فهرست مطالب

تحقیقات جغرافیایی - سال بیست و چهارم شماره 2 (پیاپی 93، تابستان 1388)

فصلنامه تحقیقات جغرافیایی
سال بیست و چهارم شماره 2 (پیاپی 93، تابستان 1388)

  • 166 صفحه، بهای روی جلد: 16,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1388/06/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • حسین عساکره صفحه 3
    روش های آماری ابزارهایی کارآ و مفید برای درک و ارزیابی رفتار اقلیم به شمار می آیند. یکی از کاربردهای آمار در اقلیم شناسی، مدل سازی رفتار عناصر اقلیمی است. از الگوهای آماری پرکاربرد، الگوهای خانواده ARIMA است. دراین خانواده، از الگوهای آماری مقادیر براساس رفتارهای گذشته شان مدل سازی شده، آینده نگری می شوند. در این تحقیق، ضمن معرفی گام به گام روش های برازش یک مدل ARIMA، متوسط دمای سالانه هوا در شهر تبریز برای دوره آماری سال های 2005 - 1951 (55 سال) بررسی شد. براساس روش های معمول الگوسازی در خانواده الگوهای ARIMA یک مدل به عنوان الگوی نهایی تعیین شد. دراین مدل وجود درجه تفاضلی 1 بیانگر روند حول یک خط است. این روند از وجود جمله ثابت در مدل (Con) قابل استنباط است. میزان این روند براساس مدل حدود 033/0 درجه سلسیوس در سال است. همچنین مرتبه 2 برای میانگین متحرک، گویای این است که دمای هرسال، تابعی از مؤلفه های تصادفی یک تا دو سال گذشته است. در نهایت، براساس مدل برازش یافته، دمای20 سال آینده و نیز فاصله اطمینان 95 درصد آن برای شهر تبریز پیش بینی شد.
    کلیدواژگان: مدل سازی، مدل آریما، فرآیند تصادفی، دمای سالانه، تبریز
  • سیدعلی بدری، لیلا وثوقی صفحه 25
    گردشگری اسکی امروزه در مناطق کوهستانی کشورهای توسعه یافته، جایگاه ویژه ای یافته است و به دلیل طرفداران بسیار و بازتاب های فراوان اقتصادی در جهت بالا بردن مشاغل محلی و افزایش رفاه اقتصادی، به عنوان یک استراتژی رشد و توسعه اقتصادی در دستور کار برنامه های توسعه منطقه ای در جهان قرار گرفته است. در این مقاله، ضمن ارائه روش مکان یابی و شناسایی مناطق مستعد اسکی، با بهره گیری از فنون ساج و عکس های ماهواره ای، بر اهمیت گردشگری اسکی به عنوان فعالیتی تفریحی- ورزشی تاکید شده است. این گردشگری که اغلب در مناطق روستایی و حاشیه شهری، شکل می گیرد، قشر خاصی از جامعه شهری را مخاطب قرار داده و انتظار می رود که تحول و توسعه را در مناطق کوهستانی، به همراه داشته باشد. در این بررسی، استان اردبیل به دلیل داشتن مناطق مساعد برفگیر و جاذبه های طبیعی زمستانی، صرفا برای مطالعه انتخاب شده است که شهرستان های اردبیل، نمین، نیر و مشکین شهر را شامل می شود. نتایج این تحقیق در منطقه مورد مطالعه، گویای وجود نقاط بالقوه متعدد مناسب برای گردشگری اسکی است.
