پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله
سال سیزدهم شماره 1 (پیاپی 48، بهار و تابستان 1389)

در این مقاله، آثار اندرکنش دینامیکی خاک- سازه در پاسخ لرزه ای ساختمانهای سطحی و مدفون در خاک به کمک آزمایشهای میز لرزان روی مدل های مقیاس شده مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور چهار مدل سازه ای 5، 10، 15 و 20 طبقه به عنوان نماینده ساختمانهای متداول در یک محیط شهری و دو مدل خاک نرم و نسبتا نرم به عنوان نماینده زمینهای نوع III و II مطابق طبقه بندی آیین نامه 2800 زلزله ایران با ضریب مقیاس هندسی 01/0 طراحی و ساخته شده اند. این مدل ها تحت زلزله های 1940 السنترو آمریکا و 1981 طبس ایران روی میز لرزان پژوهشگاه بین-المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله مورد آزمایش قرار گرفته اند. همچنین نتایج مطالعات آزمایشگاهی با مدلسازی تحلیلی به کمک نرم افزار Opensees مقایسه شده است. مقایسه نتایج تجربی و تحلیلی نشان می دهند که مدل رفتاری ساخته شده در نرم افزار قابلیت مدلسازی تاثیرات اندرکنش خاک- سازه را دارا می باشد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که مدفون بودن پی باعث کاهش اثرات اندرکنش خاک- سازه در سازه ها بین 2 الی 6 درصد می گردد. این کاهش با افزایش عمق مدفون شدگی شدیدتر می شود.

مشاهده زلزله های گذشته نشان داده اند که پستهای فشار ضعیف در شبکه توزیع از آسیب پذیرترین مؤلفه های این شبکه هستند. از آنجا که تعداد این پستها در شبکه بسیار زیاد است مطالعه خطرپذیری لرزه ای آنها بخش مهمی از فرآیند ارزیابی و مدیریت خطرپذیری لرزه ای این شبکه ها می باشد. این مقاله روشی برای ارزیابی و کاهش خطرپذیری شبکه های توزیع با تمرکز بر مدیریت شرایط اضطراری بر اساس آسیب پذیری پستهای فشار ضعیف 20 کیلوولت ارائه می-نماید. روش پیشنهادی در مورد شبکه برق کلان شهر تهران به کار گرفته شده تا کارایی آن نشان داده شود. برای این منظور، ابتدا سناریوهای مختلف ممکن برای شهر بر اساس چشمه های لرزه زای تهدید کننده شهر در نظر گرفته شده و سپس آسیب پذیری ترانسفورمرهای 20 کیلوولت، به عنوان مؤلفه های اصلی پستهای توزیع، با استفاده از منحنی های شکنندگی و نقشه های ریزپهنه بندی شتاب برای هر سناریو به دست آمده که نتایج به صورت نقشه های آسیب پذیری ارائه شده است. با استفاده از این نقشه ها و با در دست داشتن تعداد مشترکین در هر یک از نواحی شهر می توان تعداد مشترکینی که در هر سناریو دچار خاموشی می شوند را مشخص نمود و بر این اساس مسؤولین می توانند در خصوص اقدامات مدیریتی لازم برای کنترل شرایط اضطراری تصمیم گیری نمایند.

بر مبنای تحقیقات انجام گرفته محققان، برای ارزیابی لرزه ای ساختمانهای موجود چند روش به کار گرفته می شود. در یک دسته بندی می توان آنها را در دو گروه روش های تجربی (بازدید سریع چشمی بر مبنای قضاوت مهندسی) و تحلیلی (مدلسازی) طبقه بندی کرد. در صورتی که نتایج ارزیابی لرزه ای سریع ناکافی و به مطالعه بیشتری نیاز باشد، ادامه روند ارزیابی در مرحله دوم (انجام ارزیابی لرزه ای تحلیلی) صورت می گیرد. در این تحقیق با مروری بر تاریخچه شاخصهای خرابی لرزه ای تحلیلی در چهار دهه اخیر و بررسی جزئیات و تعیین نقاط قوت و ضعف برخی از این شاخصها، رابطه ای کارا برای ارزیابی لرزه ای تحلیلی ساختمانهای موجود در ایران معرفی شده است. با بررسی مقایسه ای شاخصهای مختلف ارزیابی لرزه ای پیشنهاد می شود که شاخص خرابی لرزه ای رافائل و میر مبنای کار محققین در کشور قرار گیرد. این رابطه پیشنهادی در مقایسه با سایر روش های مشابه به دلیل سهولت تعیین پارامترهای مشخص کننده میزان خرابی کلی، می تواند موجب تسریع در تصمیم گیری شود. در پایان به منظور نشان دادن چگونگی تعیین پارامترهای مشخص کننده میزان خرابی کلی رابطه پیشنهادی، دو سازه فولادی و بتنی دو بعدی مورد ارزیابی لرزه ای قرار گرفتند و میزان خرابی کلی برای آنها تعیین شد.

