فهرست مطالب

پژوهش های تاریخی - سال دوم شماره 3 (پیاپی 7، پاییز 1389)

فصلنامه پژوهش های تاریخی
سال دوم شماره 3 (پیاپی 7، پاییز 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/10/11
  • تعداد عناوین: 7
|
  • جهانبخش ثواقب صفحه 1
    قتل امام قلی خان، حاکم توانمند فارس و از رجال سرشناس عصر صفویه، در سال 1042 ه‍.ق به دست شاه صفی (1038-1052 ه ق) و برافتادن خاندان الله وردی خان از حوادث مهم زمامداری این پادشاه محسوب می شود که از زوایای گوناگون از ضرورتی ناگزیر در راستای تمرکز قدرت، تا اقدامی نابخردانه و دهشتناک ارزیابی شده است. این قتل و حوادث مشابه در زمان شاه صفی موجب شده است تا در نوشته های سیاحان اروپایی آن عصر و پژوهش های جدید، چهره ای سفاک و خونریز از این پادشاه ترسیم شود. در این مقاله، به منظور واکاوی این موضوع براساس گزارش های مورخان و لحاظ کردن دیدگاه های پژوهشگران معاصر، و دستیابی به یک جمع بندی قابل اعتنا، ضمن تبیین موقعیت سیاسی نظامی امام قلی خان در دولت صفویه، علل و انگیزه های قتل او و پیامدهای آن بررسی و تحلیل شده است.
    کلیدواژگان: صفویه، شاه عباس اول، شاه صفی، امام قلی خان، الله وردی خان، داوودخان، فارس، عوامل قتل
  • علی اکبر کجباف، فریدون الهیاری، عبدالرفیع رحیمی صفحه 33
    در آستانه ورود آل بویه به بغداد در سال 334 ه ق، چند گروه عمده مدعی امارت و حاکمیت بر بغداد بودند. نخست گروه حمدانیان، دوم گروه ترکان و سوم برادران بریدی که بر ثروتمندترین و کلیدی ترین منطقه نزدیک به بغداد (اهواز، واسط، بصره و بطائح) حاکمیت دیرینه سالی داشتند. در چنین گردونه رقابتی، نبردی سرنوشت ساز به نام جنگ کیل (نزدیک مدائن) در سال330ه ق میان حمدانیان و متحدانشان (ترکان) به عنوان یاران خلافت با بریدیان و هم پیمانانشان (دیلمیان) رخ داد که نتایج شگرفی به جای گذاشت. بریدیان نزدیک به بیست سال (314-332 ه. ق) در جنگ های بسیاری وارد شدند؛ اما شکست خاندان بریدی در رویارویی با حمدانیان، اولین و آخرین شکست آنان به معنای وسیع کلمه بود. بریدیان در جنگ کیل به گونه ای درهم شکسته و پریشان حال شدند که دیگر توانایی بازسازی نظامی و اجرای هیچ گونه تحرکی را در منطقه نداشتند. این نبرد هم سرنوشت بغداد را دگرگون کرد و هم به دوران سلطه و اقتدار امیرالامراها در فاصله سال های 324 تا 334 ه. ق پایان داد؛ به ویژه سقوط خاندان بریدی را شتاب بخشید و سران و سپاهیان آل بویه، که از یک دهه پیش مترصد تسلط بر بغداد بودند، اینک بدون وجود هیچ گونه مزاحمی (بریدیان) راه را برای رسیدن به دارالخلافه (بغداد) هموار دیدند. مقاله حاضر در پی دست یابی به مهم ترین پیامدهای نبرد کیل و چگونگی حضور آل بویه به عنوان تنها پیروز میدان نبرد در بغداد است.
