فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی
سال ششم شماره 1 (پیاپی 21، بهار 1382)

در این نوشته امکانات فنی و شرایطی که راه اندازی کلاس مجازی، دانشگاه مجازی و کتابخانه مجازی را وارد محیط های آکادمیک کرده است، مورد توجه قرار گرفته اند. چالش های نظام آموزشی در عصر اطلاعات، نمودهای مختلف آموزش مجازی، چشم اندازها، کارکردها، سیر تکوین و عوامل تسریع کننده روند آموزش مجازی، مورد توجه قرار گرفته است. راهکارهای جهانی و تفاوتهای بین دانشگاه سنتی و دانشگاه مجازی تشریح شده، سه نمونه از دانشگاه های مجازی معرفی شده است. ساختار دانشگاه مجازی، ویژگی های کارکردی کلاس مجازی، مزیتها و عیبهای محیط های آموزشی مجازی شرح داده شده است. راهبرد اصلی در نظام آموزشی کشور ایران، راهکار اجرایی تحقق آموزش مجازی، از جمله نیاز به برخورداری از کتابخانه مجازی برای ارائه آموزشی با کیفیت در دانشگاه مجازی تشریح شده است.

با افزایش انتشار و تولید اطلاعات به شکل الکترونیکی و فراهم آوردن زیرساخت های لازم برای دردسترس قراردادن موجودی مخازن کتابخانه ها از طریق شبکه های رایانه ای، نوع دیگری از کتابخانه ها تحت عنوان «کتابخانه های مجازی» یا «کتابخانه های نامرئی» پا به عرصه وجود گذاشته اند. آشنایی کتابداران و اطلاع رسانان با فرایند کار و طرز عمل این نوع کتابخانه ها می تواند کمک شایانی به رشد و ارتقای سطح علمی آنها داشته باشد. در این مقاله فرایند گردآوری، دسترس پذیر ساختن و ارائه اطلاعات در یک کتابخانه مجازی به صورت مختصر ارائه می شود. هدف از ارائه آن آشنایی به طرز کار و مراحل پردازش اطلاعات در کتابخانه های مجازی است که دورنمایی از فعالیت های داخلی و روند انجام کار را پیش روی خواننده قرار می دهد.

از حدود بیست سال پیش مارک بین المللی به عنوان یکی از ضروری ترین نیازها برای سرعت بخشیدن به برقراری ارتباط رایانه ای میان کتابخانه ها توسط ایفلا مطرح شد. هدف از آن فراهم آوردن ک ابزار ارتباطی واحد از میان انواع گوناگون قالب های مارک ملی بود، به طوری که داده ها بدون کمترین نقصی از هر قالب دیگری به آن انتقال داده شده و یا از آن منتقل شود. در مقاله حاضر سعی می شود تا علاوه بر فراهم ساختن تصویری روشن از روند توسعه این قالب، چالش ها و مسائل مربوط به آن را مطرح کرده و کتابداران را با مجموعه تلاش هایی که تاکنون در راستای اعتلای این قالب و با هدف استفاده از آن صورت پذیرفته است آشنا کند.

در این مقاله 424 طرح تحقیقاتی اجرا شده توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد به لحاظ طرح تحقیق شماره 1و2 بودن، در سالهای 1370 تا 1380 مورد بررسی قرار گرفته اند. این تحقیقات با توجه به دانشکده و گروه مجری و با احتساب تعداد تحقیقاتی که اعضای هیئت علمی انجام داده اند با دیدی کم‍ی مورد توجه قرار گرفته اند. فهرستی از اطلاعات مربوط به طرحهای کاربردی دانشگاه که با مشارکت مالی سایر سازمانها اجرا شده است نیز ارائه شده است.

نیاز به توجه جدی تر به مبانی معرفت شناختی علم کتابداری محور اصلی بحث مقاله حاضر را تشکیل می دهد. تعریف و طبقه بندی دانش از جنبه های مختلف و انواع رویکردهای معرفت شناختی، مانند معرفت شناختی اجتماعی و جامعه شناسی دانش، و نیز راه هایی که دانش جذب و به کار گرفته می شود جزو مباحث عمیق و موردتوجه برخی صاحب نظران در حرفه کتابداری است. تلاش نویسنده بر توجیه شالوده مشترک معرفت شناسی در همه علوم از جمله کتابداری به منزله یک علم میان نوشته ای است. مقاله بر این نکته تاکید دارد که شناخت متخصصان حرفه ای تاثیر بسیار زیادی بر رویکردها و کارکردهای حرفه آنان در بعد اجتماعی دارد.

این پژوهش با روش تحلیل استنادی، مآخذ پایان نامه های کارشناسی ارشد شیمی در چهار گرایش آلی، تجزیه، معدنی و فیزیک طی سالهای 1370 تا 1379 در دانشگاه شیراز را مورد بررسی قرار داده است. از 133 پایان نامه، 12790 استناد استخراج شد. میانگین استنادها برای هر پایان نامه درمجموع چهار گرایش 16/96 است. بالاترین میزان استناد به نشریات ادواری 04/74 درصد و میزان استنادها به زبان انگلیسی 71/97 درصد می باشد. توزیع جغرافیایی استنادها نشان می دهد که آمریکا با 84/60 درصد در رتبه اول قرار دارد. خبرنامه ها با 38/28 سال بالاترین و پایان نامه ها با 37/10 سال پایین ترین نیم عمر را دارا هستند. پربسامدترین نشریات ادواری در چهار گرایش مشخص گردیده اند.

مفاهیم گوناگونی وجود دارد که بدون حضور آنها جامعه اطلاعاتی تحقق نمی یابد که از جمله آنها مفهوم اطلاعات است. در این زمینه، اطلاعات به حقایقی گفته می شود که درباره دنیایی که در آن زیست می کنیم سخن می گوید، و این توصیف درواقع، بسیار شبیه توصیف دانش است و به همین دلیل گاه به جامعه اطلاعاتی «جامعه دانش» نیز گفته می شود.
بدون حضور فن آوری های اطلاعاتی و ارتباطی جامعه اطلاعاتی شکل نمی گیرد و درواقع، وقتی سخن از جامعه اطلاعاتی به میان می آید، دست کم در بیان متداول مردم، غرض «جامعه فن آوری اطلاعاتی» است. در این جامعه، محل‍ی بودن معنای خود را از دست می دهد و جوامع به سوی جهانی شدن پیش می روند و تبدیل به گروه های شبکه ای می شوند که دارای پیوند مستحکم زمانی و مکانی است.
مرور منابع و نظریات صاحب نظران نشان می دهد که همگان بر سر تعاریفی که از جامعه اطلاعاتی می شود توافق دارند، ام‍ا همه این تعاریف سئوالهایی را به ذهن متبادر می کند که به ندرت می توان از آن وجه تمایزی دریافت. از سوی دیگر، جایگاه حق مولف در این محیط دیجیتال بررسی می گردد و اینکه آیا رویکرد جدید به مدیریت حقوق می تواند میان نظام سنتی و منافع جدید تعادل ایجاد کند.