امروزه ساختمانهایی با نامنظمی جرم و سختی در ارتفاع به دلیل کاربری های مختلف طبقات، به طور چشمگیری در حال ازدیاد است. استانداردهای طراحی لرزه ای، از جمله استاندارد 2800 ایران، نامنظمی در جرم و سختی را تا حدودی اجازه می دهند، اما از آنجا که مبنای استاندارد 2800 زلزله های حوزه دور می باشد، لازم است میزان مجاز نامنظمی ها برای زلزله های حوزه نزدیک نیز مورد بررسی قرار گیرد. به این منظور در تحقیق فوق سه سازه فولادی ده طبقه با سیستم قاب خمشی که هر کدام در طبقه ششم به شکلی متفاوت دارای نامنظمی جرم و سختی در مرز توصیه شده توسط استاندارد 2800 است، در نظر گرفته شده و پس از طراحی اولیه تحت تحلیل های استاتیکی و دینامیکی غیرخطی با هفت زلزله سه مؤلفه ای، که یکی از شتابنگاشتهای افقی که هر کدام دارای شتاب اوج زمین g35/0 است، قرار گرفته اند. سپس طبق استاندارد 2800 از پاسخهای بیشینه هفت زلزله، متوسط گیری شده و به عنوان نتیجه نهایی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد در ساختمانهای نامنظم مطالعه شده، علی رغم اینکه مرز نامنظمی جرم و سختی طبق استاندارد 2800 رعایت شده، بر اساس تحلیل دینامیکی غیرخطی مفصلهای پلاستیک در طبقه ششم از محدوده ایمنی جانی تا آستانه فروریزش تجاوز کرده اند، در حالیکه تحلیل استاتیکی غیرخطی نشان داد مفصلها از محدوده مزبور تجاوز نکرده اند. این نکته نشان می دهد در مورد این نوع ساختمانها نتایج تحلیل های استاتیکی و دینامیکی غیرخطی الزاما هم سو نیستند.

زلزله حادثه ای است که به طور ناگهانی روی داده و با تهدید زندگی بشری و مختل نمودن سیر عمومی امورات مردم، تلفات و خسارات بسیاری را به جامعه انسانی تحمیل می کند. مدیریت بحران راه مقابله با آثار زلزله است. یکی از فاکتور-های مهم در مدیریت بحران زلزله، ساماندهی و یا تدوین ساختاری مناسب به منظور بهبود و بازسازی ساختمانهای آسیب دیده می باشد. بنابراین لازم است تغییرات عوارض ساختمانی در کمترین زمان ممکن شناسایی و میزان تخریب در منطقه مورد نظر محاسبه شود. با توجه به دقت و قابلیت اعتماد پذیری بالای داده های مکانی استخراج شده با استفاده از تکنیکهای فتوگرامتری و امکان تهیه تصاویر هوایی در بازه های زمانی دلخواه و با قدرت تفکیکهای مناسب، پردازش تصاویر هوایی به عنوان یکی از روش های دقیق و سریع در شناسایی اتوماتیک تغییرات هندسی ساختمانها و تخمین دقیق میزان تخریب در منطقه زلزله زده محسوب می گردد. برای تعیین تغییرات عارضه مورد نظر با استفاده از تصاویر هوایی، ابتدا تصاویر لازم از عارضه مورد نظر در دو مقطع زمانی مختلف اخذ و سپس با استفاده از تکنیکهای پردازش تصویر، عارضه مورد نظر از تصاویر استخراج و در نهایت با مقایسه آنها، محل تغییرات مشخص می گردد. در این مقاله از تصاویر هوایی و اطلاعات- برداری که در پایگاه داده سیستم GIS در ارتباط با عارضه مورد نظر موجود می باشند، به منظور بکارگیری و توسعه تکنیک تناظریابی کمترین مربعات برای شناسایی تغییرات هندسی عارضه ساختمان از روی تصاویر هوایی، استفاده شده است. ارزیابی و تست نتایج به دست آمده توسط این سیستم از نقطه نظر صحت و دقت، نشان داد که الگوریتم طراحی شده قادر است در بیش از 70 درصد موارد تغییرات را به درستی شناسایی نموده و میزان تخریب ساختمانهای موجود در منطقه را برآورد نماید.

اطلاع رسانی و انتشار اخبار صحیح، به موقع و دقیق از وقوع یک زمین لرزه و اثرات آن به ویژه در ساعات و روزهای ابتدایی وقوع، نقش تعیین کننده ای در بهبود فرآیند مدیریت واکنش اضطراری، کاهش مرگ و میر و خسارات ناشی از زلزله دارد؛ و توجه به «اطلاعات» و امر«اطلاع رسانی» یکی از شالوده های اصلی در مدیریت بحران زلزله است. در این مقاله که بر اساس اطلاعات مرتبط با دو زمین لرزه مهم و اخیر کشور (زلزله های منجیل و بم) ارائه شده، وضعیت و نحوه اطلاع رسانی رسانه ها و مطبوعات کثیرالانتشار از وقوع و اثرات زمین لرزه های مذکور مورد بررسی قرار داده شده و میزان اعتبار اطلاعات منتشره توسط این رسانه ها و نیز صحت و دقت اخبار مندرج در جراید وقت در این رابطه مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. به این منظور ابعاد مختلف اطلاع رسانی از جمله نحوه انتشار اطلاعات از مشخصات زلزله (بزرگا، محل و گستره جغرافیایی آن) و اثرات آن (خسارات، تلفات و مصدومین) مبتنی بر اطلاعات منتشر شده در رسانه های کشور ارزیابی شده و نقاط ضعف و قوت آن تشریح می گردد.