    کلیدواژگان: گردشگری اسکی، توسعه پایدار گردشگری اسکی، مکان یابی، اردبیل
  • ابراهیم فتاحی، طیب رضیئی صفحه 45
    الگوهای گردش جوی نقش مهمی در پیدایش پدیده های محیطی، بویژه در مناطق معتدله دارند. از این رو،، شناسایی الگوهای گردش جوی کنترل کننده آب و هوای ایران و ویژگی های آنها بسیار ضروری است. بر این اساس این پژوهش با هدف شناسایی و طبقه بندی الگوهای گردش جوی روزانه بر روی ایران و برای همه روزهای سال به انجام رسیده است. برای دستیابی به این مهم، با بهره گیری از روش های تحلیل مؤلفه های اصلی و خوشه بندی الگوهای گردش روزانه جو بر روی ایران در مقیاس همدید شناسایی شد. به این منظور، میانگین روزانه ارتفاع تراز 500 هکتوپاسکال و فشار سطح دریا طی دوره آماری 2006-1950 در تلاقی های 5/2 درجه از مجموعه داده های بازسازی شده NCEP/NCAR استخراج گردید. محدوده انتخاب شده که گستره ای از 20 تا 60 درجه عرض شمالی و 20 تا 80 درجه طول شرقی را پوشش می دهد، شامل 408 یاخته است. با استفاده از آرایه S روش تحلیل مؤلفه های اصلی تعداد 408 یاخته مورد مطالعه به نه مؤلفه اصلی که مجموعا 94 درصد کل واریانس داده ها را توضیح می دهند، کاهش داده شد. به کمک چرخش وریمکس، نه مؤلفه انتخاب شده چرخانده شدند تا ساختار و تفسیر فیزیکی آنها ساده تر شود. سپس به کمک خوشه بندی چند هسته ای همه روزهای مورد مطالعه به هیجده گروه دسته بندی و نقشه ترکیبی، هر گروه به عنوان یک الگوی گردش جوی ترسیم و ارائه شد. همچنین توزیع ماهانه و روند تغییرات زمانی هر یک از الگوهای گردش جوی نیز محاسبه گردید. نتایج این بررسی، حاکی از وجود اختلاف معنی دار در آرایش الگوها، فراوانی تیپ های هوا و مسیر حرکت آنها به سوی ایران است. از این رو،، این روش را می توان به عنوان روش کمی و دقیق برای استخراج الگوهای گردش جوی در نظر گرفت. همچنین از این الگوها می توان به عنوان شاخصی برای تحلیل ارتباط بین پدیده های محیطی و الگوهای همدید استفاده نمود.
    کلیدواژگان: الگوهای گردشی جوی، تیپ های هوا، تحلیل مؤلفه های اصلی، خوشه بندی، ایران
  • مسعود تقوایی، علی اصغر عبدالهی صفحه 75
    در گزارش عمران ملل متحده پیشنهاد شده است که اندازه گیری توسعه انسانی در کشورهای جهان بر سه عامل اساسی حیات بشری؛ یعنی امید به زندگی، سطح سواد و درآمد سرانه متمرکز شود. زیرا آنها معتقدند: وجود تعداد زیادی عوامل و متغیرها می تواند به نتیجه گیج کننده ای بینجامد و در نتیجه سیاستگذاران را از مسیر اصلی منحرف کند. جامعه آماری مورد نظر در این پژوهش، کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (56 کشور) هستند که بر اساس اطلاعات آمار رسمی سازمان سیا (CIA)، تجریه و تحلیل شدند. روش تحقیق در این پژوهش، روش کتابخانه ای است و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از مدل کاربردی (HDI) و نرم افزارهای کامپیوتری (GIS و SPSS) صورت گرفته است.هدف کلی این تحقیق، ارزیابی میزان محرومیت و برخورداری کشورهای اسلامی و ارائه یک طبقه بندی و تحلیل خوشه ای، و نمایش میزان فاصله کشورهای مختلف اسلامی بر روی نقشه و نمودار است. نتایج کلی حاصل شده ار این تحقیق بدین صورت است که حدود 29 کشور از کشورهای اسلامی، یا محرومند یا بسیار محروم. علاوه بر آن اختلاف بین محرومترین کشور اسلامی، با توسعه یافته ترین نسبت 24 برابر را نشان می دهد.
