فهرست مطالب

جغرافیا - پیاپی 29 (تابستان 1390)

فصلنامه جغرافیا
پیاپی 29 (تابستان 1390)

  • 194 صفحه،
  • تاریخ انتشار: 1390/06/01
  • تعداد عناوین: 10
|
  • صفحه 5
  • عباس سعیدی صفحه 7
    پویش ساختاری- کارکردی نوعی نگاه به مطالعات مکانی- فضایی که به تجربه طی چند دهه مطالعات میدانی انتظام یافته است. این نگاه پیش از هر چیز مبتنی است بر رویکرد نظاموار که به نظر می رسد چارچوبی بنیادین برای تمام مطالعات علمی به شمار می رود. پویش ساختاری- کاردی بر این باور استوار است که میان ساختار و کارکردهای پدیده های مکانی- فضایی نوعی پیوستگی نظاموار حاکم است و یکی بدون حضور متناسب دیگری امکان تحقق نمی یابد.
    کلیدواژگان: فضا، روابط مکانی، فضایی، پویش ساختاری، کارکردی، پارادایم مکانی، فضایی
  • جعفر جوان، سید امیرمحمد علوی زاده، مهدی کرمانی صفحه 17
    روستا و اقتصاد روستایی از بدو پیدایش تاکنون قرابت زیادی با کشاورزی و زیربخش های آن بویژه زراعت و باغداری داشته است تا جایی که این نزدیکی را در تعاریف ارائه شده از روستا نیز می توان شاهد بود. شکل گیری چنین ساختار اقتصادی ویژگی های فراوانی دارد و مهمترین آنها عدم تنوع در زمینه های شغلی و محدودیت منابع درآمدی به کشاورزی و زیربخش های آن است که با توجه به سیر تحول و تکاملی فضاهای روستایی چالش هایی را در ابعاد مختلف زندگی روستایی سبب شده است. در قالب الگوی توسعه پایدار، پایداری معیشت و امنیت اقتصادی در نواحی روستایی اهمیتی بسیار اساسی دارد زیرا از طرفی باید با افزایش کارآیی، میزان بهره وری از ظرفیت ها و توان های بالقوه و بالفعل موجود در فعالیت های اقتصادی را افزایش داد و از طرف دیگر جهت تضمین استمرار معیشت، ایجاد اشتغال و درآمد اقدام به متنوع سازی فعالیت های اقتصادی در فضاهای روستایی نمود. اتخاذ چنین راهبردی از طریق کارکردهای خود در شرایط نامساعد طبیعی و انسانی، پایداری سکونت را در این نواحی تضمین خواهد نمود. اقتصاد روستایی و شهرستان سمیرم بواسطه تک محصولی بودن در سال های اخیر با چالش هایی در ابعاد محیطی، اقتصادی، اجتماعی روبرو شده است که این چالش ها وضعیت نامطلوبی را در عرصه های مختلف روستانشینی سبب شده است. در این مقاله به بررسی این مساله و نقش تنوع فعالیت های اقتصادی در توسعه پایدار منطقه پرداخته شده است. به منظور دستیابی به اطلاعات موردنیاز جهت سنجش فرضیه و متغیرهای مورد تحقیق، از روش های پیمایشی و اسنادی بهره گرفته شده و داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزارهای Excel و Spss جهت انجام آزمون های معناداری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج به دست آمده در این تحقیق نشان دهنده آن است که عدم تنوع در فعالیت های اقتصادی خانوارهای مورد بررسی در منطقه مورد مطالعه شرایط نامساعدی را برای خانوارهای دارای چنین ویژگی سبب شده است درحالی که خانوارهای دارای تنوع منابع درآمدی در بخش های کشاورزی و غیر کشاورزی وضعیت به نسبت مطلوب تری را در شاخص هایی چون آموزش، ثبات درآمدی، کیفیت زندگی، آسیب پذیری دارا بوده اند.
