فهرست مطالب

فصلنامه آمایش محیط
پیاپی 9 (تابستان 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/06/01
  • تعداد عناوین: 9
|
  • ابوالفضل بهنیافر*، محمدرضا منصوری دانشور صفحه 1
    حوضه ی آبریز گلمکان در دامنه های شمالی زون کوهستانی بینالود و در جنوب غربی کلان شهر مشهد واقع است و در سال های اخیر برای توسعه ی الگوهای تفرجی مورد توجه توسعه گران بوده است به طوری که با گرایش روز افزونی برای تغییر کاربری و توسعه فعالیت های ساختمانی و شبکه های ارتباطی مواجه شده است. از سوی دیگر حساسیت واحدهای سنگی فیلیتی گسترش یافته در سطح حوضه و وجود اراضی پرشیب شرایطی را فراهم کرده که انواع ناپایداری های دامنه ای از قبیل لغزش ها و حرکات توده ای مشاهده می شود. ما در این مقاله بر اساس داده های مختلف محیطی، مدلی برای پهنه بندی آمایشی توسعه گردشگری تولید کردیم که متکی بر رویکرد ارزیابی چند عامله می باشد. البته این مدل را با وزن دهی پارامتریک در AHP و تحلیل های فضایی در GIS همراه کردیم تا امکان نمایش بهینه توان سرزمین در سه درجه مجاز، ممنوع و مشروط، برای توسعه گردشگری، فراهم شود. نتایج در سه طبقه کیفی مجاز، ممنوع و مشروط محاسبه شد و نشان داد که تنها حدود 12 درصد از حوضه واجد قابلیت برای توسعه ی گردشگری به طور مجاز می باشد و در حدود 46 درصد از حوضه، قابلیت توسعه فقط به صورت مشروط با رعایت جوانب اکولوژیکی میسر است و در 42 درصد باقی حوضه هم توسعه گردشگری تحت هر شرایطی ممنوع می باشد. نحوه ی پراکندگی این پهنه ها نیز مشخص می کند که محدوده های پایین دست و میانی حوضه قابلیت و توان بهتری را برای توسعه گردشگری از خود نشان می دهد. در این محدوده ها نوع کاربری باغی و وجود فضاهای نسبتا هموار قابل مشاهده است. در حالی که عمده اراضی بالا دست حوضه از حساسیت بالاتری برای توسعه برخوردار است. مطالعات میدانی هم نشان داد که این محدوده ها به دلیل شیب اراضی و نوع واریزه ها به شدت در معرض خطر زمین لغزش می باشند بنابراین برای توسعه گردشگری توصیه نمی شوند.
    کلیدواژگان: پهنه بندی آمایشی، ارزیابی چند عامله (MCE)، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP توسعه گردشگری، حوضه آبریز گلمکان GIS)
  • اصغر نظریان*، مریم میربهایی صفحه 19
    در چند دهه اخیر نظام شهری و شهر نشینی در زاهدان خصوصا از دهه 1360 به بعد تحولات چشم گیری یافته است. مهاجرت به سمت شهر زاهدان، گسترش کالبدی شهر و پیدایش محلات خود جوش در کنار شهر از یک طرف و سیاست های مداخله گرایانه شهر سازان در بافت شهراز طرف دیگر به این تحولات دامن زده است. هم مرز بودن با کشورهای افغانستان، پاکستان و کشورهای عربی و ورود کالاهای خارجی از این کشورها به زاهدان بافت آن را دگرگون ساخت بگونه ای که جدا از بخش مرکزی شهر که مرکز و نقطه ثقل مبادلات و مناسبات و مرکز اصلی تجاری بود قطب تجاری جدید به عنوان قطب دوم در محله چهارراه رسولی به وجود آمدکه نسبت به بازار رشد شتابانی داشت مقاله حاضر پیرامون نقش ساختاری تجاری و قومی و تحولات کالبدی را در دو قطبی شدن مراکز تجاری شهر زاهدان با هدف بررسی پیدایش و تحول بخشهای تجاری شهر زاهدان مورد تحلیل قرار داده است.
