نشریه نامه انجمن جمعیت شناسی ایران
پیاپی 7 (تابستان 1388)

در بین سه کمربند شناخته شده ی زلزله در جهان، بلاخیزترین آن ها اسکاپ است که کشور ما نیز در آن واقع شده است. در کشور ما، فقط در طول دو دهه ی گذشته، دو زمین لرزه یمهیباتفاق افتاده است و هر یک ده ها هزار نفر کشته و صدها هزار نفر مصدوم و متاثر در پی داشتند. در زمین لرزه ی بم علاوه بر نابودی تقریبا کامل شهر بم، بیش از بیست روستا نیز دچار تلفات انسانی و خسارات فراوان شدند. در طرح پژوهشی مدیریت بحران و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی زلزله ی بم در نواحی روستایی آسیب دیده، پیامدهای جمعیتی نیز با حجم نمونه ای بالغ بر 300 خانوار روستایی بررسی گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده های کلان و خرد نمایانگر معنی داری تفاوت ها در سطوح باروری، مهاجرت و جابجایی مکانی، مرگ و میر، اشتغال، نوع ازدواج و درآمد بود. تحلیل های تطبیقی نیز رشد مثبت طبیعی و مطلق جمعیت، افزایش جابجایی مکانی، روند صعودی باروری، تغییرات در نسبت های جنسی، ازدواج برون خویشی، ناهمسان همسری، تفاوت در شاخص فعالیت های اقتصادی، معیشتی و در آمدی را در مقایسه با شرایط قبل از وقوع نمایان ساختند. هم چنین، انطباق پویای فرآیندهای جمعیتی با روندهای پیشین در بلند مدت، نظمی تمایلی یافته اند. این مقاله در نشریه ی «نامه ی انجمن جمعیت شناسی ایران»، سال چهارم، شماره ی 7، تابستان 1388، صص 34-5 چاپ شده است.

مطالعه ی حاضر به بررسی الگوهای ازدواج در میان گروه های قومی و مذهبی شهرستان قروه پرداخته و از فرضیات همانندی مشخصه ها و هنجاری - فرهنگی جهت تبیین این رفتارها بهره گرفته است. منبع داده های مطالعه پیمایشی مقطعی بود که در سال 1387 در میان خانوارهای نقاط شهری و روستایی به وسیله ی پرسشنامه ی ساخت یافته از زنان ازدواج کرده ی 49- 15 ساله گردآوری گردید. نتایج پژوهش نشان داد که در کوهورت های ازدواجی گروه های قومی و مذهبی با گذشت زمان، سن ازدواج و گزینش آزادانه ی همسر افزایش یافته و نسبت ازدواج خویشاوندی با کاهش اندکی همراه بوده است. با وجود این، نتایج حاکی از تفاوت های معنی دار قومی و مذهبی در الگوهای ازدواج بود به طوری که، زنان کرد و اهل تسنن دارای نسبت بالاتری از پیش رسی ازدواج، ازدواج ترتیب یافته و ازدواج خویشاوندی بوده اند. تحلیل چند متغیره ی داده ها نشان داد که با کنترل هم زمان مشخصه ها، اگرچه تفاوت های قومی و مذهبی در الگوهای ازدواج از بین نمی رود و به شکل معنی داری باقی می ماند، اما تحت تاثیر مشخصه های اجتماعی اقتصادی به شدت کاهش می یابد. به طور خلاصه، نتایج این مطالعه با فرضیه ی همانندی مشخصه ها انطباق بیش تری دارد. این مقاله در نشریه ی «نامه ی انجمن جمعیت شناسی ایران»، سال چهارم، شماره ی 7، تابستان 1388، صص 63-35 چاپ شده است.

