فصلنامه مطالعات جوان و رسانه
پیاپی 2 (پاییز 1390)

فرهنگ از اساسیترین پدیده های اجتماعی است که از طریق فرآیندی به نام فرهنگ پذیری شکل می گیرد، تثبیت می شود یا تغییر مییابد. تثبیت فرهنگ، با اثرگذاری بر شخصیت انسان، هویت وی را شکل می دهد. فرهنگپذیری به کمک ابزارهای متعددی که رسانه، یکی از آنهاست، انجام می شود. مقاله حاضر پس از تبیین فرهنگ و فرهنگ پذیری و بیان آسیبهای پیش روی آن، اصول فرهنگ پذیری دینی و سرانجام، راه کارهای لازم برای تقویت فرهنگپذیری دینی در نسل جوان را بررسی می کند.

این مقاله درصدد بررسی راههای مقابله با گسترش الگوهای ضد فرهنگی با رویکرد رسانهای است. مقوله فرهنگ، نشان دهنده هویت یک جامعه است. فرهنگ غرب می کوشد با جنگ نرم به تسخیر لایه های درونی و فکری جوامع بپردازد و بدین منظور با هجوم غیرفیزیکی، بیارزش جلوه دادن و نابودی فرهنگ اصیل کشورها و نیز بیهویت کردن قشرهای گوناگون جامعه به ویژه نسل جوان، فرهنگ مادی و ضد ارزشی خویش را بر همگان مسلط سازد. با این همه، فرهنگ ایران که آمیزهای از باورهای اسلامی و ارزشهای انقلابی است، روحیه کفرستیزی را در قلب ها و جان ها زنده نگاه می دارد. به همین دلیل، استکبار جهانی با تهاجم فرهنگی و معرفی الگوهای ضدفرهنگی برای براندازی فرهنگ ایرانی تلاش می کند.
این مقاله با بررسی تهاجم فرهنگی، ابعاد، ویژگیها و شیوههای آن، به ارائه راهبردهای رسانهای میپردازد تا مسئولان فرهنگی با هم گرایی فکری و فرهنگی و استفاده از ابزار قوی و تکنولوژیهای ارتباطی، برای مقابله عملی با این جنگ نرم چاره اندیشی کنند.

جهانی سازی، برنامه ای است که بسیاری از تحولات دوران معاصر را تحت تاثیر خود قرار داده است. این مقاله، جهانی سازی را همچون گفتمانی می پندارد که بر اساس دال مرکزی ایدئولوژی غرب (لیبرالیسم)، دیگر مفاهیم معنادهی شده اند. از آنجا که هدف جهانی سازی سلطه همه جانبه غرب بر جهان است، در این گفتمان، صاحبان قدرت هژمون با محوریت امریکا، با استفاده از رسانه، به شکل دهی فرهنگ و هویت جهانیان می پردازند که نتیجه آن، از بین بردن هویت ملت ها و شکل گیری نوعی هویت کاذب برای آنان، به ویژه جوانان است و این مسئله، پدیده ای به عنوان بحران هویت را به وجود آورده است. در این میان، کشور ایران نیز از آسیب های جهانی سازی در امان نبوده و مشکل بحران هویت ناشی از آن، به نسل جوان منتقل شده است.
بنا بر نتایج بررسی های انجام شده، اگر چه نمی توان مانع از نفوذ امواج مخرب جهانی سازی از طریق رسانه های تحت سلطه آنان شد، امکان تبدیل بخشی از تهدیدهای آن به فرصت، به منظور صدور ارزش های اسلامی وجود دارد. همچنین با توجه بیشتر به رسانه های داخلی و دیگر نهادهای هویت ساز می توان برای آگاهی بخشی به جوانان درباره توطئه های سلطه گران و مؤلفه های هویت ساز بومی جهتدهی کرد. ایران اسلامی با داشتن عناصری هویت ساز که هم ریشه در گذشته و هم افقی برای آینده دارد، می تواند هویت های دروغین و ساختگی غرب را کنار بزند و هویت اصلی جوانان را که متناسب با فرهنگ بومی آنهاست، به ایشان بازگرداند.