    کلیدواژگان: مراکز تجاری، دو قطبی شدن، ساختار قومی، شهر زاهدان
  • لیلا پناهی*، عبدالرضا فرجی راد صفحه 41
    بشر درتکامل فرهنگی خود در هر عصر،سکونتگاه مخصوصی را شکل داده است. ابتدایی ترین شکل سکونت انسان های شکارچی اولیه «غار سنگی حفرشده» بوده است. فعالیت بعدی بشراولیه، تغییر چهره جنگلها وایجاد کلبه های ساخته شده از نی وچادر بودودرنهایت ترجیح داد تا به صورت گروهی دردهکده ها وروستاها سکونت گزیند. باافزایش جمعیت ،روستاها نیز گسترش یافتندوبتدریج درطی فرایندی روستاهای بزرگ ترتغییرشکل دادندوبه شهرها وشهرک ها تبدیل شدند. درنهایت نیزشهرهایی به مادرشهرهای پرجمعیت بدل گردیدند. شهربه دنبال رشد فیزیکی خود در طول زمان، منجربه گسترش بسوی محدوده های روستایی شدواولین تاثیرآن تهدید فعالیت های زراعی وکاهش تولیدوبه دنبال آن کاهش وسعت اراضی زراعی وباغ ها بود. درواقع می توان گفت که توسعه شهرها چه ازلحاظ مکانی وچه اجتماعی ،تحولی منفی وشگرف دراقتصاد روستایی رافراهم آوردوزمینه ساز بسیاری ازکاستی ها و مهاجرت های روستایی گردیدکه دربسیاری از کشورهای درحال توسعه وازجمله ایران قابل مشاهده است.
    دراین مقاله باغستان به عنوان یکی از روستاهایی که امروزه به شهر تبدیل شده بطورموردی مطالعه شده است.
    کلیدواژگان: روستا، شهر، توسعه فیزیکی شهرکرج، اصلاحات ارضی، باغستان
  • زهرا پیشگاهی فرد*، فریبرز احمدی دهکاء صفحه 53
    امنیت ملی مهم ترین عنصر پایداری یا تداوم حاکمیت و معرف پیشرفت چشم گیر در رابطه میان جامعه و سرزمین است. اقتدار حکومت به طور قابل لمسی در سراسر قلمروش امتداد یافته و هر تجاوزی به آن- اعم از خارجی یا داخلی - چالش در برابر امنیت ملی، صلح، نظم و در نهایت اقتدار حکومت است. مدیریت درست و منطقی امنیت در جامعه منوط به ایجاد نظم و ثبات درونی در کنار نظم سیاسی به همدلی و مشارکت مردمی و افزایش اعتماد به نهادهای اجتماعی، گروه های سیاسی، ساختار اداره کشور و جنبه های نرم افزاری امنیت عمومی مثل مشروعیت، هویت، مشارکت عمومی، اجماع نخبگان در مسائل سیاسی کشور، تحمل پذیری و قانون گرایی در شرایط فعلی جامعه حائز اهمیت است. حوزه ی جغرافیایی و عملکردی تهدیدات امنیت ملی در ایران متفاوت است. حفره های دولت مهم ترین تهدیدات کلان شهرهای ایران هستند و عواملی نظیر واگرایی عملکردی ناشی از مسائل قومی- مذهبی و مناطق محروم از توسعه بیشتر در مناطق مرزی مشهود است. در این مقاله، جهت ارزیابی دقیق تر امنیت ملی به مطالعه موردی در مناطق مرزی شمال کشور خواهد پرداخت که در این بررسی از مدل و روش ماتریس تحلیل بهره جسته شده و در آن زمینه های تهدیدات امنیت ملی نظیر حفره های دولت و تهدیدات خارجی در سه حوزه عملکردی محلی، منطقه ای و ملی با عوامل متغیر زمان (جنگ و صلح) مورد تحلیل قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: تهدیدات، امنیت ملی، حفره های دولت، حلقه های استراتژیک واردن، آسیب پذیری زیاد، آسیب پذیری محدود
  • احمد انصاری لاری*، مهین تاج صدری زاده صفحه 79