این مقاله به بازشناسی و تحلیل چالش ها و فرصت های ناشی از گذار اول و دوم جمعیتی می پردازد. گذار اول جمعیتی که با فرایند نوسازی و توسعه هم زمان است، چالش هایی چون رشد فزاینده و چند برابر شدن جمعیت، جوانی جمعیت و افزایش جمعیت در سن کار را به دنبال دارد. گذار دوم جمعیتی با ورود جوامع به دوره ی پسامدرن آغاز می شود، و با چالش هایی چون باروری زیر سطح جانشینی، کاهش جمعیت در سن کار، سالخوردگی و رشد منفی جمعیت همراه است. البته، آهنگ زمانی وقوع تحولات بسته به شرایط ویژه ی هر جامعه به شدت متفاوت است. طی قرن گذشته ایران چالش های گذار اول جمعیتی را تا حدود زیادی تجربه کرده است. اگر تلویحا رویکرد نظم تمایلی تغییرات را بپذیریم، طی دهه های آینده باید شاهد تجربه ی چالش های گذار دوم جمعیتی در ایران باشیم. اتخاد سیاست های مقتضی، مستمر و پویای جمعیتی می تواند در تعدیل و تخفیف چالش های آینده ی جمعیتی ایران راهگشا و کارساز باشد. این مقاله در نشریه ی «نامه ی انجمن جمعیت شناسی ایران»، سال چهارم، شماره ی 7، تابستان 1388، صص 86-67 چاپ شده است.

طی چند دهه ی گذشته، تعداد قابل توجهی از ایرانیان به خارج از کشور مهاجرت کرده اند. در میان ایرانیان مقیم کشورهای خارجی شمار زیادی متخصص، کارآفرین و صاحب سرمایه دیده می شود. این تخصص ها، توانایی ها و سرمایه ها اغلب یا به طور مستقیم از ایران به کشورهای مقصد انتقال یافته اند یا با حمایت مالی و معنوی داخلی به طور غیرمستقیم در کشورهای مقصد ایجاد شده اند. هم چنین، تقاضا برای مهاجرت از ایران هم چنان به قوت خود باقی است، اما در بیش تر مواقع در حالی که نیروهای متخصص، کارآفرینان و صاحبان سرمایه امکان مهاجرت را می یابند، نیروهای کار با مهارت های تراز متوسط و پایین کم تر به یافتن شغل در خارج از کشور موفق می شوند. هدف از این مقاله بررسی جنبه های مهم گرایش قابل توجه اتباع ایرانی به مهاجرت برون مرزی در چند دهه ی اخیر با تاکید بر مهاجرت نیروی کار متخصص، کارآفرینان و صاحبان سرمایه و نیز مشکلات مهاجرت نیروی کار نیمه ماهر است. طی مقاله داده های موجود در باب مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور ارائه می شود، گمانه زنی هایی در باب علل مهاجرت انجام می گیرد، و به برخی آثار احتمالی مهاجرت آنان اشاره می شود. هم چنین، در مقاله تلاش های دولت در زمینه ی اتصال مجدد مهاجران به کشور از یکسو و تسهیل مهاجرت نیروی کار مازاد به صورت اداره شده از سوی دیگر مورد توجه قرار می گیرد و در مقام نتیجه گیری سلسله ای از پیشنهادها عرضه می گردد. این مقاله در نشریه ی «نامه ی انجمن جمعیت شناسی ایران»، سال چهارم، شماره ی 7، تابستان 1388، صص 113-87 چاپ شده است.

ایران کشوری وسیع، با اقلیم های جغرافیایی، خرده فرهنگ ها، ساختارهای اجتماعی جمعیتی گوناگون و سیاست های اشتغال و توسعه ی متفاوت در نقاط مختلف است. بنابراین، می توان انتظار داشت بیکاری که تابعی از ساختار اجتماعی، فرهنگی و سیاست های حکومتی است در تمام فضای جغرافیایی کشور یکسان نباشد. شناخت توزیع جغرافیایی بیکاری در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های حوزه ی اشتغال حائز اهمیت است. این مقاله، با تحلیل وضعیت بیکاری در استان های کشور و دسته بندی استان ها بر اساس شاخص های بیکاری، عوامل جمعیتی موثر بر بیکاری را با نگاهی جزئی نگر بررسی می کند. روش تحقیق مورد استفاده، مطالعه ی اسنادی و هم چنین تحلیل ثانویه ی داده ها و نتایج سرشماری اخیر کشور است. بدین منظور از روش های خوشه بندی آماری و ضریب همبستگی پیرسون برای انجام محاسبات آماری استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که نسبت بیکاری در بین استان های کشور تفاوت قابل توجهی دارد. بر اساس نتایج، بالا بودن سهم جمعیت واقع در سن فعالیت شرط لازم و بالا بودن سهم جمعیت فعال شرط کافی برای بالا بودن نرخ بیکاری در هر استان است. این مقاله در نشریه ی «نامه ی انجمن جمعیت شناسی ایران»، سال چهارم، شماره ی 7، تابستان 1388، صص 139-115 چاپ شده است.