    کلیدواژگان: متنوع سازی، نواحی روستایی، توسعه پایدار، فعالیت های اقتصادی، شهرستان سمیرم
  • حسن کامران، محمود واثق صفحه 45
    موضوع، خاستگاه، اشکال و کارکرد دولت، در حوزه اندیشه اسلامی به طور جدی مورد توجه قرار داشته و هم از منظر فلسفه سیاسی و هم از بعد حقوقی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است؛ به طوری که این موضوع و مسئله حاکمیت را می توان به صراحت در آیات فراوانی از قرآن کریم، و نیز کلمات علی (ع) در نهج البلاغه، همچنین در متون کلامی و فقهی و تاریخی مسلمانان ملاحظه نمود. آرا و نظریات حکمائی چون فارابی، بوعلی سینا، غزالی، خواجه نصیر طوسی و بویژه عبدالرحمن ابن خلدون در این زمینه بسیار واجد اهمیت و شایسته بررسی و تامل است. در مقاله ی حاضر تلاش به عمل آمده تا ضمن اشاراتی اجمالی به مفهوم دولت و حاکمیت در متون دینی و بخصوص قرآن کریم، به طور مشخص آراء و نظریات ابن خلدون در این خصوص مورد بررسی و نقادی قرار بگیرد.
    کلیدواژگان: نظریه دولت، فلسفه سیاسی، عصبیت، تطورات (تحولات) دولت
  • محمود احمدی صفحه 61
    عناصر اقلیمی بر روی آسایش انسان تاثیر فراوان دارد. پژوهش حاضر به تحلیل آب و هوا در استان تهران پرداخته است. هدف از انجام این تحقیق، شناسائی مناطق مطلوب آسایش در استان است. به دلیل گستردگی شهرها در این پژوهش سعی گردیده است صرفا به مراکز مهم توجه شود. در آسایش انسان بیشتر عناصر بارش، دما، رطوبت و سرعت باد اثر دارد. در روش کار نسبت به استخراج آستانه های اقلیمی مذکور بر اساس آمار سینوپتیک 8 ایستگاه اقلیمی استان به صورت روزانه طی یک دوره 23 ساله اقدام گردید. سپس درصد فراوانی روزانه عناصر تاثیرگذار طی یک برنامه نرم افزار کامپیوتری به دست آمده و محاسبه شد. در مرحله بعد بر مبنای مدل (A.H.P) به صورت وزن دهی و بر اساس درجه اهمیت طی یک جدول ماتریسی به عدد مطلوبیت هر عنصر اقلیمی دست یافته ایم در نهایت بر روی نقشه استان بر مبنای فصول سال نسبت به شناسائی مناطق مناسب اقدام شده است. بنابراین نتایج تحقیق نشان داد آسایش انسان بر مبنای فصول سال متفاوت و در فصل زمستان شهر تهران به دلیل جزیره گرمایی در حداکثر و سایر مناطق در حداقل است و در فصل تابستان مناطق شمالی استان در حداکثر و مناطق جنوبی در حداقل به سر می برد. مطلوبیت مناسب در طول سال 50 درصد برای کل استان در نیمه شمالی و هر چه به طرف نیمه جنوبی استان پیش می رویم این روند به حداقل رسد.