این مقاله، نتایج تحقیقی را مطرح می سازد که اهمیت سرگرم شدن نوجوانان به رسانه ها و فرهنگ رایج1 در مدارس را بررسی کرده است. توجه به چگونگی شکل گیری هویت دانش آموزان2 جوان [تحت تاثیر رسانه ها] و گفت وگوی رد و بدل شده میان آنها، عامل پیش برنده این تحقیق بوده است. کارشناسان بر این عقیده اند که با به کارگیری الگوی قوم نگاشتی در تحقیق می توان اهمیت اجتماعی رسانه ها و فرهنگ رایج را واکاوی کرد؛ الگویی که بر اساس تعامل ها و فرآیندهای اجتماعی روزانه است.
در این مقاله، با هدف بررسی ارزش کاربردی و ارزش نمادین رسانه ها و فرهنگ رایج در میان کاربران نوجوان، روش هایی تحقیقاتی ارائه شده است. مدل تحقیقاتی ارائه شده در اینجا، امکان بررسی کاربرد رسانه ای در زندگی روزانه را فراهم می آورد؛ الگویی که از تمرکز بر تعامل میان متن و کاربر همان گونه که به طور مرسوم در مطالعات مصرف رسانه ای دیده می شود فراتر می رود.

موضوع این مقاله، فرهنگ جهانی و هویت جوانان است. در این مقاله تلاش شده با توجه به ویژگی اثرپذیری جوانان در تمام جوامع بر رابطه بین فرهنگ و هویت جوانان در کشورهای غربی و غیر غربی تاکید شود. همچنین نویسنده بر آن است نقش کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده امریکا در فرآیند جهانی سازی در هویت بخشی به جوانان و یک پارچه سازی فرهنگی در سراسر دنیا از طریق رسانه های جمعی را بازخوانی کند.
وی در پایان با بیان فعالیت های یونسکو در جهت رسمیت بخشیدن بیشتر به حقوق فرهنگی در سطح جهان، بر تقویت و ترویج هویت های بومی و ملی در نظام های آموزشی جامعه جهانی به عنوان راه کار تاکید می کند.

موضوع این مقاله، نگاهی به مؤلفه های هویت بخش اسلامی ایرانی از نگاه شاهنامه است. هدف اصلی این نوشتار نیز بازتاب دادن اهمیت فراوان هویت و نقش آن در جایگاه بخشی به انسان، شکل دهی یا تقویت شخصیت، خودباوری و ثبات قدم در اوست. نباید از نظر پنهان داشت که از ریشه های اصلی خودباختگی و غرب زدگی انسان مسلمان، احساس بی هویتی اوست. هرگاه انسانی بدون هویت شود، چشم او بر همه دارایی های مادی و معنوی خود بسته خواهد شد و آنچه را خود دارد، از دیگران تمنا خواهد کرد.
بر این اساس، همواره نیازمند آنیم که از هویت سخن بگوییم و این حقیقت مهم را به ویژه از زبان بزرگان هویت بخش این مرز و بوم بازتاب دهیم؛ چرا که شکل دهی و تقویت هویت، شخص و جامعه را در برابر بیگانه پرستی و غرب گرایی ایمن می سازد و او را به سوی ریشه های اصیل اسلامی و ملی اش سوق می دهد. بی گمان، سخن گفتن از هویت، اثرگذار است، به ویژه اگر از زبان فردوسی و شاهنامه جاویدان او باشد.
در این مقاله پس از آشنایی مختصر با فردوسی و شاهنامه، به مؤلفه های هویت بخش از نگاه شاهنامه می پردازیم. توحید و یکتاپرستی، یاد خدا، حب نبی و اهل بیت علیهم السلام، دانش، عشق به وطن و... از عوامل هویت بخش به جوان ایرانی هستند.