    کلیدواژگان: بریدیان، آل بویه، حمدانیان، عباسیان، امیرالامرایی
  • محمدتقی ایمان پور، نجم الدین گیلانی صفحه 41
    پادشاهی ماد اولین حکومت آریایی بود که از اتحادیه ای از قبایل و طوایف آریایی و سایر اقوام محلی ساکن در منطقه تشکیل شد. این قبایل و اقوام محلی از دوره ماد اقتدارشان آغاز و به تدریج در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بر تعداد، حوزه نفوذ و قدرت آنها افزوده شد. این تحولات سرانجام به ایجاد نظام خاندانی در ایران باستان انجامید. این خاندان ها به دلیل جایگاه معنوی و خاستگاه قبایلی و نیز به علت داشتن املاک و رعایای فراوان و لیاقت و شجاعت در فن جنگاوری و سوارکاری توانستند در طول تمام این سلسله ها جایگاه ممتازی در ساختار سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی کشور به دست آورند و در تحولات مهم سیاسی سلسله های ایران باستان نقشی مهم بازی کنند. با توجه به نقش مهم این خاندان ها در تحولات گوناگون این دوره از تاریخ ایران، این مقاله به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که آیا این خاندان ها در فراز و فرود سلسله های ایرانی نیز نقش عمده ای به عهده داشتند؟ برای پاسخگویی به این پرسش در مقاله تلاش شده است بااستناد به منابع موجود و مروری بر آغاز و فرجام سلسله های ایرانی پیش از اسلام و با نقل شواهد تاریخی و با استفاده از پژوهش های تاریخی به تحلیل و بررسی نقش مؤثر این خاندان ها در فراز و فرود سلسله های ایرانی این دوره پرداخته شود.
    کلیدواژگان: مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، خاندان های حکومتگر، قبایل آریایی
  • حسن حضرتی، عبدالواحد قادری صفحه 57
    اوضاع سیاسی- اجتماعی جهان اسلام، به ویژه خاورمیانه، در نیمه سده بیستم شرایطی را به وجود آورد تا جنبشی به نام حزب التحریر (حزب آزادی بخش) در آن شکل بگیرد. این حزب در سال 1952م در شهر قدس به رهبری شیخ تقی الدین النبهانی، که از زمره دانش آموختگان الازهر بود، وارد صحنه مبارزات اسلامی در راه بیداری امت اسلامی گردید. آن گونه که از نام آن برمی آید حزب درصدد است تا با فراهم کردن شرایط و زمینه ها، جوامع اسلامی را از قیود دیربنیادی که امت اسلامی را از پیشرفت و کمال بازداشته است رها کند. از جمله آن موانع، نبود قدرت اندیشه در نزد مسلمانان است. اندیشه سیاسی حزب التحریر بر محور تشکیل دولت اسلامی قرار دارد که با عنوان خلافت از آن نام می برند و به تبع آن، رئیس دولت اسلامی را نیز خلیفه می نامند که به اداره امور خلافت (دولت اسلامی) می پردازد. در این نوشتار تلاش می شود عمل و اندیشه سیاسی حزب التحریر به استناد مکتوبات و منشورات موجود بررسی و ارزیابی گردد.
    کلیدواژگان: بیداری اسلامی، شیخ تقی الدین النبهانی، حزب التحریر، خلافت
  • قاسم صحرایی، محمدرضا حسنی جلیلیان صفحه 77
    بیشتر شارحان و کسانی که از آنان در باب تاریخ بیهقی و غزنویان تالیف یا تعلیقی بر جای مانده است در ماجرای زندانی شدن امیرمحمد به کور کردن وی پس از خلع از پادشاهی اشاره یا تصریح کرده اند؛ در حالی که با مطالعه تاریخ بیهقی و زین الاخبار گردیزی در صحت این خبر باید تردید کرد. در تاریخ بیهقی هیچ گونه اشاره ای به این موضوع وجود ندارد؛ در حالی که بخش بازمانده این کتاب مهم ترین و معتبرترین تاریخ موجود عهد غزنوی، به خصوص دوران حکومت مسعود، است. در زین الاخبار گردیزی اثر تاریخی قرن پنجم و عهد غزنویان نیز اشاره ای به این رویداد دیده نمی شود. ماجرای کوری امیرمحمد تنها در کتاب های تاریخی قرن ششم و پس از آن مشاهده می شود که هم با عهد غزنوی فاصله زمانی دارند و هم هیچ کدام از نظر مکان نگارش و اشراف بر وقایع بر تاریخ بیهقی برتری ندارند. پراکنده و متناقض بودن شیوه نقل ماجرای کوری امیرمحمد در کتاب های تاریخی پس از قرن ششم و نوشته های متاخران باعث می شود که در صحت وقوع آن بیشتر تردید کنیم. برای پذیرفتن صحت ماجرای کور کردن امیرمحمد در سال 421 ه ق برخلاف نظر آشکار بیهقی، یا کور بودن او در سال های پایانی حکومت مسعود (432 ه ق) بدون آنکه در تاریخ بیهقی اشاره ای به آن شده باشد، به قرائن معتبرتری نیاز هست؛ امری که تاکنون میسر نشده است.