    کلیدواژگان: آسایش اقلیمی، تهران، مدلA، H، P
  • مصطفی طالشی، مصطفی امیر فخریان صفحه 83
    یکی از پیامدهای بنیادی ناپایداری نظام منطقه ای در فضای سرزمینی، پدیده حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی است. نتایج مطالعات اخیر در سازمان فضایی نظام سکونتگاه های روستایی در فضاهای محلی و منطقه ای حاکی از آنست که ناپایداری سکونتگاه های روستایی از یک سو و موج فزاینده و افسارگسیخته گسترش فضاهای شهری از سوی دیگر پدیده حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی را تشدید می نماید. در این مقاله تلاش آنست که با روش پژوهش توصیفی تحلیلی با امکان بهره گیری از ابزار تحلیل فضایی تاثیرات ناپایداری سکونتگاه های روستایی بر گسترش حاشیه نشینی را در استان خراسان رضوی مورد بررسی قرار دهد. در این پژوهش با تعیین مقیاس فاصله استاندارد پنج کیلومتری در پیرامون فضاهای شهری تحولات نظام فضایی سکونتگاه های روستایی نشان می دهد، الگوی سکونتگاهی خوشه ایبه همراه افزایش جمعیت در طی یک دوره سی ساله گرایش جهت نظام سکونتگاهی به سمت انتقال جمعیت از نواحی حاشیه ای استان به شمال شرق ظرفیت بالقوه کانون های حاشیه نشینی را در شهرهای استان تقویت می نماید. پایداری سازمان فضایی نظام سکونتگاهی و به طبع آن ساماندهی حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی در استان خراسان رضوی در پی ایفای نقش عملکردی و ارتقاء کیفی کالبدی سکونتگاه های روستایی ویژه در حریم سکونتگاه های شهری است. در غیر اینصورت شاهد فروپاشی سکونتگاه های کوچک اندام روستایی در پیرامون سکونتگاه های شهری و پدیده اسکان غیررسمی خواهیم بود که اثرات آن ناپایداری نظام منطقه ای را بوجود می آورد.
    کلیدواژگان: ناپایداری، سکونتگاه روستایی، حاشینه نشینی، سکونتگاه شهری، خراسان رضوی
  • حمیدرضا وارثی، مسعود تقوایی، لیلا سلطانی صفحه 109
    آنچه ذهن برنامه ریزان گردشگری را بیش از پیش به خود معطوف ساخته، اتخاذ راه کارهایی است که جاذبه ی لازم را برای طرح های گردشگری به همراه داشته باشد. بی تردید فراهم ساختن امکانات و تجهیزات پرهزینه ی گردشگری هر چند بر مبنای اصولی ترین قواعد علمی پیاده شود، اگر برمبنای درک محیطی نباشد، رضایت چندانی را کسب نخواهد کرد. بر این اساس، توسعه ی گردشگری بر مبنای الگوی رفتاری گردشگران، راهکاری مؤثر و مطلوب می باشد. این پژوهش از نوع توصیفی – تحلیلی و پیمایشی و از لحاظ هدف، کاربردی می باشد. داده های مورد استفاده در این پژوهش با روش پرسشنامه ای و به صورت نمونه گیری تصادفی جمع آوری شده و پس از تجزیه و تحلیل، نتایج زیر حاصل شده است: در برنامه ریزی گردشگری و تجهیزات و خدمات مربوط به آن باید به نیازها و تمایلات قشرهای مختلف اجتماع توجه گردد، زیرا هرگونه تصمیم سازی در گردشگری که مغایر خواسته ها، علایق، تجربیات و ارزش های گردشگران باشد، اغلب با عدم استقبال آنان نیز مواجه می گردد. توسعه ی شبکه ی حمل و نقل عمومی از زیربناهای اساسی توسعه ی گردشگری در این مکان محسوب می گردد. کارکرد تفریحی - ورزشی، از ویژگی های برتر انتخاب این مکان است. بنابر خواست گردشگران، ضمن ارائه ی خدمات و امکانات به گردشگران، حفظ ماهیت اصلی و جاذبه های طبیعی و انسانی پارک از اهمیت بالایی برخوردار است. در این پژوهش، گردشگران زن و مرد از نظر احساس امنیت و رضایت مندی از خدمات رسانی شرایط یکسانی ندارند. میان سن و احساس رضایت از امنیت نیز رابطه وجود دارد.
