فهرست مطالب

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی - پیاپی 10 (تابستان 1390)

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی
پیاپی 10 (تابستان 1390)

  • 218 صفحه، بهای روی جلد: 25,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1390/07/01
  • تعداد عناوین: 8
|
  • عباسعلی وفایی، رقیه کاردل ایلواری صفحات 1-28
    دیوان اشعار منسوب به امام علی، علیه السلام، تاج آثار ادبی جهان عرب، سرشار از آموزه های اخلاقی، تعلیمی و عرفانی است که بسیاری از شاعران و ادیبان مسلمان سعی داشتند تا با توجه به میزان درک و توانایی خود از این دیوان و آموزه های آن خوشه چینی کنند و در مراحل گوناگون زندگی، آن را به کار بندند. شیخ اجل سعدی شیرازی، شاعر نامدار پارسی زبان، از جمله مریدان تفکر آن حضرت، توانسته است بهره مندی شایسته و درخوری از اشعار اخلاقی، تعلیمی و عرفانی داشته باشد و در آثار خود از آن بهره مند شود. در پژوهش حاضر نیز با توجه به موضوع مقاله سعی شد تا اشتراکات آموزه های اخلاقی بوستان سعدی (سعدی نامه) با دیوان امام علی، علیه السلام، که برخی آن را منسوب به ایشان می دانند، انتخاب شود و در کنار هم قرار گیرد تا میزان اشتراک آموزه های اخلاقی بوستان و دیوان آن حضرت بررسی شود. به ویژه مسایل اخلاقی و تعلیمی مد نظر است که قابل آموزش به افراد جامعه در نهادهای مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باشد. با غور بیشتری در دیوان امام علی، علیه السلام، می بینیم که همه شاعران و عارفان در هر مسلک و آیین و مذهبی، عرفان آن حضرت را مرجع و اصل آثار خود قرار داده اند و از آن بهره جسته اند.
    کلیدواژگان: دیوان امام علی(ع)، بوستان سعدی، آموزه های اخلاقی، عرفان
  • مهین پناهی، ثریا کریمی یونجالی صفحات 29-62
    نوشته حاضر به شیوه تحلیل محتوایی در صدد پاسخ به این پرسش است که شیخ صفی با کدامیک از تعالیم اخلاق عارفانه توانست حوزه وسیعی از ممالک اسلامی و غیر اسلامی را تحت نفوذ تعلیمات خود قرار دهد؟
    شیخ صفی به عنوان عارف واصل، به اهمیت تربیت و مهار نفس در اخلاق فردی توجه دارد و خطر آن را برای مریدان تشریح می کند. از دیدگاه شیخ صفی سالک باید با جهاد اکبر، سرزمین درون را از ماسوی الله پیراسته سازد، خودمحوری را به خدامحوری مبدل کند و به جای آن که بندگی نفس کند، خداوند نفس شود. از دیدگاه شیخ صفی، سلاح های مبارزه با اغراض و صفات نفسانی ذکر و مجاهدت و ریاضت است. وی به طهارت باطن و تزکیه قلب از طریق نگهداشت جوارح اهمیت می دهد و در اخلاق اجتماعی نیز- برخلاف نقدهایی که در این باره نسبت به صوفیه شده است- خانواده ای موفق است؛ وی همچنین خانواده و مردم را به علت اهتمام به امور اخروی ترک نگفته؛ بلکه مشاغل اجتماعی و کسب و کار سرلوحه زندگی او بوده است.
    کلیدواژگان: شیخ صفی، صفوه الصفا، تعالیم اخلاق فردی، تعالیم اخلاق اجتماعی
  • اسحاق طغیانی، حافظ حاتمی صفحات 63-82
    در این تحقیق، تلاش بر آن است تا با توجه به آثار پنج گانه نظامی گنجوی به یک سؤال اساسی در مورد آثار و مرام و مشرب او پاسخ داده شود.
    سؤال این است که آیا داستان های نظامی اخلاقیند یا ضد اخلاق؟ اما برای پاسخ به آن، پرسش های دیگری نیز مطرح می شود که رابطه اخلاق و ادبیات و به طورکلی هنر چگونه است؟ انتظار ما از هنر و ادبیات رواج اخلاق است یا ضد اخلاق در جامعه؟ آیا ادبیات و اخلاق از هم جدایند یا در طول و یا عرض هم دیگر قرار دارند؟ پس از آن هم تفاوت زبان نظامی در منظومه های بزمی وی- بیشتر «هفت پیکر» با دیگر آثار وی- تا اندازه ای که در حل این معما به ما کمک کند، مقایسه می شود. بی شک در این مقایسه به تفاوت های آشکار زبان این شاعر بزرگ با بسامدهای فراوان، به گونه ای که بتوان آن را تغییر سبک نامید، برخورد می کنیم.