    برنامه ریزی برای توسعه وگسترش شهرها در درجه ی اول نیازمند شناخت ویژگی های زیر بنای شهری است. این بر نامه ریزی می تواند در به تصویر کشیدن آینده اهمیت زیادی داشته باشد. دست یابی به اهداف برنامه های توسعه در هر زمینه ای موکول به اجرای آن در سطوح مختلف منطقه ای می باشد. بنابراین، اگر برنامه های توسعه نتواند کار بری ها را متناسب با قابلیت اراضی و فضای کالبدی طراحی و مکان گزینی نماید، نابسامانی در توسعه آتی دور از انتظار نخواهد بود. در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای اطلاعات و داده های مورد نیاز گرد آوری شده است. از عکس های هوایی و انواع نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی به عنوان ابزار های اصلی استفاده شده و بخشی از داده ها نیز از طریق کار های میدانی و مصاحبه جمع آوری شده اند. تکنیک اصلی کار، تلفیق وضع موجود با شاخص های توسعه شهری و قابلیت های اراضی شهری لار بوده است. مقایسه ی داده ها از طریق نقشه های مختلف، از قبیل سیر گسترش تاریخی شهر، زمین شناسی و توپوگرافی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. سپس به لحاظ مخاطرات طبیعی منطقه نظیر ناپایداری های دامنه ای، زلزله و سیل، محدوده ی شهری لار با استفاده از نرم افزار های رایانه ای پهنه بندی و مناطق در معرض مخاطره تفکیک شده اند. همچنین با استفاده از مدل های مختلف و به لحاظ نوع آب و هوا، درجه شوری آب و نوع خاک منطقه و سایر پارامتر های تاثیر گذار، جهات توسعه مطلوب شهری تعیین شده است. نتایج نشان می دهد که توسعه شهر به سمت شمال و شمال غرب و نیز جنوب به علت برخورد با ارتفاعات محدودیت داشته و با توجه به یکپارچه بودن اراضی، توپوگرافی هموار و سایر عوامل متناسب با شاخص های توسعه، بخش های غربی شهر، بهترین جهات توسعه و گسترش شهری لار به حساب می آید.
    کلیدواژگان: توسعه شهری، کاربری زمین، برنامه ریزی شهری، لار
  • صفرقائدرحمتی*، دکتراحمدخادم الحسینی، علی محمدی فرد صفحه 97
    تمرکز شدید و عدم تعادل از جمله ویژگی های کشورهای جهان سوم است. که این ویژگی معلول نتایج سیاست های رشد قطبی به شمار می آید. در نتیجه این سیاست ،تعداد محدودی از مناطق نقش کلیدی داشته وسایر مناطق به صورت حاشیه ای عمل می نمایند. برای ایجاد تعادل و به منظور شکل دادن فضاهای مناسب وهمگون، بحث برنامه ریزی منطقه ای مطرح شده و اولین گام در برنامه ریزی منطقه ای شناخت نابرابری های اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی نواحی مختلف می باشد ایجاد توازن در عموم ساختارها و سامانه های شهری ، از مصادیق بارز توسعه یافتگی به شمار میرود. در این مطالعه برای شناسایی و تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان با استفاده از آخرین آمار واطلاعات مربوط به سال 1 3 8 5 ، 2 9 شاخص در بخش های آموزشی، بهداشت و درمان ، خدمات رفاهی و زیر بنایی ودر میان 1 0 شهرستان مورد مطالعه قرار گرفته و نتایج آن با بهره گیری از مدل تاکسونومی ارزیابی شده است. دراین نوشتار هدف بررسی عمیق تر ویژگی های اقتصادی و اجتماعی شهرستان های استان جهت تشریح ساختار کلی هر شهرستان وتعیین میزان توسعه یافتگی است. تا در بعد کاربردی نتایج این پژوهش در تصمیم گیری ها و سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های منطقه ای و محلی مورد استفاده مسوولین قرار گیرد. روش کار در این پژوهش توصیفی، تحلیلی و موردی می باشد. برخی نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده عدم توزیع هم آهنگ امکانات و خدمات در شهرستان های استان می باشد. به شکلی که از مجموع ده شهرستان مورد مطالعه استان ،شهرستان های زاهدان و زابل در تخصیص منابع و امکانات وخدمات در رتبه ی اول وشهرستانهای ایرانشهر، سراوان، چابهار، خاش و نیکشهر در رتبه ی دوم وشهرستان های سرباز، کنارک و زهک در رتبه ی آخر قرار گرفته اند.