    کلیدواژگان: امیرمحمد غزنوی، تاریخ بیهقی، غزنویان، کور شدن، میل کشیدن
  • ابوالحسن فیاض انوش صفحه 93
    از جمله شخصیت های قرن نهم هجری، که در آغازین سال های قرن دهم به دستور شاه اسماعیل صفوی (907 – 930 ه ق) به قتل رسید، قاضی کمال الدین میرحسین میبدی یزدی بود. در خصوص سوانح زندگانی، منصب و موقعیت اجتماعی و اندیشه های او در منابع آن دوره کمتر رد پایی می توان یافت. به نظر می رسد عواملی چند پدیدآورنده این سکوت منابع بوده اند. این عوامل هرچه که بوده باشند نتیجه آن فقر اطلاعاتی مورخ امروزی از این شخصیت است. این مقاله درصدد است با تکیه بر منشآت میبدی و با به پرسش کشیدن اندک اطلاعات موجود در منابع تاریخی و ارائه پاسخ هایی- نه اگر قطعی حداقل قابل تامل- تا حد امکان به تاریخ زندگانی میرحسین میبدی وضوح بیشتری ببخشد. گرچه این پاسخ ها لزوما در همه موارد از تکیه گاه استنادی منقولی برخوردار نیستند، به لحاظ تاریخی تا حد زیادی پشتوانه استنباطی معقولی دارند. بنیاد این مقاله مبتنی بر منشآت قاضی است که مهم ترین مجرای دسترسی به آرا و عقاید اوست و بنا به ضرورت از منابع جنبی برای درک بهتر موقعیت تاریخی این موضوع استفاده شده است.
    کلیدواژگان: میبدی، یزدی، قاضی، منشآت، آق قویونلو، صفوی، شاه اسماعیل
  • یزدان فرخی صفحه 117
    این نوشتار پژوهشی است درباره زمینه های اجتماعی قیام مردم اصفهان در جریان حمله امیرتیمور به قلمرو آل مظفر در سال 789 ه ق و بازخوانی متون وقایع نگار درباره این رویداد. از آنجایی که مورخان تیموری به عنوان عوامل مشروعیت بخش حکومت تنها بر جنبه ویژه ای از این رویداد تاکید کرده اند، جنبه های دیگر رویداد مانند نقش گروه های اجتماعی، اسباب و زمینه های اجتماعی شکل گیری رویداد، سرنوشت قیام و غیره در گزارش های موجود تقریبا مسکوت مانده است. چنین می نماید که آنچه تاکنون در مورد این رویداد در میان نوشته های پراکنده پژوهشگران آمده تا حدودی برآیند عدم به کارگیری شیوه نقد متون و چیرگی اغراق، تقلیل و پیش داوری درباره این رخداد بوده است. این مقاله درصدد است با بررسی روایات متون تاریخ نگاری آن روزگار به برخی جنبه های اجتماعی و زمینه ها، روند و برآیند قیام مردم اصفهان با نیروهای تیمور بپردازد.
    کلیدواژگان: اصفهان، تیمور، قیام، سازماندهی اجتماعی، کنش، واکنش
|
  • J. Savagheb Page 1
    Imam Qoli Khan, a powerful ruler of Fars and prominent figure of the Safavid era, was murdered by Shah Safi (1628-1642) in 1632. Consequently, the decline of Allahverdi Khan’s family was the important event during the reign of this shah, which will be assessed from different point of views. This homicide, and similar incidents during the time of Shah Safi caused the European travelers at that time to drawing atrocious face for Shah Safi as well as latter researchers. This paper, firstly, endeavors to analyze this issue based on the reports of historians while considering the views of contemporary scholars. Next, it will also examine the political and military situations of Imam Qoli Khan in the Safavid state, its causes and motives of his murder and its consequences.
  • Aa Kajbaf, F. Allahyary, A. Rahimi Page 33
    In the eve of the invasion of Baghdad by the Buyids, in 954, several groups claimed to govern Baghdad. The first group was the Turks; the second, Baridiyans, who were rich and located near Ahwaz and Basreh; third, the Hamdanid family that settled in Mussel. In 941 an ally emerged among the rivaling families; on one side Hamdanid and Turks, and opposing the Baridiyans and Buyids, as the supporter of the Caliph, leading towards the Keiyl war. Finally, during this conflict Baridiyans were strongly defeated. The event changed the fate of Baghdad; the army post, amiralomar in Baghdad were eliminated. The Keiyl war also provided the best opportunity for the Buyid family. They found the greatest chance of the decade; the same they had looked forward to for dominating Baghdad. These circumstances smoothed the way for the presence of Buyids in Baghdad.