    کلیدواژگان: جغرافیای رفتاری، الگوی رفتار گردشگران، گردشگری شهری، پارک کوهستانی صفه، اصفهان
  • جمیله توکلی نیا، محمد شالی صفحه 129
    عدم توجه به نظام شهری و نحوه پراکنش مراکز و کانون های شهری در پهنه سرزمین از یک سو و رشد شتابان شهرنشینی از سوی دیگر به گسیختگی و عدم انسجام در ساختار فضایی منجر خواهد شد. در چنین شرایطی بسیاری از سیاست های توسعه در سطح ملی و منطقه ای کارآمدی خود را از دست داده و نتایج مورد انتظار را به همراه نخواهند داشت. در این مقاله به بررسی و تجزیه و تحلیل نظام شهری استان آذربایجان شرقی با استفاده از مدل ها و تکنیک های رایج در زمینه نظام های شهری مانند تاکسونومی عددی، قانون رتبه- اندازه، مدل حد اختلاف طبقه ای، ضریب آنتروپی و شاخص های نخست شهری پرداخته شد. روش تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی بوده است. ابتدا داده های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و سپس نتایج تحقیق با نرم افزارهای GIS،SAS، Excel ترسیم شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که توزیع فضایی شهرها و جمعیت شهری در سطح استان آذربایجان شرقی نامتوازن است. شهر تبریز با داشتن عملکردهای متنوع و گسترده و حوزه عملکردی قوی همواره از موقعیت ممتاز ملی و منطقه ای برخوردار بوده و با جذب جمعیت نواحی اطراف به صورت یک شهر مسلط موجب ناموزنی نظام شهری استان شده است.
    کلیدواژگان: آذربایجان شرقی، تاکسونومی عددی، سلسله مراتب شهری، نظام شهری
  • جمال محمدی احمد شاهیوندی، مرضیه سلطانی صفحه 149
    برای سنجش و سطح بندی توسعه ی فرهنگی مناطق، شاخص های بسیاری وجود دارد. هر یک از این شاخص ها دارای ارزش و اهمیت خاصی هستند که با توجه به نوع هدف و روش مطالعه مورد استفاده قرار می گیرند. پژوهش حاضر با استفاده از 18 شاخص فرهنگی به دنبال سنجش سطح توسعه یافتگی فرهنگی استان های ایران و تعیین سطوح برخورداری آنها است. روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی است. برای تحلیل داده ها از مدل تحلیل عاملی و خوشه ایاستفاده شده است. نتایج نشان می دهد که بین استان های ایران از نظر سطح توسعه ی فرهنگی اختلافات زیادی وجود دارد، به طوری که استان تهران از نظر شاخص های مدنظر خود را جدا از سایر استان ها به صورت خیلی برخوردار مطرح کرده است. استان های اصفهان، فارس، مازندران، سمنان و یزد توسعه یافته (برخوردار) به شمار می آیند. سایر استان ها از نظر برخورداری از شاخص های فرهنگی مدنظر در وضعیت مطلوبی نیستند و فاصله خیلی زیادی با استان های توسعه یافته دارند. استان سیستان و بلوچستان نیز به عنوان محرومترین استان ایران محسوب می شود که از نظر برخورداری از شاخص های مدنظر در وضعیت بسیار نامناسبی قرار دارد.
    کلیدواژگان: استان های ایران، تحلیل خوشه ای، تحلیل عاملی، توسعه فرهنگی و رتبه بندی
  • ابوالفضل قنبری صفحه 165
    مقاله حاضر به رتبه بندی، تعیین سطوح توسعه و پیش بینی اولویت برنامه ریزی و توسعه نقاط شهری استان های ایران در سال 1385با استفاده از 54 شاخص در بخش های بهداشتی و درمانی، فرهنگی و آموزشی، اقتصادی، زیربنایی و مسکن، ورزشی و تلفیقی از شاخص های مورد مطالعه پرداخته است. روش پژوهش «توصیفی - تحلیلی» است. ابتدا با استفاده از روش تحلیل عاملی و شاخص ترکیبی توسعه انسانی، درجه توسعه یافتگی نواحی محاسبه و رتبه هر یک از نواحی در شاخص های بخش های مورد مطالعه مشخص شد. سپس با استفاده از روش تحلیل خوشه ای، نقاط شهری استان های ایران در سه سطح توسعه یافته، نیمه توسعه یافته و محروم طبقه بندی شده اند. در نهایت به ارایه رابطه رگرسیونی جهت پیش بینی سهم عوامل تاثیرگذار بر توسعه نواحی و اولویت بندی نواحی جهت سرمایه گذاری و تعدیل نابرابری های ناحیه ای پرداخته شده است. نتایج حاصل از روش تحلیل عاملی و شاخص ترکیبی توسعه انسانی نشان می دهد که در میان نقاط شهری استان های ایران، عدم تعادل و شکاف وجود دارد و این واگرایی ناحیه ای تا حدودی از مدل مرکز پیرامون پیروی می کند. بنابراین با توجه به مدل رگرسیونی، شاخص های اقتصادی و بهداشتی و درمانی در اولویت اول به ترتیب برای نواحی محروم، نیمه توسعه یافته و توسعه یافته پیشنهاد می شود. شاخص های زیربنایی و مسکن و ورزشی در اولویت دوم به ترتیب از نواحی محروم به توسعه یافته جهت کاستن از نابرابری های ناحیه ای توصیه می شود.