    کلیدواژگان: نظامی، هفت پیکر، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، مخزن الاسرار، شرف نامه، اقبال نامه
  • تیمور مالمیر صفحات 83-102
    مطابق قرآن کریم، فقط خداوند از غیب آگاه است. امکان غیب گویی از سوی پیامبر یا ائمه در مواردی است که حکمت خداوند ایجاب کند. بنابراین، لازم است روشن شود نقل پیشگویی ها در متون ادبی در قالب بیان خواب یا اخبار منجمان و طالع بینان چه هدفی دارد؟ هدف اصلی پیشگویی ها آن است که هرچه انسان انجام می دهد نتیجه تدبیر و عملکرد خود اوست. نقل روایت هایی که بیانگر موافق آمدن تدبیر شخص با آگاهی از عاقبت کار است، پندی است برای انسان که حد انسانی خود را نگه دارد؛ چون دانایی او نسبت به مسائلی که به وی مربوط نیست برای او توانایی ایجاد نمی کند. در برخی موارد نیز پیشگویی، شیوه ای است که خردمندان برای پند دادن به حاکمان ستمگر در پیش گرفته اند. گاهی نیز ادعای پیشگویی، شیوه ای برای عملی کردن تدبیرهای پنهان است.
    کلیدواژگان: ادب تعلیمی، پند و اندرز، طالع بینی، غیب گویی، علم احکام نجوم، فال
  • ناصر محسنی نیا، محمدرضا برزگر خالقی، وحیده نوروززاده چگینی صفحات 103-122
    ادبیات تعلیمی، یکی از مهم ترین انواع ادبی است که در فرهنگ و ادبیات هر کشوری یافت می شود و سعی در پرورش قوای روحی و صفات نیک اخلاقی انسان ها دارد. این نوع ادبی در بسیاری از آثار شاعران ایرانی وجود دارد. آثاری که به شیوه های گوناگون به تعلیم مردم و آموزه های اخلاقی ایشان اشاره دارد. شعرا با استفاده از صنایع مختلف ادبی، کلامی پر از پند و اندرز می سرایند و با استفاده از تمثیل های مختلف به فهم مسائل خوب و بد زندگی کمک می کنند.
    این مقاله که جایگاه ادبیات تعلیمی در قصاید را مورد بررسی قرار می دهد، به سیر تحول این نوع ادبی و تعلیمات دینی و مذهبی، آموزش های اخلاقی- عرفانی و تعلیمات سیاسی- اجتماعی در قصاید شاعران بزرگ قصیده سرای پارسی می پردازد.
    کلیدواژگان: قصیده، ادبیات تعلیمی، آموزه های اخلاقی، آموزه های دینی و مذهبی، آموزه های عرفانی، آموزه های سیاسی و اجتماعی
  • مهدی ممتحن، گردآفرین محمدی صفحات 123-152
    پروین اعتصامی، اخلاقیات را از طریق مناظره ها به تصویر می کشد و با فن مناظره میان اشیا با یکدیگر، به طور فردی و اجتماعی به مسائل اخلاقی می پردازد. وی در تعالیم انسانی خود، انسان را مادرانه به جبه الهی و انسانی فرامی خواند؛ به گونه ای که در تعالیم انسانی فردی خود به مؤلفه های اخلاقی، همچون تقوی، پاکی، راستی، علم اندورزی، خردورزی، هنرورزی و پرهیز از هوی و هوس و امثالهم توجه دارد و در تعالیم انسانی اجتماعی به بیان دردها و رنج های اجتماعی می پردازد. با نگاهی عمیق به اشعار وی درمی یابیم که تعالیم اجتماعی موجود، حول مسائل اجتماعی آزادیخواهی، انسان دوستی، همدردی با دیگران، حمایت از مردم، تشویق به واقع بینی و تلاش، تعاون و همکاری و حمایت از یتیمان می گردد؛ در واقع موضوعات اصلی شعر وی جبر یا تقدیر، بیان حال توده مردم در برابر استثمارگرایی طبقات اشراف و وضع نابسامان بیوه زنان، سالخوردگان و تهی دستان جامعه است. پروین اعتصامی، بدین سان، آینده را در برابر مخاطبان خود قرار می دهد؛ همچنین کژی ها و کاستی های جامعه و قصور آن ها نسبت به تعهدات اخلاقی و پیامدهای آن را به تصویر می کشد.
