فهرست مطالب

تاریخ روابط خارجی - پیاپی 45 (زمستان 1389)

فصلنامه تاریخ روابط خارجی
پیاپی 45 (زمستان 1389)

  • 170 صفحه، بهای روی جلد: 25,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1390/07/05
  • تعداد عناوین: 7
|
  • روح الله بهرامی، پرستو مظفری صفحه 1
    با تشکیل سلسله صفوی در همجواری با امپراتوری عثمانی و بروز اختلاف های سیاسی، مذهبی و سرزمینی، از آغاز سده دهم هجری به تدریج درگیری های طولانی میان دو امپراتوری ایران و عثمانی رخ داد که دامنه آن تا عهد قاجاریه کشیده شد. یکی از مهم ترین اختلاف های مرزی میان ایران و عثمانی مساله حکام شهرزور و سلیمانیه یا همان امارت پادشاهی بابان در جوار مرزهای والی نشین اردلان کردستان ایران بود. دولتمردان قاجار که در پی گسترش نفوذ خود در ولایات شرقی امپراتوری عثمانی بودند، سعی داشتند با مداخله در امارت نیمه مستقل بابان در خاک عثمانی و حمایت از پاشایان بابان و با استفاده از اختلاف های آنان با دولت عثمانی و پاشای بغداد، به این مهم دست یابند. والیان اردلان در سرزمین کردستان که در زمان صفویه نقش مهمی در حفظ مرزهای ایران در این خطه و در همجواری امارت بابان داشتند، به عنوان تابعی از دولت مرکزی ایران در عهد قاجار، بازوی اجرایی سیاست های قاجاریه در ارتباط با امارت بابان بودند. این پژوهش بر آن است تا نقش و جایگاه والی نشین اردلان و امارت بابان را در مناسبات ایران و عثمانی تبیین نماید.
    کلیدواژگان: قاجاریه، عثمانی، اردلان، بابان، مناسبات خارجی
  • مسعود بیات صفحه 25
    با خروج تیمور از ماوراءالنهر، روابط خارجی وی در غرب قلمروش به صورت قابل ملاحظه ای فزونی گرفت؛ به طوری که ایران در دوره تیموریان، با اسپانیا در غربی ترین نقطه اروپا نیز ارتباط سیاسی برقرار کرد، اما در ناحیه شرق، این ارتباط نسبت به حکومت قبل از او، یعنی مغولان، کاهش چشمگیری یافت. در سال های آخر حکومت تیمور که وی درصدد برآمد چین را تصرف نماید، به نظر می رسید روابط طرفین ضمن تغییر در اهداف به صورت گسترده ای افزایش یابد، اما این مهم به سبب مرگ او محقق نشد. جانشینان تیمور به علت فقدان نظام جانشینی منظم به جان هم افتادند و مدعیان بسیاری در قلمرو متصرفی آنان برای به دست گیری قدرت، ظهور کردند. بخش عمده ای از تلاش های این مدعیان، صرف تثبیت قدرت شان شد و این اقدامات، آنان را از توجه به روابط خارجی بازداشت. از طرفی در این زمان، حدود ایران نسبت به دوره تیمور کاهش یافت و قدرت های محلی جدیدی در مرزهای ایران ظهور کردند و مانع روابط با همسایگان بزرگ پیشین شدند. چین نیز از این قاعده مستثنی نبود. زیرا تجدید قدرت مغولان در سرزمین سابق جغتائیان واقع در مسیر ارتباطی ایران و چین و برخی عوامل بازدارنده داخلی در چین و ایران، مانع رونق روابط سیاسی و تجاری طرفین شد. این مقاله می کوشد ضمن توصیف روابط ایران و چین، علل و زمینه های کاهش روابط آنها را بررسی کند. روش تحقیق در این مقاله، تاریخی و مبتنی بر توصیف و تحلیل وقایع است.
    کلیدواژگان: روابط خارجی، ایران، چین، تیمور، شاهرخ، تیموریان
  • مرتضی دهقان نژاد، الهام لطفی صفحه 51
    گسترش دامنه جنگ جهانی دوم به ایران و ورود قوای متفقین در سحرگاه سوم شهریور1320ش. به کشور، آثار و نتایج سوئی باقی گذاشت و مردم ایران را با مشکلات و سختی های بسیاری همچون ناامنی، قحطی و شیوع بیماری های مختلف مواجه ساخت. در این زمان، فقدان بهداشت و قرنطینه های مناسب، موجب گردید که ورود نیروهای مهاجم و آوارگان جنگی، باعث شیوع و گسترش بیماری های گوناگونی مانند تیفوئید (حصبه)، وبا و تیفوس در کشور شود. مطالعات نشان می دهد که یکی از مهم ترین و مهلک ترین این بیماری ها تیفوس بود. این پژوهش می کوشد با استفاده از روش توصیفی تحلیلی در پی پاسخ گویی به این سوال باشد که در زمان جنگ جهانی دوم، بیماری تیفوس چگونه در ایران شیوع یافت؟
    کلیدواژگان: ایران، جنگ جهانی دوم، تیفوس، متفقین، آوارگان لهستانی
  • مسعود زمانی صفحه 69