    کلیدواژگان: درجه ی توسعه یافتگی، شاخص های توسعه، تاکسونومی عددی، سیستان و بلوچستان
  • مهرداد نوابخش، مریم رفیعی فر صفحه 115
    توسعه ی روستایی فرایندی چند بعدی است که موضوع آن بهبود وارتقای کیفیت زندگی اقشار آسیب پذیر روستایی است. در دوره های اخیر توسعه روستایی در قالب توسعه مشارکتی مطرح شده که در بردارنده ابعاد توسعه روستایی یکپارچه و مشارکت مردم است. یکی از ابعاد این توسعه که می تواند تاثیری همه جانبه بر زندگی مردم روستایی داشته باشد، بسط و گسترش گردشگری روستایی است. گردشگری روستایی از طریق نفوذ و تاثیر بر کلیه جوانب زندگی روستایی ، آن ها را چه از نظر اقتصادی و چه از نظر فرهنگی- اجتماعی به رشد می رساند. گردشگری روستایی در واقع شکلی از مشارکت همه اقشار جامعه روستایی در فرایند توسعه است چرا که با ورود گردشگر به یک منطقه تمامی افراد نا خود آگاه در مسیر توسعه قرار می گیرند. در این تحقیق سعی شده است آثار اقتصادی واجتماعی گردشگری در منطقه روستایی زیارت از توابع شهرستان گرگان که از پتانسیل نسبتا بالایی در این زمینه برخوردار است به طور اجمالی توسط مدل SWOT بررسی شود.
    کلیدواژگان: گردشگری، توسعه پایدار، گردشگری روستایی، روستای زیارت
  • نصرالله مولایی هشجین، کبری زاهد دافچاهی صفحه 133
    روستا به عنوان کوچک ترین واحد جغرافیایی است که معیشت اغلب ساکنان آن مبتنی بر بهره کشی از زمین است و توسعه ی یکپارچه روستایی منوط به افزایش تولید ، بهبود سطح دانش و انگیزش ، ارائه خدمات گوناگون ، بهبود و اصلاح شبکه ارتباطی وحمل و نقل ، بهسازی مسکن روستایی ، تنوع بخشی به امکانات اشتغال و اصلاح و انتظام شبکه مکانی فضایی سکونتگاه های روستایی در راستای رسیدن به توسعه کلان کشور ، شناخت نقاط قوت ، نقاط ضعف ، فرصت ها و تهدیدها است تا بتوان با شناخت همه جانبه برنامه ریزی بهینه ای در جهت توسعه نواحی روستایی ارائه نمود.