    کلیدواژگان: پروین، درد و رنج، جامعه، تعالیم اخلاقی، تعالیم اجتماعی، تعالیم انسانی
  • محمدرضا ساکی صفحات 153-174
    مولانا جلال الدین محمد مولوی از عارفان و بزرگان این مرز و بوم است. وی کتاب گران سنگ مثنوی را برای آموزش و تعلیم مریدان و دیگر خوانندگان خویش به نظم درآورده است، لیکن در این کتاب، به ظاهر با زننده ترین هزل ها و کلمات سست روبرو می شویم و همین، سبب شده بسیاری از محققان وی را سرزنش کنند و مدعی شوند که مولوی مجاز به آوردن چنین هزل ها و کلماتی نبوده است.
    در این جستار تلاش می کنیم ابتدا طنز و هزل را از دیدگاه برخی صاحب نظران تعریف کنیم و سپس این نکته را باز کنیم که مولانا جلال الدین بلخی منحصرا در جهت تعلیم و آموزش نکته های عالی اخلاقی و عرفانی سود جسته است.
    کلیدواژگان: مولوی، هزل، تعلیم، مثنوی، طنز
  • محمدرضا نجاریان، فاطمه بهاری فر صفحات 175-202
    ادبیات تعلیمی یکی از مهم ترین و قدیمی ترین انواع ادبی است که هدف اصلی آن آموزش است. این اصطلاح از بدو پیدایش به دو معنای خاص و عام به کار رفته است:1- ادبیات تعلیمی در معنای خاص خود شامل دستورالعمل هایی است که به آموزش یک فن یا هنر خاص اختصاص دارد؛ از جمله: «نصاب الصبیان» ابونصر فراهی در لغت، «دانشنامه میسری» در داروشناسی و طب.
    2- در معنای عام به آثاری گفته می شود که موضوع آن مسائل اخلاقی، عرفانی، مذهبی، اجتماعی، پند و اندرز، حکمت و امثالهم است.
    در بین اشعار سعیدا نقشبندی یزدی، شاعر قرن یازدهم هجری قمری و معاصر شاه سلیمان صفوی(1077-1105ه.ق)، مضامین پیچیده و تعبیرات بی سابقه، مضمون آفرینی، لطایفی از سلوک و عرفان، دعوت به زهد و عزلت و فراغت از دنیای دون، نشانه هایی از عشق و معرفت باطنی، احساسات و عواطف شخصی و گاه نقدهای اجتماعی و سیاسی و پندهای اخلاقی برای رهایی از آشوب ها و گرفتاری های دنیا، طنز، و... به چشم می خورد.
    در این مقاله به شش مضمون شاخص در دیوان او همچون مضامین اخلاقی، جبر و اختیار، مضامین سیاسی - اجتماعی، فرهنگ مردم(folklore)، طنز و مضامین عرفانی پرداخته می شود.
    کلیدواژگان: سعیدا، ادبیات تعلیمی، عرفان، طنز، مضامین اخلاقی، شعر سده یازدهم
|
  • A.A.Vafaee, R.K.Ilvari Pages 1-28
    The Divan attributed to Emam Ali is the masterpiece of Arab world that contains didactic, ethical, and mystical doctrines. Many Arab poets and literary men have tried to get as much possible the knowledge of these doctrines from this Divan and use them in their daily lives. Saadi, the graet Iranian poet, also has benefited as much as possible from didactic, ethical, and mystical doctrines of Emam AlisDivan. In the present paper, based on the title of the paper, has been tried to investigate the common ethical doctrines between Saadi's Boostan and Emam Ali's Divan. These selected doctrines include ethices that are practical for teaching to people in the society in different social, political, and cultural institutes. A close look at Emam Ali's Divan reveals that all poets and mystics in different religions and ideologies have adapted Emam Ali's mysticism as resource in their works.