    کلیدواژگان: توسعه یافتگی، نابرابری، پیش بینی اولویت توسعه، نقاط شهری، استان های ایران
|
  • Abbas Saidi Page 7
    “Structural-functional Dynamism” is an approach in spatial studies, which is evolved from a vast range of empirical spatial studies in the late decades. The view is fundamentally a systematic one, as an essential base for contemporary scientific research. “Structural-functional Dynamism” is based on the priciple, that there’s a strong systematic link between structures and functions of the spatial phenomena; that is to say, one without the other cannot be sufficiently achieved.
  • J.Jawan, S.A.M.Alavi Zadeh, M. Kermani Page 17
    Villages and rural economy since the beginning have many relationship with agricultur and it’s sectors, particularly in agriculture, gardening and. ... So It can be seen from the definitions of village. Such economic structure has many features that most of them is nondiversity in employment and limited income resources in agriculture and his sectors that has many challenges in the rural spaces and dimensions of rural life.on the other hand, base on sustainable development model, sustainable livelihoods and economic security in rural areas is important and necessary because efficiency and effectiveness should be increase and diversification of economic activites in rural area should be done. Whit such strategic decisions through their functions can ensure from human Posts stability and unfavorable natural conditions in rural life. Economy of Semirom county and rural settellmant,s through single definition of production(apple production) has faced whit many challenges in social, economical, and environmental aspect,s that caused undesirable situation in such area. This article reviews this issue and the role of economic activities diversity in sustainable development.
  • H. Kamran, M. Waseq Page 45
    Subject, originality forms and function of the governance have been considered in Islamic thought field and have been discussed and studied aspects of political and law. So that this subject and governing can be found in many Ayats of holy Quran and speeches of imam Ali in Nahjol Balagheh and in historycal and vergal and jurisprudence text of Muslims explicitly. Thoughts and opinions of philosophers such as Farabi, Bo- ali Sina, Ghazali and Khajeh Nasir Tosi and specially Abdol Rahman Ebn Khaldon are studied and considered in this regard. In this article it has been intended that meanwhile indicating governance and sovreignty concept in religious texts particularly in holy Quran, the opinions and thoughts of Ebn Khaldon to be studied and criticized perfectly.
  • Mahmoud Ahmadi Page 61
    Effect of climatic parameters in human comfort is very high. this research want to analysis weather of Tehran. the aim of this research recognize best region for human comfort in Tehran and because center of big city is polluted for this reason we only pay attention to this region. Parameters of human comfort that most effect rainful, temperature, humidity and speed of wind. we used census of 8 climatic station per day in this research and we use software for eduction abundance percent of parameters. in next stage we used A.H.P model and make matrix chart and we got best number of climatic parameters. When we analysis parameters and census we understand that in summer north of Tehran is better and in winter south of Tehran and 50%favourableness for this region is in north and decrease in south.
