فهرست مطالب

فصلنامه مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای
پیاپی 7 (زمستان 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/12/15
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمد سلیمانی، اصغر نظریان، محمدحسن یزدانی صفحه 1
    موضوع مورد بحث این مقاله «سازمانیابی فضایی سکونتگاه های شهری ایران در عصر اطلاعات» است که امروزه بر اساس نظریه «شبکه شهرها»، بررسی می گردد. فرض بر این است که شبکه شهرها وقتی شکل می گیرد که دو یا چند شهر که قبلا مستقل از همدیگر بوده اند، بتدریج به مشارکت با یکدیگر تمایل یافته، همکاری می کنند. این مشارکت توسط کریدورهای حمل و نقل و زیرساخت ارتباط سریع و پایدار پشتیبانی می شود. مقاله حاضر، الگوهای فضایی جریانهای مالی بین شهری را با کاربرد داده های حواله های بانکی (بانک ملی ایران) در طول یک سال (از تاریخ 1/6/1384 تا 31/6/1385) بررسی کرده است، تا از این طریق برخی انواع روابط شبکه ای را در میان شهرها بالای صد هزار نفر ایران تعیین کند. در این تحقیق، روش آماری «تحلیل مولفه های اصلی» برای تعیین عوامل مهم مراکز جذب حواله ها، به کار رفته است. نتایج بررسی حاکی از آن است که تعداد کمی از مراکز شهری؛ یعنی هشت شهر تهران، مشهد، اهواز، اصفهان، ارومیه، کرمان، تبریز و زاهدان (در مجموع با 3/73 در صد واریانس تبیینی) به ترتیب بیشترین واریانس را تبیین می کنند. روش «تحلیل جریانهای غالب» و «مدلهای تعامل فضایی» برای بررسی و نشان دادن سلطه همه جانبه تهران بر شهرهای ایران به کار برده شده است. یافته های مقاله نشان می دهد، از یک جهت اکثر شهرها تابع کانون شهری ملی (تهران) هستند و از جهت دیگر و پس از آن، تابع مراکز منطقه ای خود هستند. همچنین یافته های این پژوهش، حاکی از آن است که «فرضیه های روابط شبکه ای» برای تعیین الگوی فضایی سکونتگاه های شهری در ایران، به علت حاکمیت نخست شهری شدید و طولانی مدت، چارچوب مناسبی نیست. این مطالعه همچنین چندخوشه از مراکزمهم با جریانهای حواله های بانکی معنی دار را در میان شهرهای مناطق کلانشهرهای مشهد، اصفهان، اهواز و استانهای مازندران و آذربایجان غربی نشان می دهد، لکن برای مشاهده روابط شبکه ای درون خوشه های شهری مذکور، باید بررسی های بیشتری صورت گیرد.
    کلیدواژگان: شبکه شهرهای ایران، تعامل فضایی، ارتباطات راه دور، جریانهای حواله های بانکی
  • مهدی مومنی، حسن بیک محمدی، زهره مهدیزاده صفحه 31
    با افزایش بی رویه جمعیت، بویژه جمعیت شهر نشین در چند دهه اخیر در کشور ایران، مساله فضا و توسعه پایدار فضایی از اهمیت قابل توجهی برخوردار گردیده است. در ایران رشد جمعیت شهری با توسعه ناموزون افقی شهر و از بین بردن منابع کشاورزی و طبیعی اطراف شهرها همراه بوده است. این در حالی است که بسیاری از شهرها دارای منابع فضایی باارزش، اما فرسوده ای هستند که راه گشای بسیاری از مشکلات به وجود آمده شهرها در حال حاضر است، و از همین جا مساله بهسازی و نوسازی این فضاهای باارزش مورد توجه قرار گرفته است. متاسفانه، ایران به دلیل استفاده از طرح هایی که بیشتر تقلیدی بوده و تنها مسایل کالبدی را مورد توجه قرار داده است، نتوانسته از این فضای باارزش استفاده بهینه ای را به عمل آورد. محله جوباره اصفهان از جمله محلاتی است که ضمن برخورداری از قابلیت های بالقوه در جذب جمعیت با معضل بافت فرسوده مواجه شده است. این محله به رغم طرحهای اجرا شده در جهت احیای آن، نتوانسته آن گونه که شایسته قدمت محله و توانهای موجود آن است، در مسیر توسعه پایدار فضا گامی موثر بر دارد و همچنان شاهد گریز جمعیت از محله و گسترش افقی شهر هستیم. هدف این مقاله تحلیلی برطرح های احیاء و نوسازی در محله جوباره و بیان نقاط ضعف و قوت آنها و ارائه راهکارهایی برای استفاده بهینه از این فضاها ضمن حفظ هویت بافت است. در این پژوهش، از روش تحقیق توصیفی ژرفانگر استفاده شده وبه منظور سنجش و تجزیه و تحلیل اطلاعات از تمامی روش های مصاحبه، مشاهده، پرسشنامه و مطالعه کتابخانه ای بهره مند شده است. برخی نتایج حاصل از این تحقیق به قرار زیر است: نوسازی پایدار بدون شناخت و توجه به ساختار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی محل امکان پذیر نیست؛ بدون جلب مشارکت واقعی مالکان این بافتها امکان دستیابی به بهسازی مطلوب محقق نخواهد شد.