  • M.Panahi, S.K.Younjali Pages 29-62
    This research paper by using the method of analytical content has tried to answer this question that how Sheyhk Safi has influenced a large area of Islamic and non-Islamic countries with his teaching ethics of mysticism. In individual ethics, Sheyhk Safi as a mystic by emphasizing on the training and controlling of the self had explained its danger to his followers. From Sheyhk Safi's perspective, a wayfarer must purify his inside from everything except Allah by using holy war (Jihad). Human must change self-centeredness to Allah centeredness. According to him the appropriate arms for fighting against the self is invocation of God, strenuous effort, and rigorous. He has put emphasis on the purifying of heart by stopping doing wrong acts. in social ethics –contrary to criticism to Sufism in this regard –he had a successful family. He didn’t leave family and society for other worldly affairs; on the contrary, searching different carriers and earning living was the top priority for him.
  • E.Toghyani, H.Hatami Pages 63-82
    In this research, the attempt is to answer to a basic question about Nezami Ganjei's works and idealogy and political philosophy of the poet with regard to his five works.the question is" Are the stories of Nezami Ganjei ethical or anti-ethical?"In order to answer to this question other questins will arise such as following "what is the relationship between ethics and literature and generally speaking art?" Do we want art and literature spread ethics or ant-ethics in the society? Are ehics and literature separated? Afterwards, the lingual differences of Nezami in his long poems mostly Haft Peykar will help us solving the riddle.without a doubt, in this comparison, we come across with the obvious differences in the language of this great poet with abundenant frequency in such away that it can be called style change.
  • T.Malmir Pages 83-102
    According to holy Koran only Allah is aware of future and making prediction by prophet or Imams is possible under the will of Allah. Therefore, it is necessary to make clear what the goal of making prediction is in the literary texts within the framework of expressing dreams by astronomers, fortune-tellers? the main goal of predictions are that everything that human do is the result of his/her action. To narrate a story that show the ability of a person of knowing about future is an advice for human that his knowledge is not related to him/her because it doesn’t make ability. In some cases, making prediction is a way by which wise men give advice to the oppressors. Sometime the claim of making prediction is a way for practicing hidden plans.
  • N.Mohseninia, M.R.B. Khaleghi, V.N.Chegini Pages 103-122
    Didactic literature is one of the most important genres in culture and literature of every country. This literary type tries to develop moral forces and good qualities in the human beings. This genre can be found in the most works of Iranian poets. They in different ways refer to the teaching of ethical doctrine to people. These poets through different figures of speech have tried to give moral lessons. This article that investigate the position of didactic in the Persian odes show the evolution of this literary genre and religious teaching, ethical teaching, mystical teaching, political and social teaching in the great poets of the Persian literature.
  • M.Momtahen, G.Mohammadi Pages 123-152
    Parvin depicts ethics by means of discussions and dialogues between objects. She talks about ethical issues both individually and socially through this technique. In individual teaching, she motherly invites the mankind to be divine and humane. In social teaching, she pays attention to ethical elements such as piety, honesty, education, rationality, art, and avoiding desires. She also mentions social misfortunes and sufferings. By looking deeply into her works, we find out that most of her themes are about freedom, humanity, sympathy and being realistic and cooperative. In this way, Parvin describes the future for her readers and depicts the weaknesses of the social life as well as lack of ethical commitments in the society.
  • M.R.Saki Pages 153-174
    Molana Jalaledin Mohammad Molavi is one of the mystics and great men of this land. He has composed the precious book of Mathnavi for teaching and education of his followers. In this books sometimes we come across with the worst type of humorous writing. This way of writing caused many researchers reproach him for these expressions and claim that Molavi not to be allowed to use such a humorous writings. In this research paper, first we try to define humorous writing and irony from different researcher's perspectives and then stress that Molana only use them in teaching and education of ethical and mystical points.
  • M.R.Najarian, F.Baharifar Pages 175-202
    didacticl literature is one of the most important and oldest types of literary genre that its main goal is to teach. This term from very beginning has used in general and specific senses. In specific term, it includes instructions for teaching specific skill or art e.g. Abonasre Frahi's Nasabolsabian in the meaning, Meysiri's encyclopedia in pharmology and medicine. In general sense, it refers to works concerning issues like ethics, mysticism, advices, and philosophy etc….This poet was contemprory to king Soleyman Safavi in eleventh century (1077-1105A.H.). Among poems of Saeeda Saida Naghshbandi Yzdi we find complex concept such as mysticism, unique expression, anecdote from mysticism and, invitation to asceticism and seclusion and retirement from inner word, signs of love and inner knowledge private feeling and affection, social and political criticism, ethical advice for escaping from worldly problems, irony, etc……..In this article six main concepts in his Divan have been studied that includes ethical,, political, social, cultural, mystical, ironical concepts.