فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه
پیاپی 40 (زمستان 1381)

افزایش نرخ تورم و بیکاری و کاهش نرخ رشد اقتصادی از عوامل مهم کاهش سطح زندگی در کشورهای در حال توسعه است. نظام متکی به بازار از طریق آزاد سازی بازار کالا و عوامل تولید، انعطاف پذیری در سیستم مالی و دادن نقش موثرتر به بخش خصوصی در فعالیت اقتصادی زمینه را جهت دستیابی به نرخ رشد اقتصادی بالا و رفاه فراهم کرده است.
هدف کلی این مطالعه، بررسی عوامل موثر بر رشد بخش کشاورزی و همچنین تعیین ارتباط علی بین نرخ رشد این بخش و عوامل موثر بر آن است. بدین منظور از آمار سری زمانی مربوط به سالهای 1344 تا 75 و مدلهای ساختاری و غیر ساختاری استفاده شده است.
همچنین روابط هم انباشتگی و ارتباط درازمدت بین متغیرها با استفاده از آزمون هم انباشتگی یوهانسن مورد بررسی قرار گرفته است. روابط کوتاه مدت و علی میان متغیرهای دارای هم انباشتگی نیز با کمک مدلهای تصحیح خطای برداری (VEC) و در مورد دیگر متغیرها با استفاده از مدلهای اتور گرسیوبرداری (VAR) و گرنجر تعیین شده است.
نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که متغیرهای نسبت سرمایه گذاری خصوصی و دولتی به ارزش افزوده و رشد صادرات بخش کشاورزی بر رشد این بخش دارای اثر مثبت و متغیرهای رشد واردات کشاورزی و رشد اشتغال دارای اثر منفی بوده اند. متغیر رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی تنها با سرمایه گذاری خصوصی و دولتی ارتباط دو طرفه و با سایر متغیرها ارتباط یکطرفه داشته است.

در مطالعه حاضر مزیت نسبی گروه های عمده برنج (برنج دانه بلند مرغوب، برنج دانه بلند پر محصول، برنج دامنه متوسط مرغوب و برنج دانه کوتاه) در استان های گیلان و مازندران طی سالهای 1373 - 79 و بر اساس آمار و اطلاعات طرح هزینه تولید وزارت جهاد کشاورزی بررسی گردیده است. در این تحقیق برای محاسبه مزیت نسبی از شاخص هزینه منابع داخلی بهره گرفته شده است.
نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که طی دوره 1373 - 79 به طور متوسط درصد بهره برداران دارای مزیت نسبی برای گروه های برنج دانه بلند مرغوب، دانه بلند پر محصول، دانه متوسط مرغوب ودانه کوتاه در استان مازندران به ترتیب برابر 9.1، 46.7، 30.0 و 66.4 و در استان گیلان به ترتیب معادل 4.3، 19.7، 4.0 و 8.1 بوده است. با ملاحظه این اعداد می توان دریافت که درصد بیشتری از بهره برداران استان مازندران در مقایسه با بهره برداران استان گیلان از مزیت نسبی برخوردارند.

در این مقاله چارچوبی نظری برای بررسی کارایی اقتصادی در شرایط توام با ریسک ارایه شده است. داده های مقطعی به کار رفته در این تحقیق با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ایدو مرحله از 63 بهره بردار شهرستان فسا در 1380 جمع آوری گردید. در این تحقیق فرض شده است که ریسک از کمبود دانش نسبت به دو عامل انتخاب بهترین روش کاربرد فناوری (ریسک فنی) و آگاهی یا داشتن اطلاعات کافی از شرایط بازار (ریسک تخصیصی) ناشی شده است. در تحقیق حاضر با استفاده از مدل تابع تولید مرزی تصادفی و همچنین دخالت دادن ریسک در فرضیه رفتاری مطرح شده برای بهره برداران معین، به صورت متغیر تصادفی u، روش برآورد ناکارایی اقتصادی بهره برداری ها با بهره گیری از ریسک فنی و تخصیصی گسترش داده شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، میانگین کارایی اقتصادی همراه با ریسک تخصیصی و فنی بهره برداران 63.4 درصد بود.
همچنین مشخص شد که 20 تا 25 درصد ناکارایی اقتصادی معلول ریسک تکنیکی (فنی) و 6 تا 8 درصد آن معلول ریسک تخصیصی است.

نخل از جمله گیاهانی است که در مناطق 29 تا 39 درجه عرض شمالی و جنوبی خط استوا و در ارتفاع کمتر از 1250 متر از سطح دریا محصول می دهد. در جهان تنها 20 کشور دارای آب و هوای مناسب برای تولید خرمای مرغوب هستند که ایران با 25 میلیون نخل و داشتن مقام اول در تولید در بیشتر سالها، یکی از این کشورها به شمار می آید.
براساس تحقیقات انجام شده در ایران، بازدهی تولید در منطقه جهرم 1.8 برابر سایر نقاط ایران است و 95 درصد محصول این منطقه را خرمای شاهانی تشکیل می دهد. با توجه به شرایط بازار، یکی از راه های حمایت از محصول خرما تعیین قیمت کف مناسب برای این محصول است که به منظور برآورد آن اقدام به جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه شد. فرضیه مورد نظر در این مقاله عبارت است از: "بین قیمت کف اعلام شده توسط شورای اقتصاد و قیمت کف واقعی تفاوت وجود دارد". هدف اصلی مطالعه حاضر تعیین قیمت کف مناسب و اندازه بهینه مقدار تولید خرماست.