    کلیدواژگان: احیا، بهسازی، بافت فرسوده، مشارکت مردمی
  • جعفر هزارجریبی، ملک محمد نجفی صفحه 53
    برنامه های مربوط به اوقات فراغت و توریسم به عنوان پدیده اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مهمی تلقی می شوند. امروزه سیاحت و گردشگری به عنوان فعالیتی فرهنگی و اقتصادی در جوامع مختلف شناخته شده است. برخی صاحبنظران عقیده دارند که گردشگری به منزله نیروی محرک توسعه اقتصادی کشورهاست. با توجه به اهمیت گردشگری، هدف اصلی این مقاله تبیین جایگاه اعتماد گردشگران خارجی نسبت به ایرانیان در توسعه صنعت گردشگری است. در این تحقیق شاخص عینی سنجش توسعه گردشگری، میزان تمایل مجدد گردشگران خارجی برای سفر مجدد به ایران است. برای رسیدن به اهداف تحقیق از دو روش اسنادی (با مطالعه پیشینه ومبانی نظری تحقیق) و میدانی (پیمایشی) استفاده شد. جامعه آماری این تحقیق را گردشگران خارجی از پنج قاره جهان تشکیل می دهند که با اهداف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، علمی، فرهنگی و تفریحی به ایران مسافرت کرده اند. تعداد 384 گردشگر به عنوان افراد نمونه انتخاب شدند. برای سنجش اعتماد از سه معرف «صداقت»، «تعهد» و «پذیرش» استفاده شده است. طبق نتایج 86 % از گردشگران دارای اعتماد متوسط رو به بالا به مردم ایران هستند و در ضمن 95% دارای تمایل متوسط رو به بالا برای سفر مجدد به ایران هستند. ضریب همبستگی بین دو متغیر اعتماد گردشگران و تمایل به سفر مجدد، همبستگی قابل ملاحظه (60/0= r) و سطح معنی داری بسیار بالا (000/0 P=) مشاهده می شود و چون این ضریب مثبت است، بیانگر وجود رابطه مستقیم میان این دو متغیر است. با توجه به مقدار ضریب تعیین) 36/0 R2= (حدود 36 درصد از تغییرات تمایل به سفر مجدد گردشگران توسط اعتماد آنان به ایرانیان قابل تبیین است. بنابراین، هرچه میزان اعتماد گردشگران نسیت به مردم ایران بالا رود، تمایل گردشگران به سفر مجدد به ایران نیز افزایش می یابد.
