فهرست مطالب
فصلنامه روش شناسی علوم انسانی
پیاپی 63 (تابستان 1389)
- 194 صفحه، بهای روی جلد: 20,000ريال
- تاریخ انتشار: 1390/01/25
- تعداد عناوین: 8
-
-
صفحه 7هدف این مقاله طرح مؤلفه های اساسی روش شناسی علوم اجتماعی در اسلام است. به این منظور، با بهره گیری از روش اسنادی و در قالب مقایسه تطبیقی، دیدگاه های اندیشمندان غرب (کوهن و پوپر) و مسلمان (چودهاری) مقایسه می شود تا بتوان به چگونگی سلسله مراتب معرفتی، بر اساس جهان بینی اسلامی دست یافت. نتایج تحقیق نشان می دهد که جهان بینی اسلامی ماهیتا توحیدی است؛ در حالی که اندیشه غربی مبانی دوگانه انگارانه دارد. انسان در جهان بینی اسلامی، بر اساس دانش الهی (لوح محفوظ) و با تکیه بر دو جنبه از توانایی های خود، یعنی عقلانیت و خلاقیت، جهان اجتماعی را می سازد. نظریه ای در این مسیر «اسلامی» است که جهان بینی آن را بازبینی و تایید کند. بنابراین، نظریه پردازی، در جهان بینی اسلامی، با تکیه بر سطح جهان بینی انجام و واقعیت جامعه اسلامی، بر اساس نظرهای بنیادین در لوح محفوظ، تبیین و اداره می شود. این مطلب بر خلاف منطق اثباتی و دوگانه انگارانه غرب و به ویژه دیدگاه پوپر است که در آن، پارادایم و فلسفه به واقعیت اجتماعی توجه دارند و تغییر در واقعیت به تغییر پارادایم و فلسفه می انجامد.
کلیدواژگان: روش شناسی، جهان بینی، پارادایم، وحدانیت، دوگانه انگاری، استقرای خلاقانه، قیاس عقلانی -
صفحه 29رهیافت های گوناگونی در حوزه روش شناسی علوم انسانی ارائه شده است. رهیافت های تجربه گرایی، طبیعت گرایی، رفتارگرایی، تفسیری، ساختارگرایی و پساساختارگرای، گفتمانی، انتقادی، پست مدرنی و فمینیستی در غرب ادبیات غنی دارد. این رهیافت ها، در اغلب کتاب های روش شناسی مطرح و در قالب ارکان سه گانه هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی، محتوای آنها عرضه می شود. با توجه به اهمیت و ضرورت بومی سازی علوم انسانی، در سیاست گذاری علمی کشور، نویسنده در جهت اشاعه فرهنگ بومی سازی، نخست تلقی معتدلی از بومی سازی علوم انسانی ارائه می کند و سپس می کوشد برای رهیافت بومی سازی علوم انسانی نیز، مانند دیگر رهیافت ها، زمینه تدوین اولیه ارکان سه گانه هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی را فراهم کند. پس از طرح اولیه چنین زمینه ای و نقادی و آشکار شدن خلاها و ضعف های آن می توان به نظریه غنی شده ای دست یافت که در همه رشته های علوم انسانی کاربردی باشد.
کلیدواژگان: رهیافت بومی سازی علوم انسانی، هستی شناسی، معرفت شناسی، روش شناسی -
صفحه 55تاکنون نظریه های گوناگونی در مورد علل تحول نظریه های علمی، از جمله علل تحول اندیشه های اقتصادی ارائه شده است. در این مقاله، با مروری انتقادی بر این نظریه ها نشان می دهیم که هر کدام از این تبیین ها نقاط ضعفی دارد. از سوی دیگر، علوم انسانی، از جمله اقتصاد نیز، با علوم تجربی تفاوت های عمده ای دارد که باید هنگام تبیین علل تحول نظریه های علوم انسانی به آنها توجه کرد. سپس برای نخستین بار در مطالعات اقتصادی موجود درباره تحول اندیشه اقتصادی، با تکیه بر نظریه قدرت ‐ دانش فوکو نشان می دهیم که تحول اندیشه اقتصادی، در قرن های 17 تا 19 میلادی، با تحولات قدرت در جامعه رابطه خاصی داشته است. مهم ترین نتیجه این تبیین اثبات آن است که تحول نظریه اقتصادی و حتی نظریه های کلاسیک، با تحولات اجتماعی، به ویژه ساختار قدرت ارتباط خاصی دارد.
