فهرست مطالب

مطالعات خاورمیانه - سال هجدهم شماره 1 (پیاپی 64، بهار 1390)

نشریه مطالعات خاورمیانه
سال هجدهم شماره 1 (پیاپی 64، بهار 1390)

  • تاریخ انتشار: 1390/05/01
  • تعداد عناوین: 9
|
  • علی عطافر، مرضیه شجاعی صفحه 1
    امروزه آب یکی از منابع مهم اکثر کشورها تلقی می شود و موقعیت راهبردی و روابط بین المللی کشورهای مختلف به این مقوله پیوسته است. نقش این عامل حیاتی به عنوان یک کالای اقتصادی توسط بسیاری از کشورها پذیرفته شده و از طرفی جایگاه راهبردی بسیاری از کشورها به آن وابسته است. این مقاله به طور خاص به بررسی و نقش آب در موقعیت راهبردی ایران پرداخته است. با توجه به اینکه در اکثر موارد و مقالات مختلف، ایران را یک کشور خشک و کم آب با خشکسالی های متمادی می دانند، این مقاله با بینش و نگاه دیگری به مقوله آب، وضعیت آب ایران را در مقایسه یا کشورهای همسایه بهتر می داند و برآن است که آب را باید به عنوان یک کالای راهبردی که موقعیت راهبردی ایران را نیز ارتقا خواهد داد، نگریست. در جهت نشان دادن این موقعیت با بررسی کتب و مقالات مختلف فارسی و لاتین و تحلیل آنها در این پژوهش، ابتدا منابع آبی در ایران شامل: دریاچه ها، چشمه ها، رودخانه های مرزی و از همه مهمتر دو منبع ژئواستراتژیک دریای خزر و خلیج فارس و اهمیت آنها در ایجاد موقعیت راهبردی ایران خصوصا در خاورمیانه بررسی شده، سپس به نقش آب در موقعیت ترانزیتی ایران و اهمیت تنگه هرمز در این موقعیت برجسته اشاره شده است و در پایان نیز راهکارهایی در جهت حفظ این موقعیت ارائه گردیده که شا مل تجارت آبها به صورت حقیقی و مجازی است.
    کلیدواژگان: بحران آب، سد سازی، آب مجازی، مدیریت منابع آبی ایران، موقعیت راهبردی
  • مهسا ماه پیشانیان صفحه 39
    با فروپاشی نظام دوقطبی، مسایل منطقه ای که عمدتا تحت تاثیر روابط آمریکا و شوروی بودند، از اهمیت و ارزش ویژه ای برخوردار گردیدند. با گذار از این نظام تقریبا متصلب، کشورهای جهان این امکان را یافتند که به نقش فعال تری به خصوص در سطح منطقه ای بپردازند. به هرحال، از آنجایی که تئوری های مختلف روابط بین الملل بر جنبه های گوناگونی از منطقه گرایی تاکید دارند، این مساله هنوز دارای نواقصی است که باید برطرف گردند. علاوه بر این، معیارهای متعددی همچون هم جواری جغرافیایی، وجود یک مرکز مالی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی، نهادهای منطقه ای و تعامل زیاد اقتصادی برای تعریف این اصطلاح به کار رفته است که خود بر پیچیدگی های مرتبط با منطقه گرایی می افزاید. از سوی دیگر، به رغم تجارب به نسبت موفق هم گرایی منطقه ای در برخی مناطق جهان از جمله اروپا و آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه به عنوان یک استثنا در این خصوص محسوب می شود که تلاش های انجام گرفته در این منطقه برای پیشبرد هم گرایی منطقه ای موفقیت آمیز نبوده است. همچنین به اعتقاد بسیاری ناظران، چشم انداز روشنی نیز در این مورد وجود ندارد. در مقاله حاضر تلاش شده است که پس از بررسی تئوری های مختلف در مورد منطقه گرایی، با ترکیب تئوری سازه انگاری و انتخاب عقلایی منطقه گرایی در خاورمیانه تحلیل گردد.
