نشریه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)
پیاپی 24 (تابستان 1390)

شیخ علاءالدوله سمنانی از پرآوازه ترین و پرتالیف ترین عارفان اسلامی در قرون هفتم و هشتم قمری است که در تصوف، منتسب به سلسله کبرویه و در فقه از پیروان اهل سنت و شافعی مذهب می باشد. او به آراء شیعی با دیدی عمیق و چونان یک شیعه پاک نگریسته و در بزرگداشت اهل بیت بسیار کوشیده است و هرگز مانند یک سنی متعصب و یا یک شیعه عامی به مسائل مذهبی نپرداخته است. او به طور کلی در پی اعتقادی بوده است که ثمره آن یقین باشد. شیخ علاءالدوله بیش از آنکه نگران تعیین مذهب خود بوده باشد، نگران افتراق و شکاف ایجاد شده میان مسلمانان بوده و تمام تلاش خود را در جهت برطرف کردن این اختلافات و ایجاد اتحاد میان اقشار مختلف جامعه اسلامی به کار برده است. شیخ با آگاهی کامل از عواقب وخیم افتراقها و به رغم مخالفت قلبی با پاره ای از اعتقادات و رد و تکفیرهای رایج در جامعه آن روز، همواره توجه سالکان طریقت را به وحدت جلب می کرده است. وی نه تنها اهل تسنن و تشیع را به وحدت می خواند، بلکه آنان را از تعصبات جاهلانه ای که بوی تفرقه و اختلاف می داد، باز می داشت. وی در نهایت همه مسلمانان را به ترک تعصب جاهلانه دعوت می کند و اینکه کمر متابعت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بر میان بندند؛ چرا که در تعصب مذهبی فساد بسیار است و غلو در مذهب مبارک نیست.

مسلمانان در غالب اعمال عبادی خود، از نماز و حج گرفته تا آداب دفن و همچنین ذبح اسلامی، با قبله خود که همان کعبه است، ارتباط دارند و در بسیاری موارد ملزم به استقبال (رو به قبله بودن) هستند و در این مورد برای مکلفان حکم وجوب تشریع شده است. همچنین در موارد و مواضعی دیگر، حکم بر استحباب وجود دارد و به همین ترتیب در برخی موارد (به ویژه در باب آداب تخلی) حکم بر حرمت استقبال است. در مواردی نیز حکم بر کراهت استقبال قرار گرفته است. در پژوهش پیش رو تلاش شده است تا پس از دسته بندی احکام استقبال، به استقصا و جمع آوری موارد و مواضع مختلف استقبال و بیان حکم هر یک بپردازیم. در این مسیر سعی شده است تا آراء و نظرات مذاهب گوناگون اسلامی با تکیه بر مذهب امامیه مورد استفاده قرار گیرد و نوعی بررسی مقارنه ای انجام پذیرد.

یکی از مهم ترین مولفه های قابل بررسی در زمینه سیر تدوین حدیث، تحقیق راجع به نقش شخصیتهای اثرگذار در تالیف کتابهای حدیثی است. از امام علی(ع) به تناسب آثار متعددی که به دستخط ایشان بر جای مانده، به عنوان نخستین حدیث نگار عالم تشیع بلکه جهان اسلام، یاد می شود که به رغم پنهان ماندن مکتوبات ایشان نزد ائمه اطهار(ع)، در واقع هرگز امت از آثار آن حضرت محروم نماندند و با استناد به روایات شایان توجه در کتابهای روایی، رجالی و فهارس، وجود آثار ایشان (جامعه، صحیفه علی(ع)، مصحف فاطمه(س) و جفر) نزد ائمه اطهار(ع) و انتقال مطالب کتابها به امت اسلامی ثابت می شود.
برخلاف اعتقاد برخی از محققان، با استناد به روایات موجود دال بر حقیقت مستقل آثار امام علی(ع)، این نتیجه حاصل می شود که هرچند برخی از آثار، از نظر محتوا، دارای شباهت نسبی و فی الجمله در حدود احکام هستند اما عناوین متعدد «صحیفه علی(ع)»، «جامعه» و «جفر» اسامی آثار ی مستقل و متمایز از یکدیگر است و با توجه به این ویژگی ها، مهم ترین وجوه افتراق آنها تبیین می شود: صحیفه علی(ع) از نظر حجم از جامعه کوچک تر است. برخلاف جامعه، اصحاب موفق به مشاهده جفر نشدند و صحیفه علی(ع) در حدود احکام است، ولی جفر مربوط به حوادث آینده ذریه حضرت فاطمه(س)، وصیت ایشان و اسامی پادشاهان است.