کلیدواژگان: اندیشه اقتصادی، فوکو، قدرت دانش، کلاسیک، مرکانتیلیسم -
صفحه 77ابهام معنایی واژه «پارادایم»، از زمان پیدایش رسمی این اصطلاح، و گسترش آن در حوزه های گوناگون دانش و ورود نامناسب آن در جامعه علمی ایران، مانند مفاهیم بسیار دیگری، زمینه بدفهمی این واژه را در جامعه علمی ایران پدید آورده، تفسیرها و کاربردهای سلیقه ای بسیاری را از این اصطلاح رایج کرده است. در این نوشته کوشیده ایم به بازشناسی کاربردهای گوناگون این اصطلاح و تنقیح مفهومی، معناشناختی و ماهیت شناختی آن، در فلسفه علم بپردازیم و در نهایت، ضمن آسیب شناسی این تعریف ها، تعریفی بایسته از این اصطلاح به دست آوریم که به گمان ما بهتر می تواند کارآیی آن را نشان دهد.
کلیدواژگان: پارادایم، کوهن، تجربه گرایی منطقی، فایرابند، دیویدسن، مسترمن -
صفحه 97تحلیل محتوا، یک روش تحقیق علمی و از پرکاربردترین و محبوب ترین روش های تحقیق در علوم اجتماعی، رفتاری و انسانی است. بررسی کتاب های درسی، به دلایلی همچون شناسایی نقاط قوت و ضعف ضروری است. این بررسی روش های گوناگونی دارد که تحلیل محتوا یکی از آنهاست. برای تحلیل محتوای کتاب های درسی اغلب، از دو گروه روش استفاده می شود: ابزارهای فهرستی (چک لیست ها) و فرمول های خوانایی.
این مقاله می کوشد چند روش متداول فرمول های خوانایی را همراه ویژگی ها و کاربرد آن تبیین کند. میزان خوانایی یا سطح خوانش، در فهم مطالب کتاب تاثیر بسیاری دارد. از فرمول های ریاضی گوناگونی می توان برای تعیین میزان خوانایی کتاب ها استفاده کرد. این فرمول ها، درجه پیچیدگی زبانی متن کتاب را مشخص می کند. مهم ترین نتایج نشان می دهد که به کمک فرمول های خوانایی می توان مواردی همچون سطح کلاسی، سطح سنی، سطح آموزشی و سبک توصیفی کتاب های درسی را تعیین کرد؛ البته باید هر کدام از فرمول ها برای متن های فارسی بومی شود تا نتایج اعتبار بیشتری داشته باشد.