  • Mostafa Taleshi, M. Amir Fakhrian Page 83
    One of the fundamental consequences of instability on regional system of spatial is informal settlements and squatter community. The findings of recent studies on spatial structure of rural settlement in local and regional system reveal that instability in rural settlement on one hand, and the increasing and harsh development of urban spaces on the other hand have been exacerbated informal settlement and slum. In this article has been tried to examine the effects of instability in rural settlement on development of slum in Khorasan Razavi by descriptive –analytic study and using spatial analyses. In this research by determining a five kilometers distance around the urban spaces is tried to show the changes of spatial system of rural settlement. The settlement’s cluster pattern along with increasing population in a 30 years period tended to reinforce population movement from marginal areas to east north. The stability of spatial structures of rural settlement and so the arrangement of squatter community and informal settlement in Khorasan Razavi is based on functional role and promotional quality of rural settlement especially around the urban settlements. Otherwise we will see the small rural settlement around the urban settlement break up which its effects leads to regional instability.
  • H.R. Waresi, M. Taqwaei, L. Soltani Page 109
    Successful plans are based on behavioral pattern and environmental perception of tourists. So that tourism planners try to rising acceptance of tourism plans with recognizing of this pattern. This is a descriptive and analytic research with an applied purpose. The statistical society is all of the visitors of "Mountain Park of Soffeh" and data collecting of the research is in random sampling. We have these
    Conclusions
    In the tourism planning we have to pay attention to wanted of tourism groups like as gender and age groups. Well-being of public transportation will developed the tourism in this park. Recreative and sportive function of this park is the best factor to selecting.
  • J. Tawakolinia, M. Shali Page 129
    In attention to urban system and distribution pattern of urban cores and centers in land area on one hand, and rapid urbanization growth on the other hand, will lead to disruption and disorder in spatial organization. In such condition, many development policies have been inefficient at national and regional levels and it has not followed expectable results. In This article has been examined urban system analysis in east Azerbaijan province and it has used current models and techniques in the context of urban system such as numerical taxonomic, rank- size rule, entropic coefficient, and primate city indicators. Research methodology in this study is descriptive- analytical. At first, Statistical data have been analyzed and then research results designed with GIS, EXEL, and SAS. Research results have shown which spatial distribution of cities and urban populations is in an imbalance situation in east Azerbaijan province. Tabriz city always has prominent position in national and regional levels with the consist of varied functions and strong hinterland, and it has been causes urban system imbalances in this province with attracting surrounding populations like a primate city.
  • J. Mohammadi, A. Shahi Vandi, M. Soltani Page 149
    There are a number of indices for assessment and level determining of regions’ cultural development. Each one of them bears its own value and importance which are used depending on the purpose and methodology of a study. The current study tries to evaluate the level of cultural development of Iran’s provinces and determine the availability levels of the above-mentioned in the provinces using 18 cultural indices. The study is of descriptive and analytical sort. Factor analysis as well as cluster analysis is used for analyzing the data. The results show that there is a big chasm between Iran’s provinces regarding level of cultural development in a way that Tehran province concerning the indices in question is represented very provided and separate from other provinces. Isfahan, Fars, Mazandaran, Semanan, and Yazd are regarded as developed (provided) provinces. Other provinces regarding the availability of cultural indices are not in a proper condition and they are too far from the developed provinces. Sistan & Balouchestan provice is regarded as the most deprived one in Iran that is in a very bad condition regarding the indices in question.
  • Abolfazl Ghanbri Page 165
    This article aims to rank and determine of development levels and predict planning and development priority in urban places of provinces of Iran in 2006 by using fifty-four indices in health, cultural, economical, infrastructural-housing, sport sectors and combination of these indices. The method of the study is descriptive-analytical. At first, the degree of development was calculated and the rank of regions was specified in studied sections indices by using factor analysis and HDI methods. Then, urban places of provinces of Iran were categorized in three levels of developed, developing and less developed by using of cluster analysis. Finally, a regression relation was proposed in order to predicate effective factors contributed in development and prioritizing of regions for investment and coordination of regional inequalities. The results of factor analysis and HDI methods show that there is an inequality and gap in urban places of provinces of Iran and this regional divergence follows core-periphery model in some extent. So, according to regression model, economical and health indices are proposed in first priority for less developed, developing and developed regions. Infrastructural-housing and sport indices are in second priority for less developed and developed regions respectively in order to reduce regional inequalities.