    کلیدواژگان: گردشگری (توریسم)، گردشگر (توریست)، اعتماد اجتماعی، توسعه گردشگری
  • محسن احدنژاد روشتی صفحه 71
    وقوع مخاطرات طبیعی، از جمله زلزله، نه تنها باعث خسارت به زیرساختارهای کالبدی و فیزیکی در مناطق زلزله زده می شود، بلکه ساختارهای اجتماعی آن مناطق را هم تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین، ارزیابی آسیب پذیری شهرها در برابر این مخاطرات، تنها به عناصر کالبدی وفیزیکی آنها محدود نشده، در این راستا عناصر اجتماعی این شهرها را هم باید مطالعه و بررسی نمود. از آنجایی که مدیریت مخاطرات در برنامه ریزی شهری از اهمیت و جایگاه ویژه ای برای کاهش حجم آسیب ها و تلفات انسانی ناشی از مخاطرات طبیعی و انسانی برخوردار است ، ارزیابی آسیب پذیری شهرها در برابر این مخاطرات از ابعاد مختلف، به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده میزان خطر می تواند به کاهش خسارات کالبدی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از وقوع چنین حوادثی منجر شود. با توجه به نقش مسلم عوامل اجتماعی در کاهش و افزایش آثار مخاطرات طبیعی، در این مقاله تاکید اصلی بر روی آسیب پذیری اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله است، که این امر به دلیل نبود آمار و اطلاعات کافی و پیچیدگی های عوامل اجتماعی در مطالعات مربوط به آسیب پذیری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، با در نظر گرفتن عواملی، همچون توزیع جمعیت در گروه های سنی مختلف و تراکم آن در مناطق مختلف شهری، کیفیت مسکن، اشتغال، سواد و تعداد معلولان و... در قالب چهار شاخص جمعیت، مسکن، اقتصادی-اجتماعی و فاصله فیزیکی به کاربری های مورد نیاز و پرخطر در هنگام بروز زلزله بررسی شده است. همچنین با به کارگیری روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای تعیین میزان اهمیت هر کدام از عوامل به کار رفته و با بهره گیری از امکانات تحلیلی و نمایشی سیستم اطلاعات جغرافیایی به ارزیابی آسیب پذیری اجتماعی شهر زنجان در برابر زلزله پرداخته و در نهایت، پهنه ها و مناطق آسیب پذیر شهر مشخص شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که در حدود 32.6 درصد از مناطق شهر زنجان دارای آسیب پذیری زیاد و39.8 درصد دارای آسیب پذیری متوسط و تنها 27.5 درصد از آن دارای آسیب پذیری کم در برابر زلزله هستند.
    کلیدواژگان: آسیب پذیری اجتماعی، زلزله، زنجان، سیستم اطلاعات جغرافیایی، فرایند تحلیل سلسله مراتبی
  • هاشم داداش پور، بهرام علیزاده، مجتبی رفیعیان صفحه 91
    هدف مقاله حاضر، بررسی و تحلیل میزان تاثیرامنیت تصرف زمین، برانگیزه مشارکت خانوارهای ساکن در سکونتگاه های غیررسمی است. به همین منظور، محله غیررسمی اسلام آباد تهران به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. روش تحقیق دراین مقاله از نوع توصیفی و تحلیلی بوده و در آن از روش پیمایش وابزار پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. از تکنیک های آماری آلفای کرونباخ، همبستگی پیرسون و جزئی، و تکنیک آماری رگرسیون چند متغیره برای تجزیه و تحلیل داده های خام پرسشنامه استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که بین شاخص قانونی نوع مالکیت خانوارها و انگیزه مشارکت آنها در طرح های بهسازی رابطه معناداری وجود ندارد. این بدان معناست که همه خانوارهای نمونه آماری (سنددار، قولنامه ای و غیره) تقریبا به یک اندازه تمایل به مشارکت با سازمان های محلی و دولتی دارند. در عین حال، نتایج تحقیق نشان داد که بین شاخص های فراقانونی و متغیر وابسته، انگیزه مشارکت خانوارها در طرح های بهسازی رابطه معنی دار مثبتی وجود دارد؛ به طوری که بالا بودن شاخصهای فوق، منجر به بالا رفتن انگیزه مشارکت خانوارها در طرح های بهسازی می شود. همچنین نتایج تحقیق نشان دادکه بین شاخص میزان درآمد خانوار و شاخصهای امنیت تصرف زمین و انگیزه مشارکت خانوارها رابطه معنادار مثبت وجود دارد و بالا بودن آن، به افزایش میزان امنیت تصرف ادراکی خانوارها و همچنین افزایش میزان همکاری خانوارها با سازمان های دولتی، محلی و غیره منجر می شود.