    کلیدواژگان: شاخص های توسعه انسانی، تحلیل خوشه ای، امید به زندگی، سواد، درآمد سرانه، شاخص محرومیت، سامانه اطلاعات جغرافیایی
  • سید سعید احمدی زاده، مسعود بنای رضوی صفحه 97
    پدیده شهرنشینی پدیده ای در حال پیشرفت سریع بوده، تحلیل مکان مناسب و نحوه توزیع جغرافیایی فضای سبز شهری در توسعه و آینده شهر بسیار مهم است. انتخاب مکان مناسب برای پارک ها و فضاهای سبز شهری - که از مؤترین عناصر شهری بر تداوم کیفیت زندگی مردم هستند-یک فرایند پیچیده است که نه تنها نیازمند توانایی های تکنیکی فراوانی است، بلکه نیازهای فضایی کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، محیطی و سیاسی را نیز می طلبد. چنین پیچیدگی هایی ناگزیر استفاده از ابزارهای متعدد تصمیم گیری، از قبیل سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و روش های آنالیز تصمیم گیری چند معیاره(MCDA) همچون استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP)، را می طلبد. شهر بیرجند به عنوان مرکز استان خراسان جنوبی با رشد جمعیتی 13 درصد در سال های82تا85 وگسترش بی رویه افقی مواجه شده است. در تحقیق حاضر، تلاش شد مدلی برای ارزیابی مکان مناسب و ممکن برای پارک های شهری به کمک ابزار AHP فضایی، برای پشتیبانی تصمیم گیران و برنامه ریزان شهری ارائه شود. نتایج این تحقیق با استفاده از مدل مذکور نشان می دهد که فضای سبز شهری موجود جوابگوی نیازهای جمعیتی در آینده نبوده، فضاهای سبز فعلی از الگو های مطلوب کارکردی سلسله مراتبی پیروی نمی کند ومناسبترین مکان های احداث فضای سبز، به ترتیب اولویت در مناطق مصوب تخریب در بافت فرسوده ونیز مزارع وزمین های خالی در محدوده مصوب خدمات شهری هستند.
    کلیدواژگان: مکان مناسب پارک، سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)، آنالیزهای تصمیم گیری چند معیاره (MCDA)، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP
  • فاطمه رحیم زاده، احمد عسگری، ابراهیم فتاحی، نوشین محمدیان، افسانه تقی پور صفحه 119
    گرمایش جهانی، باعث احتمال بیشتر رخداد دماهای حدی می شود که تاثیرات اجتماعی و زیست- محیطی آنها در مقیاس محلی زیاد است. بیشتر مطالعات انجام شده در این زمینه، حاکی از کاهش دماهای حدی پایین و افزایش دماهای حدی بالاست. به منظور بررسی این تغییرات، دماهای روزانه 27 ایستگاه همدیدی (سینوپتیک) کشور با داده های همگن و با کیفیت بالا و مشتمل بر دوره آماری سالهای1990-1961 (دوره پایه) استفاده گردید. نمایه های حدی دما نیز در پنج دسته، شامل نمایه های حدی مبتنی بر صدک ها، مطلق، آستانه ای، دوره ای و سایر در دوره 2003-1951 محاسبه گردید. نتایج به دست آمده، حاکی از آن است که نمایه های حدی، چون روزهای یخبندان (FD)، روزهای یخی (ID)، روزهای سرد (TX10P)، شب های سرد (TN10P)، و دامنه تغییرات شبانه روزی دما (DTR) در اغلب نقاط کشور دارای روند منفی است. برای مثال، می توان به کاهش 8 تا 10روز در دهه های یخبندان در شمال شرق کشور اشاره نمود. همچنین نمایه هایی چون روزهای تابستانی (SU25)، روزهای گرم (TX90P) و شب های گرم (TX90P) نیز در اغلب نقاط کشور روند افزایشی داشته اند برای مثال، می توان به افزایش پنج تا هفت روز در دهه گرم شیراز و تهران اشاره نمود. در مورد نمایه هایی چون طول مدت گرما و سرما (WSDI، CSDI) هر سه حالت روند مثبت، روند منفی و بدون روند دیده شده که بدین ترتیب، نمی توان تغییرات مکانی و زمانی آن را مانند بقیه نمایه ها تفسیر نمود. به طور کلی، روند نمایه ها جدا از موارد استثنایی، همسو با آخرین یافته های هیات بین الدول تغییر اقلیم و مطالعات جهانی دیگر است.