    اروپاییان در قرن نوزدهم به علت پیشرفت های نظامی، اقتصادی و علمی بازیگران اصلی صحنه جهانی محسوب می شدند که انگلستان از جمله مهم ترین این قدرت ها بود. این کشور، همزمان با دوران قاجاریه در منطقه خلیج فارس از قدرت بسیار زیادی برخوردار بود و با اقدامات متعدد و تحمیل قراردادهای گوناگون، درصدد پیشبرد اهداف استعماری و افزایش قدرت خود در منطقه گردید. حسین قلی خان نظام السلطنه همزمان با این دوران و در فاصله سال های 1325- 1274ق./ 1907- 1856م.. در جنوب ایران و منطقه خلیج فارس از طرف دولت وقت، مامور حکومت شده بود. وی در مدت حکومت خود در منطقه خلیج فارس، بارها با انگلیسی ها درافتاده و با آنها رویاروی شد. نظام السلطنه به عنوان حاکم مناطق جنوب برای حفظ استقلال کشور، تلاش می کرد با محدودیت های تجاری و گمرکی و ناامن کردن حوزه های فعالیت انگلیسی ها کار آنان را با دشواری مواجه سازد. چنین به نظر می رسد که فعالیت های انجام گرفته به دست حسین قلی خان، از جمله فعالیت های سیاسی و اقتصادی وی ضمن آنکه باعث توسعه و پیشرفت منطقه و رونق کار تجار و بازرگانان شده است، مزاحمت هایی را برای انگلیسی ها فراهم آورده است. مقاله حاضر تلاش دارد به بررسی این موضوع بپردازد.
    کلیدواژگان: ایران، قاجار، انگلیس، خلیج فارس، حسین قلی خان نظام السلطنه
  • زهره شیرین بخش صفحه 91
    توتون و تنباکو در گذشته یکی از محصولات مهم صادراتی ایران به شمار می آمد و شرایط اقلیمی مساعد برای کشت این محصول در برخی نقاط ایران، زمینه را برای گسترش صنعت و تجارت توتون فراهم می ساخت.
    در دوره پهلوی اول، هم زمان با انحصار خرید و فروش توتون توسط دولت، تلاش هایی برای بازاریابی و صدور این محصول در بازارهای جهانی صورت گرفت که گاه با موفقیت همراه بود.
    این مقاله تلاش دارد به بررسی گوشه ای از تکاپوهای دولت پهلوی اول در عرصه تجارت خارجی توتون، برخی موانع موجود در مسیر صدور این محصول و تلاش برای تسهیل صادرات ایران در این زمینه بپردازد.
    کلیدواژگان: توتون، تنباکو، پهلوی اول، تجارت خارجی، انحصارات بازرگانی
  • جواد عباسی، فاطمه حاجی آبادی صفحه 115
    پس از زوال حکومت ایلخانان در اواسط قرن هشتم هجری، چندین حکومت محلی در بخش های مختلف ایران به قدرت رسیدند. از آن پس، حدود نیم قرن اولویت هر یک از این حکومت ها، رقابت با یکدیگر برای حفظ قلمرو و قدرت خود و توسعه آن به زیان سایر حکومت های محلی بود. در نتیجه، سطح مناسبات خارجی از حکومت ها و سرزمین های دیگر مانند چین، هند، شام، مصر و اروپا به سوی حکومت های محلی و همسایه در داخل ایران تغییر یافت و ایران دچار نوعی انزوای بین المللی برخاسته از تحولات داخلی گردید. همچنین بخش مهمی از توان و عمر این حکومت ها صرف رقابت های محلی منطقه ای یا مناسبات بین منطقه ای در داخل ایران شد. شناخت این گونه از مناسبات می تواند به روشن تر شدن فضای به وجود آورنده آن، عوامل موثر در آن و نیز شناخت علل انزوای بین المللی کمک کند بدین جهت تمرکز بر چگونگی و عوامل موثر بر مناسبات این حکومت های محلی با یکدیگر می تواند ابعاد و اهمیت مقوله مناسبات میان حکومتی در ایران را در این عهد روشن نماید و در نهایت به درک بهتری از تاریخ تحولات ایران و وضعیت منطقه ای و جهانی آن کمک کند. مقاله حاضر ضمن اشاره ای کلی به فضای عمومی مناسبات خارجی ایران در این دوره، به طور خاص به بررسی مناسبات دو حکومت آل مظفر و آل جلایر به عنوان دو مورد از مهم ترین و پایدارترین حکومت های این عصر می پردازد.
    کلیدواژگان: آذربایجان، روابط خارجی، آل جلایر، آل مظفر، مبارزالدین محمد شاه شجاع، شیخ اویس
  • مسعود مرادی، سمیه خانی پور صفحه 139
    پس از جنگ جهانی دوم، جهان به دو قطب متضاد به رهبری آمریکا و شوروی تقسیم شده بود. استراتژی آمریکا جلوگیری از گسترش نفوذ کمونیسم در جهان به ویژه در منطقه خاورمیانه بود. بدین منظور سیاست اتحاد منطقه ای را از طریق پیمان های دفاعی سیاسی، اقتصادی در پیش گرفت و پیمان ناتو و سیتو و سپس بغداد (1955م.)را به عنوان حلقه امنیتی علیه شوروی به وجود آورد. در پیمان بغداد علاوه بر اهداف سیاسی و نظامی اهداف اقتصادی نیز مدنظر قرار داشت. پیمان بغداد با کودتای عبدالکریم قاسم (1958م.) و خروج عراق از آن تضعیف گردید و مقر آن به آنکارا انتقال داده شد و به سازمان پیمان مرکزی- سنتو- تغییر نام یافت. در این مقاله روند پیدایش و تاثیرات منطقه ای این پیمان مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: ایران، آمریکا، شوروی، خاورمیانه، کمونیسم، پیمان بغداد