پنبه به علت مصارف گوناگون در دنیای امروز، اهمیت اقتصادی و تجاری بسیار زیادی دارد. به این محصول به دلیل اهمیت اقتصادیش لقب طلای سفید داده اند. در ایران نیز پنبه یکی از محصولات مهم کشاورزی به شمار می آید. با توجه به اینکه این محصول ماده اولیه صنایع نساجی را تشکیل می دهد و این صنایع از نوع صنایع اشتغالزاست، اهمیت پنبه در شرایط کنونی کشور آشکار می شود. این گیاه همچنین یکی از محصولات صادراتی بخش کشاورزی به شمار می آید.
به سبب اهمیت اقتصادی این محصول، مطالعه اقتصاد تولید آن اهمیت بسیار دارد. در این تحقیق با استفاده از آمار و اطلاعات سال 1376-1377، انواع کارایی 13 استان زیر کشت پنبه با بهره گیری از روش تحلیل فراگیر داده ها (DEA) اندازه گیری و با یکدیگر مقایسه شد. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که کارایی مدیریتی و فنی پنبه کاران بیشتر استان ها بسیار بالاست. اما کارایی تخصیصی و اقتصادی آنها چندان بالا نیست و میان این دو کارایی در استان های مختلف شکاف زیادی وجود دارد.

هدف این پژوهش بررسی عوامل موثر بر سطح و میزان کاربرد دانش فنی و نقش آنها در عملکرد زراعت گندم آبی در دو استان تهران و اصفهان است. این مطالعه از نوع پیمایشی بوده و برای جمع آوری داده ها از ابزار پرسشنامه که پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرانباخ (0.82) تایید گردیده استفاده شده است. جامعه نمونه مورد مطالعه در برگیرنده198 نفر از کشاورزان گندمکار شامل 81 نفر از دو شهرستان کرج و ساوجبلاغ در استان تهران و 117 نفر از دو شهرستان اصفهان و برخوارمیمه از استان اصفهان بوده است. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار spss تحت ویندوز انجام گرفته و از آمار تحلیلی نظیر ضریب همبستگی، آزمون t و رگرسیون چندگانه بهره گرفته شده است. نتایج ضریب همبستگی نشان می دهد که بین سطح دانش فنی کشاورزان و میزان کاربرد آن رابطه معنی دار مثبتی وجود دارد. نتایج رگرسیون گام به گام نیز نمایان می سازد که میزان ارتباط و استفاده از منابع دانش فنی، سطح سواد، تعداد دوره های آموزشی و مقدار زمین جمعا به میزان 30.7 درصد در پیش بینی و تبیین سطح دانش فنی تاثیر گذارند. از سوی دیگر، سطح دانش فنی، میزان ارتباط و استفاده از منابع دانش فنی، فاصله مزرعه تا مرکز خدمات، نگرش نسبت به برنامه های ترویجی و مالکیت ماشین آلات جمعا به میزان 46.9 درصد در تبیین کاربرد دانش فنی سهم داشته اند. مهمترین متغیرهای تاثیرگذار بر تبیین عملکرد به ترتیب عبارتند از: میزان کاربرد دانش فنی، دفعات مصرف کود اوره، دفعات مصرف کود فسفات، سطح دانش فنی و مصرف کودهای ریز مغذی که در مجموع به میزان 34.4 درصد در تبیین عملکرد نقش داشته اند. البته تاثیر دفعات مصرف کود فسفات توسط بعضی از کشاورزان بر عملکرد منفی بوده است.

هدف کلی این تحقیق بررسی پیوندهای حرفه ای بین محققان و عوامل ترویج کشاورزی در نظام اطلاعات و دانش کشاورزی در استان آذربایجان غربی با تاکید بر سنجش میزان گرایش کارکنان ترویج نسبت به مشارکت با محققان است. جامعه آماری این تحقیق را تمامی کارکنان ترویج سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی تشکیل داده اند که تعداد آنها 282 نفر است. نمونه گیری به روش تناسبی و کاملا تصادفی انجام شد. بر اساس یافته های این تحقیق، میزان گرایش اکثریت کارکنان ترویج نسبت به مشارکت با محققان "مثبت" است. در همین زمینه، میزان مشارکت کارکنان ترویج در فعالیت های مشارکتی با کشاورزان نیز رابطه مستقیم و معنی داری با میزان گرایش کارکنان نسبت به مشارکت با محققان دارد. سن کارکنان (r=-0.207)سابقه شغلی آنان در شهرستان (r=-0.158) و سابقه کل خدمت کارکنان در سازمان های ترویج (r=-0.221)به ترتیب رابطه معکوس و معنی داری با گرایش کارکنان ترویج نسبت به مشارکت با محققان دارند. به رغم گرایشهای مثبت کارکنان ترویج نسبت به مشارکت با محققان، بررسی های کیفی این تحقیق نشان داد که وضعیت دیگر عوامل در حد مطلوبی نیست تا بتواند به طور جامع و سیستمی در نظام اطلاعات و دانش کشاورزی تحولات لازم و مطلوب ایجاد کند. در این مطالعه، عواملی چون سابقه کل خدمت کارکنان ترویج و میزان مشارکت آنها با کشاورزان 11 درصد از نوسازی میزان گرایش کارکنان ترویج نسبت به مشارکت با محققان را تبیین می کند. این امر نشان می دهد عوامل متعدد دیگری نیز احتمالا وجود دارد که بر میزان نگرش کارکنان تاثیر گذار است ولی در این تحقیق بررسی نشده است.