  • Mt Imanpour, N. Gillani Page 41
    The Median Kingdom was the first Iranian dynasty based on a union of Aryan tribes and families. Following the formation of the Median government, authority of these Aryan tribes gradually increased and strengthened. Their power continued throughout the whole of ancient Iranian’s history including that of the Achaemenid, Parthian and Sasanian dynasties. Due to their ownership over the vast agricultural lands and herds as well as their influential position among their people and their military abilities they could play an important role in the historical development of Ancient Iran. This paper, based on available historical evidence, historical research methodology and theories, examines the role of these influential ruling families in historical development, in particular the rise and fall of the Iranian royal dynasties of Iran’s ancient history.
  • H. Hazrati, A. Qaderi Page 57
    The Socio-political conditions of Islam, especially in the Middle East around the mid-twentieth century, created conditions for establishment of a movement which is called Hezb al-Tahrir (al-Tahrir Party). The party originates from Quds in 1952, which was led by Sheikh Taqiud Din al-Nbhani, one of the graduates of al-Azhar. The party based on "awakening the Islamic nation" motto, started her activity in this region. As the slogan suggests, the party aimed to break down the old-foundation constraints which had prevented Muslim nations in their progress and perfection. Among the constraints, the lack of political thought amongst the Muslim society was a very important issue. The political thought of Hezb al-Tahrir is formed on the base of Islamic government, derived by the Caliph who has the duty of operation of caliphate affairs. According to existing literature, this article analyses the operation and the political thought of Hezb al-Tahrir.
  • Gh Sahraei, M. Hasani Jalilian Page 77
    Amir Mohammad’s blindness and descend was mentioned in the beginning of nearly all sources discussing his imprisonment. However, the Beyhaqi history and Zeanolakhbar (Gardizi), the main works of the Ghaznavid dynasty do not mention these at all, thus the clarity of this matter is still left to be discussed. According to critics, it would be obvious that these two sources are provided by people with strong ties to the court of Gaznavid. Abolfazel-e Beyhaqi, one of the most outstanding historians and annalists of the court of Gazne in the 5th century, does not report on the subject of Amir Mohammad. The incident involving Amir Mohammad is only mentioned later on in literature, approximately from the 6th century. Therefore, the gaps between the early sources and later texts on the subject, cast doubts on the matter. In this paper the authenticity of the matter will be discussed by examining the quotations from available sources and foundations, to accept that Amir Mohammad had been blind in 1030; despite Beyhaqi’s silence on the event in the final part of Masoud’s regime. Yet this needs more valid sources, such have not been available so far. This paper examines the measure of valid references. However, the interpretation of those available references may shed some light on this issue.
  • A. Fayyaz Anosh Page 93
    Ghazi Kamalodin Mir Hosain-e Meybodi (Yazdi) is a well-known face from the 15th century, executed by the order of Shah Ismail in 1505. One could, therefore see, the contemporary historians of the time not motioning a proper report on the event because of his socio–political position, thus, the little information provided in their texts. This lack of information makes it difficult to describe Meybodi's personality. Based on Meybodi's letters, Monshaat, this article seeks to answer the following questions: who was Meybodi? And why was he executed? Although the answers have not always been narrated directly through the documents, yet, they have often had some seasonal references. This survey is based on Meybodi's letters (Monshaat), which is regarded as the best source for understanding his ideas and actions.
  • Y. Farrokhi Page 117
    This article is a study of the background of Isfahan’s revolt, during Teymur’s invasion of the Mozafarid territory, in 1387, by reviewing the historiographical texts on this event. Considering the fact that Teymurid historians wrote their books for the objective of legitimizing the rulership, they merely emphasized special aspects of the event, leaving out others such as the role of social groups. It seems to be scattered writings of researchers which have brought up the issue of re-examining these texts as well as the lack of critical methods, dominated exaggeration, reduction and prejudice. Certainly the lost aspect of this event could be reconstructed only by applying critical methods and designing questions about the situation of these narrations. Therefore, this article, based on a critical method, endeavors to reconstruct the ultimate events of 1387.