های مختلف مانند حاشیه بازاریابی، سهم قیمت تولیدکنندگان از قیمت پرداختی مصرف کنندگان و سود بازاررسانی محاسبه شد. برای دستیابی به تاثیر عامل های نوع گونه، درجه بندی گرده بینه و نوع وسیله حمل و نقل بر حاشیه بازاریابی از تجزیه و تحلیل واریانس یکطرفه در سطح احتمال 5 درصد با استفاده از نرم افزارSPSS 13 بهره گرفته شد. گروه بندی میانگین ها نیز بر اساس روش دانکن انجام گرفت. نتایج نشان می دهد که اثر نوع گونه و درجه گرده بینه بر حاشیه بازاریابی معنی دار است، درحالی که نوع وسیله حمل و نقل بر آن تاثیر معنی داری ندارد. این تحقیق نشان داد که حاشیه بازاریابی و در نتیجه مقدار سود بازاررسانی به ترتیب از گونه های راش، ممرز، توسکا به گونه افرا کاهش می یابد. حاشیه بازاریابی و در نتیجه مقدار سود بازاررسانی درجات پایین تر گرده بینه، بیشتر برآورد شد.

دامداری سنتی ساکنان عرصه های جنگلی، همواره به عنوان معضلی اجتماعی- اقتصادی که مانع اجرای کامل طرح های جنگلداری می شود، مطرح است. سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری در مواجهه با این مشکل دو رویکرد بهبود و تغییر نظام جنگل نشینی آبادی های با جمعیت بیش از بیست خانوار و جابه جایی و تجمیع خانواده های ساکن در آبادی های کوچک با جمعیت کمتر از بیست خانوار را در پیش گرفته است. بنا به دلایلی چون محدود بودن منابع مالی، باید در تعیین اولویت ها به معیارهای کمی و کیفی متعددی توجه کرد. در این تحقیق، معیارها و زیرمعیارهایی (شاخص ها) برای تعیین اولویت دامداران جنگل نشین در قالب یک مدل تدوین شد و به کمک تصمیم سازی گروهی و با استفاده از فرایند تحلیل شبکه ای، ارزیابی انجام گرفت. ارزیابی نتایج، کارایی مطلوب این شیوه را تایید کرد. علاوه بر این، نتایج نشان داد جمعیت دام، جمعیت آبادی (تعداد خانوار) و دامداری به عنوان منبع درآمد خانوار از بیشترین اهمیت در تعیین اولویت گزینه ها برخوردارند.

روش نمونه برداری نزدیک ترین فرد یکی از روش های نمونه برداری فاصله ای است که برای اندازه گیری تراکم (تعداد در واحد سطح) و تاج پوشش گیاهان به کار می رود. برای برآورد تراکم با این روش روابط مختلفی ارائه شده است. در این بررسی کاربرد این روابط (با توجه به معیار صحت) به منظور برآورد تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش درختان در جنگل های بلوط زاگرس در جنگل آموزشی، پژوهشی دانشگاه رازی کرمانشاه بررسی شد. در محدوده ای به مساحت50 هکتار که قبلا در آن آماربرداری صددرصد انجام شده بود، 50 نقطه نمونه برداری برای روش نمونه برداری فاصله ای نزدیک ترین فرد به صورت منظم با شروع نقطه تصادفی برداشت شد و برای برآورد تعداد در هکتار از روابط مختلف مربوط به این روش استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که برای برآورد تعداد در هکتار درختان در جنگل مورد بررسی، با توجه به معیار صحت قابل قبول (صحت کمتر از 10 درصد)، روابط ارائه شده توسط Morisita و Batcheler & Bell از بین روابط ارائه شده مناسب هستند و برای برآورد درصد تاج پوشش درختان هیچکدام از روابط ارائه شده مناسب نیست.