    کلیدواژگان: نمایه های حدی اقلیمی، دماهای حدی بالا، دماهای حدی پایین، روند، ایران
  • ایرج جباری، هوشنگ فرضی صفحه 145
    بخشی از مجرا و دشت سیلابی رودخانه رازآور با برداشت مصالح شن و ماسه بشدت تغییر یافته است و اکنون دینامیک جریان و رسوب آن با ایجاد کارخانه های تولید شن و ماسه به شیوه دیگری رقم می خورد و نتایج آن نیز به نوع دیگری در ریخت شناسی بستر منعکس می شود. برای بررسی شیوه تغییرات در دینامیک حمل رسوب و موفولوژی بستر، دبی آب و رسوب در یازده نوبت از سه نقطه پیرامون سه محل تولید شن و ماسه از کف رودخانه رازآور نمونه گیری گردید. آنالیز واریانس و فاکتور آنالیز این داده ها نشان داد که در محل برداشت مصالح، مقدار بار معلق رود بشدت افزایش می یابد، ولی بتدریج از مقدار غلظت آن کاسته می شود، تا این که بعد از تقریبا 600 متری سرچشمه آلودگی رود، دوباره از نظر حمل رسوب به همان حالت سابق خود برمی گردد. از این رو، نیمکت های شنی و گسترش مجرا در فاصله کمتر از 600 متری کارخانه ها با سرعت بیشتری انجام می گیرد.
    کلیدواژگان: رودخانه رازآور، برداشت شن وماسه، تغییر بار رسوب، گل آلودگی رود
|
  • H. Asakereh Page 3
    Statistical methods are efficient and useful tools to perceive and evaluate climate behavior. One of statistical applications in climatology is modeling of climatic elements behavior. An applied statistic models is ARIMA. In this statistical pattern values are modeled based on their historical behavior modeled. In this paper، the annual temperature of Tabriz city was modeled during 1951-2005. To forecast Mean while adjusting method of ARIMA have been introduced step by step. The ARIMA (0،1،2) can was identified as final pattern based on common modeling. The first order of difference degree shows a linear trend what is approved by a constant term in co model. According to the ARIMA (0،1،2) can the amount of this trend is 0. 033 Ċ par year. The second order of moving average in Indicates that temperature for each year is functioned by stochastic parameters of previous year. Finally، According to the adjusted model، the temperature of 20 year with 95% confidence interval have been calculated.
  • S.A., Badri, L. Vosoughi Page 25
    Ski tourism، nowdays in mountainous regions of developed countries، have a specific role and beacause of its great interested and economic advantages in raising local employment and welfare as a growth and development strategy in the world is considered. The Purpose of this paper is both present the method of site selection and recognition susceptible areas for ski tourism، using GIS and RS data techniques، and emphasize on ski tourism، as a recreational-sportive activity. This tourism happens generally in rural areas and countrysides، and attracts special level of urban people which expected bring transformation and development in some moutainous regions. In this study، a touristic region in Ardebil has been chosen according to the suitable snowcapped areas and winter natural attractiveness including Ardebil، Namin، neer and Meshkinshahr provinces. The results of this research indicated that there are numerous potentially places for ski tourism.
  • E. Fattahi, T. Raziei Page 45
    Atmospheric circulation patterns play an important role in producing environmental phenomena، particularly in temperate zones. Therefore، identification of atmospheric circulation patterns that control the climate of Iran is essential. In the present research، the principal component analysis (PCA) and cluster analysis (CA) techniques were used to classify the daily atmospheric circulation patterns over Iran in a synoptic scale. For this purpose، the mean daily 500 hpa and sea level pressure (SLP) grided data sets during 1950-2006 was retrieved from NCEP/NCAR and used. The used data consists of 408 points regularly distributed over the region، 20 N - 60 N and 20 E - 80E، with the 2. 5 degree spatial resolution. By applying the S-mode PCA، the 408 grids covering the study area، were reduced into 9 PCs accounting for 94 percent of total variance. The 9 leading PCs were rotated using varimax rotation in order to obtain simpler and physically interpretable results. Then، all days (20828) were classified into 18 groups by applying K-means clustering on the resultant 9 PC scores. The composite maps of the identified groups were drawn and represented as the atmospheric circulation patterns. Monthly distribution and long term trends of the identified circulation patterns were also present. The results show a significant difference in patterns، frequency of weather types and their direction to Iran. According to the obtained results، the presented method in this research can consider as a quantitative and certain method to derive atmospheric circulation patterns. Also، this pattern can be as an indicator to analyze environmental phenomena and synoptic patterns relationship.