کلیدواژگان: تحلیل محتوا، کتاب درسی، سطح خوانایی، فرمول های خوانایی -
صفحه 117یکی از ویژگی های تحقیقات علوم انسانی، در این دوران، توجه به روش های تحقیق کیفی است که به لحاظ تعمق در پیچیدگی واقعیت، کارآمدی خود را در عمل نشان داده است. راهبرد دیرینه شناسی، در رویکردی پساساختارگرایانه، بدون مفروض گرفتن اینکه روابطی پیشاپیش تعیین شده باشد، شبکه مناسباتی را می کاود که در شکل گیری مفاهیم، به شیوه عملی نقش ایفا می کند. این روش، در واقع تحلیلی تاریخی است که چارچوبی جدید برای مطالعات علوم انسانی فراهم می کند. این قرائت متفاوت از تفسیر تاریخی متضمن پیچیدگی و دقت روش شناسانه ای است که می کوشد کارکردهای کلان فلسفی را در چارچوب های نهادی و اجرایی، به جزئیات زندگی تجربی مربوط سازد. هدف این مقاله معرفی این راهبرد به شیوه ای است که در تحقیقات علوم انسانی مؤثر و کاربردی باشد. راهبرد دیرینه شناسانه که در دیدگاهی تکثرگرایانه، ضمن کاوش در ناخودآگاه تاریخی، در کشف ابعاد گوناگون و متفاوت شکل گیری واقعیت می کوشد، از چهار جنبه اساسی بررسی می شود. بخش اول با عنوان «شکل گیری موضوع»، متغیرهای دخیل در این قسمت را در سه زیرگروه مطرح می کند. سپس شیوه های تثبیت این موضوعات، در نهادها و سازمان ها، ذیل عنوان «شکل گیری قطعیت سبک های بیانی» بررسی می شود. در بخش سوم، چگونگی شکل گیری مفاهیم مربوط به هر حوزه تحلیل می شود. بخش پایانی، با عنوان «شکل گیری راهبردها»، با فرض اینکه هیچ محدوده ای نفوذناپذیر نیست، راه های ایجاد شکاف و شرایط تغییر در موضوع مورد نظر را بررسی می کند. نتیجه این مقاله ضمن توضیح دقیق این راهبرد برای استفاده در پژوهش ها، دستیابی به سطحی چندبعدی از تفکر است که هم می تواند زمینه ساز پرورش خلاقیت قرار گیرد و هم با ارائه آرشیوی از پاسخ های مناسب، کارآیی تحقیقات این حوزه را دوچندان می کند.
کلیدواژگان: دیرینه شناسی، شکل گیری موضوع، شکل گیری سبک های بیانی و میزان قطعیت آنها، شکل گیری مفاهیم، شکل گیری راهبردها -
صفحه 135اولویت گذاری پژوهش و فناوری، بخشی از فرآیند تدوین استراتژی علم و فناوری است که در آن، با هدف ارتقای جایگاه کشور، از حیث شاخص های توسعه علم و فناوری، دستیابی به اهداف کلان ملی، ایجاد مزیت های رقابتی جدید یا استفاده از فرصت ها و مزیت های موجود در رقابت های بین المللی، حوزه های تمرکز (اولویت ها) شناسایی و تعیین می شود. در سال های اخیر، چگونگی و روش تعیین اولویت های تحقیقاتی و فناوری و انتخاب حوزه های تمرکز برای سرمایه گذاری، از دغدغه های مشترک تدوین کنندگان استراتژی علم و فناوری بیشتر کشورها بوده است. طراحی الگویی برای اولویت گذاری پژوهش و فناوری برای ایران، در جایگاه کشوری در حال توسعه، برای انتخاب بهینه حوزه های تمرکز اهمیت فراوانی دارد. در مقاله حاضر، با استفاده از دانش انباشته شده کشور، در حوزه تدوین استراتژی علم و فناوری و با بهره گیری از نظرهای خبرگان این حوزه و با نگاهی به تجربه های دیگر کشورها، الگویی برای تعیین اولویت های پژوهش و فناوری در کشور پیشنهاد شده است. این الگو هم به حوزه های جدید علم و فناوری و هم به مسائل و چالش های جاری کشور، در تعیین اولویت های پژوهش و فناوری توجه کرده است.
کلیدواژگان: استراتژی علم و فناوری، اولویت گذاری پژوهش و فناوری، نهاد فرابخش، ماتریس جذابیت امکان پذیری، فرآیند ثمردهی -
صفحه 159
-
Page 7The aim of this article is to introduce the concept of social science methodology in Islam. Documentary method in the frame of comparative study has been used to compare the views of Western scholars (Kuhn and Popper) with the Islamic Scholar (Choudhury). Results show that Islamic worldview is basically unified, while the Western view is dualistic. Mankind in the Islamic worldview creates his/her social world based on divine knowledge through rationality and creativity. In Islam, theory should be confirmed by worldview. Therefore, theory construction in Islam is done based on worldview and Islamic society is governed based on rationality and creativity. This idea is opposite to positivistic logic (e.g. Popper’s idea) in which paradigm and philosophy are directed to social reality. In this condition, change in reality causes change in paradigm and philosophy.