    در مقاله حاضر ، ویژگی های طبیعی ، اجتماعی جمعیتی ، فرهنگی سیاسی ، اقتصادی و فضایی کالبدی روستاهای بخش خمام مورد بررسی وکنکاش قرار گرفته است و با تلاشی درجهت یافتن پاسخ این سوال که چگونه می توان به برنامه ریزی توسعه یکپارچه روستایی درمحدوده موردمطالعه دست یافت وهدف های کاربردی و ضرورت های خاص تحقیق حاضر در جهت دست یابی به پاسخ سوال اصلی طرح درنظر گرفته شده است که با انتخاب شیوه ی مطالعه مناسب درجهت دست یابی به نتایج سودمند و آزمودن فرضیه ها به ارائه راهکارپرداخته شود
    کلیدواژگان: برنامه ریزی، توسعه یکپارچه روستایی، مدل تحلیلی SWOT، بخش خمام، شهرستان رشت
|
  • Abolfazl Behniafar*, Mohammad Reza Mansoori Daneshvar Page 1
    Golmakan area is located in the northen foot of mountainous zone of Binalud in the southwest of the huge city of Mashhad. In recent years it has been focused on by developers for the development of entertainment patterns, so that it has been increasingly used for building constructions and communication networks. In this article, based on different environmental data, we have developed a model for land use stratification of tourism development . This model is based on multi-factor assessment. This model is accompanied by parametric weighting and special analysis in GIS, so that, optimal display of land capabilities can be made possible in three degrees: permited , forbidden and conditional . The results were calculated in three quality groups: permited , forbidden, and conditional. It was revealed that only 12 percent of the area had the capacity for permited degree of tourism development. About 46 percent of the area had the conditional degree of tourism development considering ecologic perspectives. In the remaining 42 percent of the area tourism development was forbidden under any condition. The spread of this stratification reveals that the lower and middle parts of the area had a better capacity and capability for tourism development. In these parts gardening use and relatively smooth spaces are observed. However , most of the lands in the upper part of the area are more sensitive for torism development.
    Keywords: Landuse, Stratification Multi, factor, Evaluation, (MCE), Analytic, Hierarchical, Process(AHP), Tourism Development, GIS Golmakan Area
  • Dr. Asghar Nazarian*, Mariyam Mirbahai Page 19
    In the last few decades urban discipline and urbanization in zahedan, particularly since 1360,s (A.H) (according to the Muslim calendar), has witnessed some outstanding evolutions. Immigration to the city of zahedan, the extension of the mold of the city and emergence of the self-made quarters in the outskirt of the city on one hand and the intervening policies of the city builders in the texture of the city on the other hand has fueled these evolutions . Having a common border with Afghanestan, Pakestan and Arabic countries and import of foreign commodities from these countries have dramatically changed the texture of this city to the extent that away from the central part of the city, which was the core and the center of gravity for the exchanges and relationships and the main trade center, a new commercial pole as the second pole emerged in the Rasuli crossroads, which had an accelerating rate of growth with respect to the market place. The present essay has analyzed the role of the commercial and ethnic structure as well as the mold related evolutions in the bi-polarization of the commercial centers of the city of Zahedan. It aims at studying the emergence and evolutions of the commercial sectors of the city of Zahedan.
    Keywords: Commercial centers, bi, polarization, ethnic structure, city of Zahedan
  • L. Panahi*, Dr. A.Faraji Rad Page 41
    Human, in his cultural evolution,has created special settlement in every age.The earliest settlement shape of the early hunter human has been "Cave dug of stone". The next activity of first human,was changing the shape of jungles and creating shanties from pipe and tent and finally he preferred to settle in villages in groups.With population increase,villages also extended and gradgually greater villages changed shapes and converted to cities and small towns.Finally,cities converted to metropolises.Through physical development, Cities expanded into Village areas, and the first effect of that was threat of agriculture activities and production decrease and following that size of agriculture lands and gardens decreased.In fact , It could be said that cities development created amazing negative changes in rural economy and caused many shortages and rural migrations that are observable in many developing countries and specially Iran.In this article,Baghestan -as one of the villiges that are changed to cities- is investigated through case Study.