در این مقاله با اتکاء به داده های سرشماری سال های 1375 و 1385، هم چنین داده های طرح هزینه درآمد خانوارهای شهری سال 1385، تصویری از مشارکت زنان در اقتصاد ایران با بررسی ساختار سنی زنان فعال از نظر اقتصادی و چگونگی توزیع آن ها در فعالیت های اقتصادی، هم چنین برآوردی از نقش زنان در خانوارهای شهری ارایه شده است. نتایج بدست آمده حاکی از اختلاف قابل توجه میزان بیکاری در جمعیت فعال از نظر اقتصادی بین زنان و مردان در هر دو سال سرشماری است. طی دهه ی 85 1375، میزان خام بیکاری و میزان عمومی بیکاری برای مردان و زنان در کل کشور و در نقاط شهری و روستایی افزایش یافته است. این دو شاخص برای مردان و زنان در نقاط روستایی بیش تر از نقاط شهری بوده است. هم چنین در هر دو سال، میزان فعالیت ویژه ی سنی مردان نسبت به زنان در تمامی گروه های سنی بیش تر بوده است. در این سال ها، زنان شاغل در بخش خصوصی از فراوانی نسبی بیش تری نسبت به مزد و حقوق بگیر در بخش عمومی برخوردار بوده اند. هم چنین نتایج بدست آمده در رابطه با برآورد اهمیت نقش اقتصادی زنان در خانوارهای شهری حاکی از نقش پنهان فعالیت اقتصادی زنان در منزل می باشد، به گونه ای که همواه زنان نسبت به مردان سهم کم تری از مخارج خوراکی را به غذاهای آماده اختصاص داده اند. این مقاله در نشریه ی «نامه ی انجمن جمعیت شناسی ایران»، سال چهارم، شماره ی 7، تابستان 1388، صص 168-141 چاپ شده است.

این مقاله به بررسی عوامل موثر بر تمایل به کار همسران مردان شاغل در ادارات دولتی در شهر تهران می پردازد و اثر اشتغال مردان را روی تمایل به کار و نوع شغل همسرانشان بررسی می نماید. به منظور انجام این بررسی در سال 1388 نمونه ای به حجم 500 نفر از جامعه ی مورد بررسی انتخاب و پرسشنامه ی تنظیم شده میان زنانی که شوهرانشان کارمندان ادارات دولتی در شهر تهران هستند توزیع و تکمیل گردید. سپس، با استفاده از داده های بدست آمده از پرسشنامه، به بررسی اثر عوامل مختلف بر اشتغال زنان تهرانی در مشاغل تمام وقت و نیمه وقت پرداخته شد. نتایج این بررسی نشان می دهد استفاده از بیمه های درمانی یکی از عواملی است که بر تمایل به کار زنان موثر است. پس اگر زنی همسرش، تحت پوشش بیمه ی درمانی بوده و از درآمد خوبی نیز برخوردار باشد، تمایل کم تری به کارکردن دارد. متغیرهای دیگری مثل سن، تحصیلات زن و شوهرش، درآمد ماهانه ی شوهر و تعداد فرزندان آن ها بر تمایل به کار زنان در مشاغل تمام وقت و نیمه وقت موثر است که اثرگذاری این عوامل به خصوص بر تمایل به کار زنان در مشاغل تمام وقت بیش تر است. این مقاله در نشریه ی «نامه ی انجمن جمعیت شناسی ایران»، سال چهارم، شماره ی 7، تابستان 1388، صص 181-169 چاپ شده است.