  • M. Taghvaei, A. A. Abdolahi Page 75
    The UNDP recommends in order to measure human development in worldwide countries 3 vital factors of humankind life، including، life expectancy، literacy ratio and per capita should be considered. The multiple factors and variables misleading conditions for lead to ambiguity outcomes، which involved policy-makers. The Islamic countries Conference (ICC) including 56 countries have been considered as statistical population، which were prepared by CIA. The methodology of this research was based on library method and data، using the applied model HDI and GIS methods were analyzed. The main purpose of this study was to evaluate deprivation ratio of Islamic countries to present a classification and clustering analysis and to display development gap between Islamic countries by diagram. The results indicated that 29 Islamic countries of ICC classified in deprived and high deprived categories. Also the deprivation ratio was 24 between most deprived countries with most developed them.
  • S. Ahmadizadeh, M. Banay Razavi Page 97
    Urbanization is a rapid developing phenomenon. Analysis of appropriate areas and geographic distribution of urban green space are of great importance in the future of a city. Selection of a suitable position for parks and urban green space is a trouble some process that considered as an effectiveness of urban parameter on life quality. There are complex procedures for which not only need abundant technical ability، but also need fundamental، economical، social، environmental and political backgrounds. For processing of these complex parameters، different tools such as GIS، Multi-criteria decision analyses (MCDA) and Analytical Hierarchy Process (AHP) are needed to be used. Birjand is the capital of the southern Khorasan province Since 2003 with a 13% population growth rate during the period of 2003-2006. In the present study، an attempt has been made to find out an appropriate model to evaluate suitable areas for urban green space using AHP technique. The results of the present study indicated that the urban green space was found to be not suitable for future population، needs suggesting that the most appropriate positions to arrange the green spaces could be the old fields and also destructive buildings in the area of the urban services.
  • Fatemeh Rahimzadeh, Ahmad Asgari, Ebrahim Fattahi, Nooshin Mohammadian, Afsaneh Taghipour Page 119
    Global warming gives rise to higher probability of extreme temperature values and related events. Social and environmental impacts of these events are great at local scale. Most of the research that has been done on this issue in different countries denotes decrease of cold extremes and increase of warm extremes. To examine such changes، we used daily temperature data in 1951-2003 Period from 27 Iranian synoptic stations that have homogenous and high quality data and covering standard normal period (base period) 1961-1990. We used extreme temperature indices in five categories of percentile-based، absolute، threshold، duration، and other ones. Some of our obtained results show negative trends for extreme indices like number of frost days (FD)، number of ice days (ID)، cool days (TX10p)، and cool nights (TN10p) in most stations under study. For instance، decrease of 8 to 10 frost days per decade in the northeast of the country is noteworthy. Conversely، we got positive trends for indices such as summer days (SU25)، warm days (TX90p)، and warm nights (TN90p) in most stations under study. Increases of 5 to 7 warm days per decade in Shiraz and Tehran are remarkable. We found all three behaviors of stationarity، positive and negative trends for indices such as warm and cold spell duration indices (WSDI and CSDI). Compared to other indices، spatial and temporal changes of the above two indices could not be interpreted well. Apart from some exceptions، our results were in agreement with the latest findings of Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) and other worldwide studies.
  • Iraj Jabbari, Hooshang Farzi Razi University Page 145
    Razavar River in the Kamyaran''s plain- west of Iran - has been exposed to mining for gravel exploring. Thus، some parts of its bed have been intense disturbed. But، now the river visualizes other flow and sedimentation dynamics devices due to increase number of production gravel sites and therefore، their effects reflect in the river bed morphology. Because of ways of changes in the sediment transport dynamic determine، discharges and suspended load of river was sampled eleven times in the Razavar river bed from 3 point of each 3 site of sand – gravel production. ANOVA and Factor analysis of these data show that suspended load increased extremely in the removal sand- gravel site، but again their density amount gently decreased. These processes continue to 600 meter after pollution source and river come back to a foretime situation to transition of sediment in this distance. Thus، point bars and channel extension rapidly developed in the less than 600 meters far from gravel production sites.