    کلیدواژگان: اسکان غیررسمی، امنیت تصرف قانونی، امنیت تصرف عرفی، مشارکت خانوارها، کلان شهر تهران، محله اسلام
  • وحید قاسمی، سمیه نگینی صفحه 113
    پژوهش حاضر به بررسی و شناخت عوامل مداخله گر تاثیرگذار بر احساس هویتمندی در محلات امروز می ردازد. این که چه ویژگی ها و عواملی موجب تشخیص و تمایز وهویت بخشی به یک بافت محلاتی می گردد؟ ضرورت وجود هویت مکان چیست؟ وبه کدام نیاز انسان پاسخگوست؟ و شاخص های هویت ساز در بافت محلات موفق کدامند؟ چهار سوال اساسی تحقیق حاضر راتشکیل می دهند. روش به کار رفته در این پژوهش پیمایشی بود وداده های مورد نیاز با استفاده از ابزار پرسشنامه در میان 260 نفر از ساکنان 20 سال به بالای دو محله مرداویج وعباس آباد در شهر اصفهان بصورت پیمایش تطبیقی اجرا شده است. روش نمونه گیری در این پژوهش، تصادفی منظم بوده است. در تحلیل آماری از رگرسیون خطی برای آزمون فرضیات استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که میزان احساس هویت محله ای در هر دو محله عباس آباد ومرداویج در سطح متوسط وکم قرار دارد. نتایج حاصل از آزمون فرضیات پژوهش نیز نشان می دهد سطح بافت محلات بر هویت اجتماعی محله ای در هر یک از دو محله دارای تاثیر است. همچنین سطح متغیر نفوذ پذیری و سطح متغیر در هم تنیدگی بر احساس هویت محله ای در هر دو محله دارای تاثیر است، اما تاثیر سطح متغیر خوانایی بر هویت محله درمحله ی عباس آباد وجود ندارد، درصورتی که مرداویج تاثیر متغیر خوانایی بر هویت محله ای با شدت ضعیف نشان داده شد.
    کلیدواژگان: بافت محلات، هویت محله ای، خوانایی، در هم تنیدگی، نفوذ پذیری
  • جعفر میرکتولی، راضیه مصدق صفحه 137
    در حال حاضر، گردشگری و اقتصاد گردشگری به یکی از ارکان اصلی تجاری جهان تبدیل شده است. در کنار گردشگری که نقش مؤثری در توسعه ملی و تنوع بخشی به اقتصاد ملی و منطقه ای دارد، صنایع دستی نیز می تواند مکمل بعضی از جاذبه های تاریخی و گردشگری باشد. هدف از انجام این تحقیق، بررسی وضعیت گردشگری روستایی و نقش آن در رونق صنایع دستی است، که در دهستان استرآباد جنوبی شهرستان گرگان انجام شد. روش تحقیق به کار رفته، توصیفی – تحلیلی و از نوع پیمایشی و روش جمع آوری اطلاعات روش کتابخانه ای و میدانی بوده است. جامعه آماری این تحقیق را 57 نفر صنعتگر منطقه مورد مطالعه بودند که باروش تمام شماری انتخاب گردیدند. همچنین، برای بررسی نقش گردشگری حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 228 نفر مشخص گردید که به روش طبقه بندی و تصادفی ساده به نمونه ها مراجعه شد و از آزمون کای اسکوئر برای تجزیه و تحلیل استفاده گردید. نتایج حاصل از بررسی نشان می دهد که 6/76 در صد نمونه مورد مطالعه نقش گردشگری را در توسعه صنایع دستی در حد زیاد و خیلی زیاد، 7/19 درصد کم و 7/5 درصد بی تاثیر دانسته اند.
    کلیدواژگان: گردشگری روستایی، صنایع دستی، گرگان، توسعه روستایی
|
  • Mohammad Soleimani, Asghar Nazariyan, Mohammad Hasan Yazdani Page 1
    objective is to invenstigate network relationships among cities with population over 100/000. This study, is mainly based on principle component analysis. Furthermor, in order to present Tehran, s overall dominance over the rest of citis, the reserchers applied both dominant flow analysis as well as spatial interaction models. 2- Theoretical Bases The Theoretical farmwork indicates the compatibilily and comparison between urban hierarchy as opposed to network system. Dilman (1993), Comagnu(1994), and Baten (1995) are the major proponents urban network approach. They argued that the links between urban settlements are besed on complementarity and " participation" rather than thresholds, demand, and distance. It is further concluded that this links dictate kind of vertical urban hierarchcal relations based on horizontal urban networks. That is, theoritically speaking, urban hierarchical relations in fact is complementary with urban network relations. Pamin (1993) further argued that urban networks may be established based on local welfair.
  • Mahdi Momeni, Hasan Beik Mohammadi, Zohre Mahdizade Page 31
    The historical structure of Isfahan represents various formal and informal activities that while at the first look seems to be contradictory and imbalanced; the passage of time has provided it with a suitable appearance. Today, social, economic and structural decay are the main causes of problems in the old Isfahan districts. Unfortunately, the lack of life facilities in the decayed textures and not being recently updated are two factors that have caused the citizens to leave, thus making the area lowered in terms of rank and value and the poor nonlocal immigrants to rush to such areas.