    Keywords: Village, City, Karaj Physical Development, Land Reform, Baghestan
  • Zahra Pishgahi Fard *, Fariborz Ahmadi Dahka Page 53
    National security is the most important issue in stability and authority of a government that causes considerable imbruement in the relation between society and country. Government authority is continued all over its territory. Every aggression, either internal or outsider, will be a challenge for national security, peace, regulation and at most for governmental authority. Correct and logical management of security in society necessitates establishment of regulation, internal constancy, political regulation, cooperation and unanimity. It also requires increasing trust in political groups, structure of country and software aspects of general security, for example: legitimating, identity, general cooperation, gathering of choice persons in political problems, tolerability and statutory in this situation of society. Geographical area and function of national security in Iran are different. The treats of huge cities are the problems of the state. Divergent operations , which are resulted from ethnic and religious issues, are more common in border regions. For a better and more careful assessment of national security threats, this article presents a case study using Matrix models and methods conducted in the North border regions of the country. In this study, national security threats such as the problems of the state and foreign threats are studied within three levels( local, regional, and national) considering the variable of time ( war and peace).
    Keywords: Threats, National security, Problems of state, Warden Strategic circles, much vulnerability, limited vulnerability
  • Ahmad Ansari Lari*, Mahin Taj Sadri Zadeh Page 79
    Planning for the development of cities at first needs the recognition of their fundamental features. This planning can be of much importance in portraying the future. Attainment of the goals of developmental plans on any grounds is due to its enforcement on different regional levels. Thus, if the development plans cannot design and locate the landuses proportional to land capabilities and physical spaces, we should expect disorders in the future development. In this study, the required data and information have been gathered using library method. We have taken benefit of aerial images and different types of topographic and geologic maps as the main instruments, and part of data has been gathered through filed studies and interviews. The main technique used in this research is a combination of the present situation and urban developmental indices and land capabilities of Lar city. The Data have been analyzed and examined by the use of different maps such as the historical trend of development, geology and topography of this city. Then, the urban limit of Lar city has been stratified according to regional natural risks such as hillside instabilities, earthquakes and floods using computer softwares, and the areas subjected to risks have been separated. Moreover, salinity of water and the type of soil as well as effective parameters have been determined by the use of different models and according to the sort of climate for a favorable urban development. Results show that the development of this city towards north, northwest, and south is restricted because of high lands; therefore, western parts of this city account for the best urban development with regard to the integrity of lands, flat topography and other factors correspondent with developmental indices.
    Keywords: urban development, landuse, urban planning, Lar city
  • Safar Ghaed Rahmati*, Ahmad Khadem Alhosseini, Ali Mohammadi Fard Page 97
    Intense concentration and imbalance are important features of the third world countries. These features are considered to be the result of polar growth policies . As a result of this policy, a limited number of areas have a key role and other areas play a peripheral role. Regional planning was introduced to create balance, and shape appropriate spaces. The first step in regional planning is to recognize the socio-economic and cultural disparities. Creation of balance and coordination in public constructions and urban organizations are examples of development. In this study, the identification of the degree of development in Sistan- Baluchestan cities has been studied. This study uses the latest data and statistics related to 1385. Twenty nine indices from the sectors of education, health care, utilities and infrastructures in 10 cities have been studied. The results are evaluated through Taxonomy Model. The present article aims at a deeper study of the social and economic features of the cities in order to account for the overall structure and the development rate of each city. The results of this study can be utilized by regional and local authorities in decision making and planning. This research follows the descriptive, analytical and case study method. The results of the study indicate lack of coordinated distribution of facilities and services in the cities of this province. Among the 10 cities studied ; as far as the allocation of resources, facilities and services is concerned; the cities of zahedan and zabol enjoy the first rank, the cities of Iranshahr, Saravan, Chabahar and Khash have the second rank, and the cities of Sarbaz, Konarak and zehak have the third rank.
    Keywords: Degree of development, development indicators, numerical taxonomy, Sistan, Baluchestan