    کلیدواژگان: منطقه گرایی، سازه انگاری، انتخاب عقلانی، هویت جمعی، سرمایه اجتماعی، نهادهای منطقه ای
  • محمد سلامی صفحه 67
    حمله آمریکا به عراق در سال 2003 و سقوط صدام باعث تحولاتی نوین در عراق شد. نابودی حزب بعث، قدرت گیری شیعیان، قومیت گرایی و نظام پارلمانی و دموکراسی رو به رشد مبتنی بر شرکت تمامی قومیت ها و طوایف موجود در روند قدرت عراق ازخصوصیات آن است. تحولات ذکر شده بیش از همه باعث نزدیکی مراودات سیا سی ایران و عراق شد. با این حال، هنوز اختلافات سیا سی و ژئوپلیتیکی بین دو کشور که قسمتی از آن مربوط به قبل در زمان صدام و قسمتی از آن مربوط به ناامنی و حضور نیروهای بیگانه درعراق است، بین دو کشور وجود دارد. موضوع اصلی این مقاله، تبیین و بررسی منابع تنش و اختلافات دو کشور پس از سقوط صدام می باشد.
    کلیدواژگان: عراق، ایران، اختلافات، تعارضات سیاسی، ژئوپلیتیکی
  • صدیقه ببران، هاتف پوررشیدی صفحه 97
    دیپلماسی رسانه ای از جمله مقولاتی است که در عصر ارتباطات توانسته است به عنوان یکی از ابزارهای تحقق قدرت نرم و تامین منافع ملی کشور مد نظر قرار گیرد. در این راستا، بهره گیری جمهوری اسلامی ایران از ابزار دیپلماسی رسانه ای به عنوان یک قدرت منطقه ای از اهمیت بسزایی برخوردار است. در همین زمینه بررسی بهره گیری دیپلماسی رسانه ای ایران در افغانستان پس از سقوط طالبان از ظرفیت های موجود، از جمله موضوعاتی است که می تواند مورد توجه قرار گیرد. از بررسی داده های آماری، در مجموع این نتیجه حاصل شد که جمهوری اسلامی ایران راهبرد مناسب و درستی در خصوص دیپلماسی رسانه ای خود در افغانستان به کار نگرفته و این مساله سبب شده است نتوان از ظرفیت های موجود در این بخش برای تامین منافع ملی کشور بهره گرفت. این مساله در بحث تحقق امنیت ملی نیز موثر واقع می شود؛ چرا که ایران همواره از جانب این همسایه شرقی خود در معرض آسیب بوده و گاه امنیت اش از این طریق در معرض چالش قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: دیپلماسی رسانه ای، افغانستان، طالبان، قدرت رسانه ها، برجسته سازی، اقناع
  • ناصر حضی نیا صفحه 123
    با توجه به جایگاه بالای اتحادیه اروپا در عرصه اقتصاد بین الملل، عضویت ترکیه در اتحادیه گمرکی اروپا چه تاثیری بر ساختار اقتصادی این کشور داشته است؟ ترکیه به عنوان تنها دموکراسی سکولار در جهان اسلام، با تاسیس جمهوری در سال 1923 همواره تلاش کرده تا خود را به عنوان بخشی از جهان غرب معرفی نماید. در این راستا، در سال 1963 با امضای موافقت نامه آنکارا روابط اقتصادی نزدیکی با جامعه اقتصادی اروپا شروع کرد و در سال 1995 با عضویت در اتحادیه گمرکی اروپا، سطح این روابط بیش از پیش تعمیق یافت. پیمان اتحاد گمرکی اروپا به عنوان سمبل روند هم گرایی ترکیه و اتحادیه اروپا، مهم ترین پیمان هم گرایی اقتصادی در تاریخ ترکیه است که تاکنون آثار مثبت قابل توجهی بر بسیاری از بخش های اقتصاد این کشور داشته است. این پیمان در کنار سیاست های اقتصادی دولت تورگوت اوزال در دهه 1980، باعت تسریع رشد اقتصادی ترکیه شده است.