-
Page 29A variety of approaches in the field of humanities methodology is presented. Approaches of positivism or naturalism, behaviorism, structuralism, post structuralism, discourse, critical, postmodern and feminism have a rich literature in the West. These approaches were proposed in the framework of three pillars of ontology, epistemology and methodology. Considering the importance and necessity of localizing in humanities policy, the author, in order to diffuse this culture, considered a moderate of the Humanities Localize and then for trying to approach native humanities such as other approaches, provide and development the three pillars of ontology, epistemology and methodology. After the initial design, the criticism, and a clarification of its weaknesses, a rich theory can be achieved that is applicable to all fields of humanities.
-
Page 55Many theories have so far explored the evolution of economic thought. In this paper, by reviewing these theories critically, we show that in general any of the theoretical explanations has some weaknesses and Humanities, especially economics, has major differences with empirical sciences. Therefore, in its explanations, attention must be paid to the causes of the theoretical evolution of Humanities. Then, for the first time in the existing economic studies about the evolution of economic thought we show (by relying on Foucault's knowledge-power theory) that there has been a relation between the evolution of economic thought and the evolution of power structure between 17th and 19th century. We conclude that the evolution of economic theory is related to social changes, specially the structure of power. The classical theories can also be assessed from the viewpoint of Foucault knowledge-power theory.
-
Page 77The term paradigm is being used in various fields of knowledge. This term has been very ambiguous. The inappropriate applications of this term in scientific communities of Iran have opened grounds for misunderstandings. In this article, different applications of the term paradigm and its conceptual analysis in philosophy of science are studied. Finally, a new definition of this terminology is offered that is more applicable that other definitions.
-
Page 97Content analysis is a scientific research method that has particular characteristics. Today it has become one of the most applicable and popular research methods of social, behavioral, and human sciences. The analysis of textbooks is an essential affair for reasons including the recognition of their strengths and weaknesses. This survey can be done in different methods such as content analysis. We can often use two groups of methods for analyzing the content of textbooks: checklist instruments and readability formulas. This study tries to determine several common readability formulas associated with their characteristics and applications. The amount of readability or readability level has a lot of effects on the understanding of the books’ materials. Many different mathematical formulas can be used for determining the amount of book readabilities. These formulas determine the language complexity degrees of the passages. The most important results show that readability formulas help to determine cases such as class level, age level, instructional level and descriptive style of textbooks. It is, of course, necessary to nationalize each formula for Persian texts so that the results can have more validity.
-
Page 117This paper aims to study the archeology of knowledge and its applicability in the field of human sciences research. Qualitative research works and particularly the archeological ones have caught the attention of researchers since they have shown that the nature and complexity of truth needs more applicable tools and approaches. The archeological approach as a postmodernist method tries to investigate the network of relations that shape the formation of concepts in an applicable way without assuming predetermined relations. This approach is, in fact, a historical analysis but its way of reading and analyzing history involves a methodology which aims to make connections among the philosophical presumptions and frameworks of administrations and institutions and those of detailed experiences of life. It works by being classified under four main parts. The first part or 'formation of object's discusses the involved elements under three specific categories. The second part or 'enunciative mode' explains how these objects get fixed in administrations and institutions and to what extent their determinacy could be. The third part involves what is called 'formation of concepts,' while the last part or 'the formation of strategie's draws on the mechanisms that account for the conditions of change and discontinuity in these fixed objects. The paper concludes that archeological methodology prepares the way for a pluralistic way of thinking which itself leads to critical thinking. It also could provide a suitable archive of proper answers in this field of research.
-
Page 135To improve situations in our competitive world, setting R&D and technology priorities is one of the shared concerns of researchers as well as policymakers in all countries. Proposing an appropriate method and designing an effective model adopted with special domestic conditions besides both policymaking and policy-implementing is of more importance –due to their aim to catch up- in developing countries like Iran. This study tries to meet this need in a methodological approach on the basis of experts’ tacit knowledge, previous studies done in Iran and the comparative study of other countries’ experiments. This model, considering contingents necessities and restrictions, helps with strategists to use science and technology innovations for implementing national projects directed to our 2020 vision. It also suggests an objective method to managers of governmental research centers about research budget allocation.
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.