در دوران معاصر یکی از مهم ترین مسائلی که همه ادیان و احزاب را با چالش های اساسی روبرو کرده است، نقش اجتماعی زنان و حضور آنان در عرصه های سیاسی و اجتماعی است. در میان اندیشمندان مسلمان تفاوت و تنوع آرای زیادی در این موضوع به چشم می خورد؛ برخی نقش اجتماعی زنان در بیرون از محیط خانه را کلا منکر شده اند و برخی برای زنان نقشی برابر با مردان، در همه عرصه ها قائل شده اند. سید ابوالاعلی مودودی -یکی از دانشمندان بزرگ معاصراسلام در شبه قاره هند و موسس حزب جماعت اسلامی- با نقد دیدگاه های غرب و اندیشمندان اسلامی که عمدتا به راه تفریط یا افراط رفته اند، به توضیح و دفاع از نظریه اسلام در خصوص زن می پردازد. به زعم او در اسلام عرصه عملکرد زن و مرد از یکدیگر متمایز است و اسلام تنها نظام اجتماعی است که با در نظر گرفتن همه جوانب فطرت و نظام آفرینش و ماهیت و نیازهای بشری - اعم از مرد و زن - طرحی کامل و جامع برای چگونگی روابط و تقسیم کار زن و مرد، به دست داده است.

محمد بن محمد بن حسن طوسی ملقب به نصیرالدین و مشهور به خواجه طوسی از علمای بنام قرن هفتم قمری است. او که در عصر مغول می زیست، با درایت خود توانست نظر هولاکوخان را به خود جلب کند و بسیاری از کتابهای اسلامی را از خطر نابودی نجات دهد. او از جمله دانشمندانی است که در علوم مختلف صاحب نظر بوده است. از میان این علوم، می توان به ریاضیات، نجوم، اخلاق، تفسیر، طب، منطق، فلسفه و کلام اشاره کرد که در آنها صاحب تالیفات بوده است. او نه تنها خود به آموختن این علوم پرداخت، بلکه دانشمندانی را که با حمله مغول متواری گشته بودند، نیز به ایران بازگرداند و بدین وسیله نقش مهمی در احیای علم و علم آموزی در ایران ایفا نمود.
از بررسی آثار او، این نتیجه حاصل می آید که وی نقش سازنده ای در احیای علوم داشته است، چرا که در این تالیفات، سرشاخه ها را در اختیار شاگردان و علم آموزان قرار می دهد، تا راه برای نشر علم و احیای تمدن اسلامی که در پرتو علم به وجود می آید، باز شود. بنابراین این دانشمند نقطه عطفی در بازگشت علوم به ایران و دیگر سرزمینهای اسلامی می باشد. اینها مسائلی است که در این تحقیق، به آنها پرداخته شده است.

رشوه به عنوان یکی از کسبهای حرام در فقه مذاهب اسلامی، از دیدگاه قرآن، سنت و اجماع، عملی نامشروع و مذموم شناخته شده است. متیقن از رشوه آن چیزی است که راشی به مرتشی اعطا می کند با این هدف که مرتشی به باطل و نه به حق، به نفع راشی عمل نماید. مطابق با ادله معتبر لفظی و لبی، رشوه منحصر در موارد قضایی نبوده، بلکه در موارد غیرقضایی هم جریان پیدا می کند.
اخذ اجرت قاضی از متحاکمین نیز عنوان دیگری است که در ذیل بحث از اخذ اجرت بر واجبات، به طور خاص مورد بررسی قرار گرفته است. در جواز یا عدم جواز اخذ اجرت بر قضا، از جانب فقی هان اسلامی بحثهایی به تفصیل صورت گرفته که در مجموع، سه نظریه حرمت، جواز و تفصیل در این باره مطرح شده است. در این میان، گرچه مشهور فقی هان امامیه و برخی از فقی هان اهل سنت قائل به نظریه حرمت می باشند، اما ادله این دسته از فقها، به طور کلی مورد مناقشه واقع شده و در نتیجه، قول به جواز از اتقان بیشتری برخوردار است

آیت الله سید ابوالقاسم خوئی، از مراجع بزرگ عالم تشیع و از مشاهیر فقه و اصول و از مدرسان پرآوازه حوزه علمیه نجف اشرف و از مفسران و قرآن پژوهان عالی قدر عالم اسلام می باشد. البیان فی تفسیر القرآن اثر علوم قرآنی ایشان می باشد که بیشتر به عنوان اثری در حوزه علوم قرآنی شناخته شده است تا اثری تفسیری. این تالیف در واقع، حاصل درسهای تفسیر آیت الله خوئی در حوزه علمیه نجف می باشد که از دو بخش تشکیل شده است: مقدمه ای در علوم قرآن و تفسیر سوره حمد. تاثیر البیان آیت الله خوئی در حوزه علوم قرآنی، به ویژه در بحث تحریف ناپذیری قرآن کریم، بسیار بارز است، تا جایی که بسیاری از آثار نوشته شده در این بحث، نوعی ملخص یا مبسوط البیان به شمار می روند. البیان دارای ویژگی های منحصر به فردی می باشد که می توانیم از مهم ترین آنها اجتهاد علمی و نوآوری، جامع نگری علمی، روشمندی در برداشت و... را ذکر نماییم.