    کلیدواژگان: اتحادیه اروپا، ترکیه، اتحادیه گمرکی اروپا، تجارت خارجی، سرمایه گذاری خارجی
  • خیرالله پروین، روح الله علیدادزاده صفحه 145
    نهاد انتخابات سابقه تاریخی و دیرینه ای در لبنان دارد و لبنانی ها از گذشته های دور با این نهاد آشنا هستند. در ابتدا لبنانی ها در سطح محدودی در انتخاب حاکمانشان دخالت داشتند، اما به مرور زمان نقش آنها در انتخابات بیشتر شد تا اینکه در سال 1845 نظام نامه ای با عنوان»اصلاحات شکیب افندی «تصویب شد که طبق آن انتخابات به معنای امروزی در لبنان برگزار و انتخاب اعضای دو مجلس قضات و مستشاران بر عهده مردم گذاشته شد. به دنبال همین توسعه انتخابات در لبنان بود که انتخاب نمایندگان مجلس و رییس جمهور به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر عهده شهروندان لبنانی گذاشته شد. به این صورت که در سال 1922 اولین قانون انتخابات مجلس نمایندگان با 140 ماده تصویب گردید و نمایندگان به صورت مستقیم توسط لبنانی های واجد شرایط انتخاب شدند و از آن تاریخ به بعد، قوانین انتخاباتی مجلس بارها دچار تغییر و دگرگونی شد که آخرین آنها قانون انتخابات مجلس نمایندگان در سال 2008 است. این قانون جامع ترین قانون انتخابات در بین قوانین گذشته به شمار میرود و قانون گذار سعی کرده با وضع مقررات و احکام نسبتا جامع، به سلامت و شفافیت هرچه بیشتر انتخابات کمک نماید. در کنار انتخاب نمایندگان مجلس و تغییر و تحولات آن، با تصویب اولین قانون اساسی در سال 1926 پست ریاست جمهوری برای اولین بار به رسمیت شناخته شد و انتخاب رییس جمهور به مجلس نمایندگان و سنا واگذار گردید، اما امروز انتخاب رییس جمهور تنها بر عهده نمایندگان مجلس است.
    کلیدواژگان: تاریخچه انتخابات، انتخابات، مجلس نمایندگان، قانون انتخابات، ریاست جمهوری
  • جک گلدستون ترجمه: خرم بقایی صفحه 175
    با گذشت سالیان دراز تحولات عمیق و گسترده ای در عرصه های گوناگون روی داده است. امروزه در شرایط دوران پست مدرن، سخن راندن از انقلاب بر واژه ای نوین دلالت دارد. ترمینولوژی سیاسی مدرن صلاحیت ارجاع به واقعیت را در شرایط اجتماعی که معمولا به دوران پسامدرن ملقب گشته است، ندارد. با این اوصاف، می بایست به فکر تعریفی نوین از این مفهوم بود؛ چرا که انقلابی در انقلاب ها رخ داده و استحاله ای در آن پدیدار گشته است. در نتیجه، بر حسب شرایط نوین ارایه تعریف نوینی از انقلاب ها، شرایط شکل گیری و پیامدهای آنها ضروری به نظر میرسد، چنان که جک گلدستون نیز از واژه «Refolutions» برای این گونه رویدادها استفاده می نماید. پس از بروز»انقلاب هایی«که به انقلاب رنگی موسوم گشت و رویدادهایی که امروزه در منطقه خاورمیانه شاهد آن هستیم، همگی گویای یک واقعیت می باشد: اینکه باید به دنبال بازبینی در مفهوم، ویژگی ها، ریشه ها، روندها، بازیگران، ابزارها، نحوه موفقیت و نهایتا پیامدهای انقلاب ها برآمد.
    کلیدواژگان: انقلاب، خاورمیانه، رژیم های سلطانی، سلطان، دوران پسا انقلابی
  • معرفی ونقد کتاب / امنیت سازی در خلیج فارس
    صفحه 193
|
  • Ali Atafar, Marzieh Shojaei Page 1
    Today, water is considered as one of the most important resources for many countries and its strategic place as an economic commodity has been accepted by many nations. This article deals specifically with the role of water in Iran's strategic status, considering the fact that Iran is mostly regarded as an arid country with periods of drought. However the authors believe that Iran's water situation is better than its neighboring countries, which can in turn promote Iran's strategic status. In order to demonstrate such status, Iran's water resources including the Caspian Sea and the Persian Gulf are examined and then the role of water in Iran's transit position is highlighted. The authors, at the end, offer certain measures for the preservation of this status.
    Keywords: Water Crisis, Dam, Building, Virtual Water, Management of Water Resources, Strategic Status, Transit Position
  • Mahsa Mahpishanian Page 39
    With the collapse of the bipolar system, regional issues, which were largely affected by the U.S.-Soviet Union relations, gained special significance. Numerous criteria such as geographical proximity, presence of a financial, economic, political, cultural and religious hub, regional institutions and increased economic interaction have been used to define regionalism, further complicating issues related to regionalism. On the other hand, in spite of successful experiences with regionalism in certain parts of the world including Europe and Southeast Asia, the Middle East is an exception to the rule where efforts at promoting regionalism have been unsuccessful. Furthermore, many observers hold that it is not on the horizon as well. Having examined various theories on regionalism, this paper seeks to analyze regionalism in the Middle East with a combination of constructivism and rational choice theory.