  • Jafar Hezarjaribi, Malek Mohammad Najafi Page 53
    Introduction Relevant programs of leisure time and tourism are considered as important economical, social and cultural phenomena. Nowadays tourism has been recognized as a cultural and economical activity in various communities. Some theorists believe that tourism is as a motive force for countries economic development. Regarding the importance of tourism, the major purpose of this research is to determine trust’s position of foreign tourists to Iranians in development of tourism. In this research, the willingness of foreigner tourists to travell to Iran again? Is the objective index for measurement of tourism's development? In order to achieve research's purposes, documentary methods including studying of background and theoretical principles of research and survey methods were used. Total population of the research subject, consist of foreigner tourists from five world's continents that have traveled to Iran with economic, social, political, scientific cultural, and recreational goals, 384 tourists were selected as sample size on the basis of choc ran formula.
  • Mohsen Ahadnejad Reveshty Page 71
    The worldwide studies show that the vulnerability of different groups of people living in risk prone areas is different in parts of the world depending on the level of life and social and economic conditions. So vulnerability is not only the result of being prone to risk rather the result of social, economic and political processes and accident is the final situation resulting from these processes. Considering the vulnerability approaches and theories, people are not vulnerable only due to their proximity to risky areas, but also their social and economic conditions cause increase and decrease in their vulnerability. Poor and low income people in urban areas live in houses with materials of low durability against earthquake and weak or vulnerable areas such as informal settlement areas, rivers boundaries, power transmission lines and slope regions, that in case of natural disasters such as earthquake have very high vulnerability compared with other urban dwellers
  • Hashem Dadashpoor, Bahram Alizadeh, Mojtaba Rafieian Page 91
    Introduction Informal settlement is the last shelter of urban poor for gaining a house. These settlements are faced with many challenges including: hygienic and ecological problems, population density, cultural and socio-economic poverty, low quality services and facilities, informal employment and illegal tenure. It is true that these settlements are deprived from legal tenure security (legal document of ownership) and all the time there is probability of their evacuation by municipal authorities; but there are illegal or extra-legal factors which give their residents the hope and motivation to stay in these settlements. These legal and illegal factors together affect economic, social, political and physical conditions of residents. Case Study: The Eslamabad neighborhood with 75 hectares is located in the south region of Tehran is the case study of this research. Now, almost 1082 households live there and there are 1,059 residential units in this settlement. Its population is more than 3747 persons with sex ratio 104(Iran Statistical Center, 2006). Economy of this region depends more on informal market and most of the residents in this neighborhood work in false jobs (colportage, flower shop, smoke shop, etc). (See table 1-1).
  • Vahid Gasemi, Somaye Negini Page 113
    During past decades, generality of a given life style among residents in a neighbourhood caused common social goals and interests. But nowadays we are observing deep changes of life style accompanied by neighbourhood's structural changes. With such fundamental differences between the present and the past, there are many neighbourhoods without any dissimilarity but their names. In neighbourhood texture, traditional characteristics such as social relations have been fading and even the names such as block and phase are used instead of neighbourhood. This research studies the effective meddlesome factors on identity sense in present era neighbourhoods. Which characteristics and factors lead to the distinction, identification and forming identity in a sectional texture? What is the necessity of the place identity? What kind of human needs can be met by place identity? And finally, what are the identity indices in successful sectional texture? These are four main questions of the current research. The research method was comparative survey and the required data have been gathered using a valid and reliable questionnaire among 260 persons of the residents of two neighbourhoods of Mardavij and Abbas Abbad in Isfahan city that have been greater than 20 years.
  • Jafar Mir Katouli, Razieh Mossadegh Page 137
    Today the tourism and its economy has become one of the original bases of world trade. In addation to the tourism which has an effective role in national development and diversity of economy, handicraft business can be considered as a complimentary to historical and tourism attraction. The objective of this study is to investigate the status of rural tourism and its role in handicraft business development, which has been done in southern Estarabad, Gorgan. The study used descriptive and field search analytical method ology. The data collection is done through literary and field study methods. The population of study consists of 57 handicraft professionals in the area which are chosenbased on census method by the mean of all professionals. To study the role of tourism volume, using the Kouklam method 228 people selected who are classified and veferred to randomly. For analyzing data, K-Square method is used.