بودجه از ابزارهای اساسی اجرای سیاست ها و برنامه هاست. یکی از ابعادی که در بحث های بودجه، کم و بیش از آن غفلت شده، رابطه قدرت دیوانی-سیاسی و بودجه است. این پژوهش با هدف بررسی و تحلیل تاثیر قدرت های رسمی و غیررسمی به عنوان عوامل موثر بر تخصیص مقدار بودجه صورت گرفته است. تخصیص بودجه در حوزه منابع طبیعی به دلیل غلبه کنونی عملکرد حفاظتی آن بر عملکرد تولیدی با توجه به تخریب های گسترده، اهمیت بسزایی دارد و مدیریت پایدار این منابع، در شرایط کنونی هزینه بر است. استان کهگیلویه و بویراحمد به دلیل حضور نهادهای مردمی در مدیریت منابع طبیعی با پیشینه ایلیاتی، حفظ ریشه های قومی و قبیله ای و غلبه «روابط» (عرف) بر «ضوابط» (قانون) در سیاستگذاری و مدیریت استان انتخاب شده است. همچنین از رویکرد تحلیل شبکه ای برای ترسیم شبکه روابط رسمی و غیررسمی سازمان های مرتبط با منابع طبیعی و تحلیل کانون های قدرت رسمی و غیررسمی بر اساس مرکزیت درجه، مرکزیت بینابینی و بردارویژه سازمان ها استفاده شد. برقراری ارتباط رگرسیونی میان این مرکزیت ها و مقدار بودجه تخصیص یافته سازمان ها با استفاده از رویکرد تحلیل شبکه ای نشان داد که ارتباط با کانون اصلی قدرت (استانداری) بر تخصیص مقدار بودجه موثر بوده و قدرت غیررسمی می تواند بیش از قدرت رسمی، بر تخصیص بودجه موثر باشد. رویکرد تحلیل شبکه ای می تواند برای اجرای پژوهش های بیشتر با محوریت «روابط» و «قدرت» در راستای حفاظت و مدیریت بهتر منابع طبیعی سودمند باشد.

شهر تهران، پایتخت ایران از کلانشهرهای بزرگ دنیاست که جمعیتی نزدیک به هشت میلیون نفر را در خود جای داده است. به همین دلیل سالیانه با وجود اعمال مدیریت های جنبی فراوان، بر آلودگی این شهر افزوده شده است. انتخاب گیاهان متناسب با محیط، در طراحی فضای سبز، بسیار کارامد است. درختان با توجه به عمر طولانی خود به عنوان موجودات زنده، می توانند بهترین و دقیق ترین شاخص برای تحقیق روی تنش های محیطی باشند. در این تحقیق، ابتدا 60 پایه از گونه چنار (Platanus orientalis) در پنج منطقه تهران با اندازه های مختلف آلودگی و جمعیت و براساس نقشه آلودگی شهر تهران نشانه گذاری شد. پس از نمونه برداری، با استفاده از مته سال سنج در دو جهت عمود برهم و در ارتفاع برابر سینه، مقدار رویش سالیانه 25 سال گذشته تعیین شد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که رویش درختان چنار به ویژه طی10 سال اخیر به شدت کاهش یافته است، درحالی که درختان چنار بررسی شده با قطر برابر سینه متوسط 36 سانتی متر، هنوز در دوره جوانی و رویش مطلوب هستند. محاسبات آماری انجام گرفته روی مقدار رویش نشان می دهد که مناطق سعادت آباد و آزادی نسبت به دیگر مناطق دارای رویش بیشتر و مناطق یخچال و نارمک دارای رویش کمتر هستند و منطقه مفتح در حد واسط مناطق دیگر از نظر رویش قرار دارد. مقایسه نتایج با داده های بارندگی نشان می دهد که نوسان رویشی با تغییرات بارندگی همخوانی ندارد که ممکن است نشان دهنده دیگر عوامل اثرگذار مانند آلاینده های هوا بر رویش باشد.

هدف از انجام این پژوهش بررسی چگونگی تاثیرگذاری گونه های اشنان، تاغ و گز بر خصوصیات خاک است. در منطقه مورد بررسی، تاغ و گز به صورت دست کاشت و اشنان به صورت طبیعی وجود دارد. نمونه برداری از خاک به روش تصادفی- سیستماتیک و در ابتدا و انتهای هر یک از چهار ترانسکت منظور شده برای هر گونه انجام شد به طوری که در پای هر یک از گیاهان مورد بررسی از دو عمق 30-0 و60-30 سانتی متر در آذر ماه 1386، نمونه خاک تهیه شد. همین بررسی در سه عرصه مشابه و مجاور ولی بدون پوشش گونه های نام برده، به عنوان شاهد انجام شد. خصوصیات خاک شامل بافت خاک، هدایت الکتریکی، اسیدیته، کربن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم و مواد آلی اندازه گیری و به منظور تجزیه و تحلیل نتایج از آزمون تی استفاده شد. نتایج بیانگر افزایش معنی دار پتاسیم و کاهش هدایت الکتریکی در عرصه تاغ کاری است. همچنین در اراضی زیر کشت گونه گز افزایش معنی داری در مقدار کربن، نسبت کربن به نیتروژن، پتاسیم، ماده آلی و واکنش خاک مشاهده شد. در این اراضی تمام خصوصیات اندازه گیری شده در خاک زیر گیاه مقادیر بیشتری را نسبت به خاک منطقه شاهد نشان داد. در مناطق تحت پوشش گیاه اشنان کاهش معنی دار در مقدار ماده آلی مشاهده شد.