    Keywords: Regionalism, Constructivism, Rational Choice, Collective Identity, Social Capital, Regional Institutions
  • Mohammad Salami Page 67
    U.S. invasion of Iraq in 2003 and the fall of Saddam led to new developments in Iraq. The annihilation of the Baath Party, the Shia rise to power, tribalism, and growing parliamentary and democratic system based on the involvement of all ethnic and tribal communities in Iraq's power process are some the characteristics of the new era. The aforementioned developments have resulted in closer political relations between Iran and Iraq. Notwithstanding, there are still political and geopolitical disputes between the two counties, which partly date back to the Saddam's era and in part to insecurity and presence of alien forces in Iraq. The main subject of this article is to describe and explain the sources of tension and disputes between the two countries after the fall of Saddam.
    Keywords: Iraq, Iran, Disputes, Political, Geopolitical Conflicts
  • Sedigheh Babran, Hatef Pour, Rashidi Page 97
    Media diplomacy is amogn the tools that have been considered as one of the elements of soft power for securing the country's national interests. In this relation, it is of utmost importance for the Islamic Republic of Iran as a regional power to take advantage of media diplomacy. This paper addresses Iran's exploitation of media diplomacy in Afghanistan after the fall of the Taliban. The statistical data have shown that the Islamic Republic of Iran has not adopted a suitable strategy for its media diplomacy in Afghanistan, preventing Iran from taking advantage of the potentials existing in this regard for securing the country's national interests. This will also affect national security, because Iran has always been vulnerable to threats arising from its eastern neighbor.
    Keywords: Media Diplomacy, Afghanistan, Taliban, Media Power, Highlighting, Persuasion
  • Naser Hezinia Page 123
    Given European Union's salient position in the realm of international economy, what impact Turkey's membership in the European Customs Union has had on the country's economic structure? With the establishment of the republic in 1923, Turkey as the only secular democracy in the Muslim World has consistently tried to present itself as part of the Western world. In this relation, Ankara began its close economic ties with the European Economic Community in 1963 by signing an agreement and deepened such relations in 1995 with joining in the European Customs Union. The European Customs Union Pact as the symbol of Turkey's integration with the European Union is the most important economic integration agreement in Turkey's history, which has brought about considerable positive repercussions for the country's economic sectors. This agreement, along with Turgut Ozal's economic policies in the 1980s, has accelerated Turkish economic growth.
    Keywords: European Union, European Customs Union, Foreign Trade, Foreign Investment
  • Kheyrolah Parvin, Ruhollah Alidadzadeh Page 145
    The institution of elections has a long history in Lebanon, culminating in the adoption of certain regulations in 1845 according to which election of two assembly's members was entrusted to the people. The first parliamentary elections law was adopted in 1922 containing 140 articles. Hence the representatives were directly elected by the Lebanese. Since then, parliamentary elections laws became subject to frequent changes, the last of which has been the 2008 amendment of the parliamentary elections act. This is the most comprehensive elections law among the previous ones and the legislators have tried to further contribute to the transparency and health of the elections. Along with the parliament, the position of presidency was first recognized in 1926 with the adoption of the first constitution and its election was entrusted to the parliament and the senate. But today the president is elected simply by the members of the parliament.
    Keywords: History of Elections, Elections, Parliament, Elections Law, Presidency
  • Jack A. Goldstone, Trans. Khoram Baghaee Page 175
    The wave of revolutions sweeping the Middle East bears a striking resemblance to previous political earthquakes. As in Europe in 1848, rising food prices and high unemployment have fueled popular protests from Morocco to Oman. In this paper, the author argues that evolutions rarely succeed except for revolutions against corrupt and personalist "sultanistic" regimes. This helps explain why Tunisia's Ben Ali and Egypt's Mubarak fell -- and also why some other governments in the region will prove more resilient. The author concludes that prior to 2011, the Middle East stood out on the map as the sole remaining region in the world virtually devoid of democracy. The Jasmine and Nile Revolutions look set to change all that. Whatever the final outcome, this much can be said: The rule of the sultans is coming to an end.
    Keywords: Revolution, Middle East, Sultanist Regimes, Sultan, Post, Revolutionary Period