فهرست مطالب

مجله تاریخ و تمدن اسلامی
پیاپی 4 (پاییز و زمستان 1385)

  • تاریخ انتشار: 1385/10/11
  • تعداد عناوین: 9
|
  • محمد سپهری صفحه 5
    هرچند به دلایلی سیره نگاری با تاخیر نسبتا زیادی آغاز شد، اما همواره زندگانی رسول خدا (ص) مورد توجه خاص مسلمانان بوده و تالیف در این موضوع همچنان ادامه دارد. وابستگی های دینی و مذهبی، مبانی و معیارهایی که هر یک از سیره نگاران بدان ملتزم بوده اند و نیز شیوه تنظیم و تدوین، سبک نگارش، اصول و اهداف و انگیزه های نویسندگان به تالیفات بسیار متنوع و مختلفی در سیره انجامیده است. یکی از نوشته های جدید در این حوزه، کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم (ص) نوشته سید جعفر مرتضی عاملی است. نویسنده ضمن تب یین سیمای رسول خدا (ص) در کتب و روایات مکتب خلافت، به بررسی پدید ه منع حدیث و نقش آن در تحریف حقایق تاریخی و رواج احادیث جعلی می پردازد و از نقش نو مسلمانان اه ل کتاب و قصه پردازان در این باره به تفصیل سخن می گوید و پس از تشریح اصول و معیارهای آشفته در تدوین سیره، اصول، ضوابط و معیارهایی برای انجام پژوهش علمی صحیح ارائه می دهد، و بر پایه متون عم ده سنی و شیعی در حوز ه های تفسیر، حدیث و تاریخ می کوشد تصویری درست از زندگانی رسول خدا (ص) ترسیم کند.
    کلیدواژگان: سیره نگاری، سیره نبوی، رسول خدا (ص)، سید جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم (ص)
  • فریبا پات صفحه 25
    ثابت بن سنان صابی از جمله مورخانی است که به رغم آن که آثارشان در سده های بعد مورد استفاده قرار گرفته است، اما امروز، به علت در دسترس نبودن آن آثار، شان و اهمیتشان چندان شناخته شده نیست. در این مقاله با نگاهی کوتاه به زندگانی ثابت بن سنان به معرفی دو اثر مهم وی، یعنی تاریخ کبیر و اخبار قرامطه پرداخته ایم و برای نشان دادن اهمیت کتاب تاریخ او و اینکه چه مقدار از آن مطالب اکنون در اختیار ماست، به میزان و شیوه استفاده ابوعلی مسکویه از تاریخ او در تالیف تجارب الامم اشاره کرده و در پایان در مورد اخبار قرامطه نیز این فرضیه را مطرح ساخته ایم که این کتاب بخشی از همان تاریخ کبیرا ست که بعدها به صورت کتابی مستقل درآمده است.
    کلیدواژگان: تاریخ نگاری در اسلام، ثابت بن سنان صابی، ابوعلی مسکویه، تجارب الامم، اخبار قرامطه
  • مصطفی معلمی صفحه 37

    ابوالحسن علی بن مهدی مامطیری ادیب و محدث گمنام طبرستانی در قرن چهارم هجری می زیسته است. نسخه ای از کتاب نزهه الابصار و محاسن الآثار به قلم این ادیب به تازگی پیدا شده و یکی از نسخه پژوهان ایرانی آن را معرفی کرده ولی تاکنون به چاپ نرسیده است. در این پژوهش شرح حال و آثار ادیب یادشده با نگاهی به کتاب نزهه الابصار مورد توجه قرار گرفته است.

    کلیدواژگان: مامطیری، نزه هالابصار و محاسن الآثار، نهج البلاغه، اهل بیت (ع)
  • سید مهدی جوادی صفحه 51
    دیوان کاشغری، گرچه بیشتر در زمینه زبان و ادبیات ترکی به رشته تحریر درآمده است، لکن مقدمه نسبتا طولانی آن در تاریخ ترک و گویش های ترکی و نیز اطلاعات قابل توجه در تاریخ سیاسی، ادبی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیای تاریخی و اصطلاحات دیوانی در سده های چهارم و پنجم هجری، که مولف خود از افراد دخیل در سازمان های حکومتی بوده است، این اثر را در ردیف منابع مهم خاصه در زمینه های تاریخی و جغرافیایی و تشکیلات اداری این عصر قرار داده است. از سوی دیگر وجود برخی اطلاعات کم نظیر و گاهی بی نظیر و منحصر به فرد، به ویژه درباره ترکان و آداب و رسوم ساکنان شرق جهان اسلام، از جمله نقشه رنگی مناطق جغرافیایی اقوام و قبایل ترک در جهان، چگونگی پذیرش اسلام از سوی ترکان و نیز اوضاع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی قراخانیان، به عنوان نخستین دولت اسلامی ترک، بر ارزش تاریخی آن افزوده است. مقاله حاضر که به بررسی بازتاب تاریخ در دیوان کاشغری پرداخته، در صدد نشان دادن اهمیت این اثر، در موضوعات مختلف تاریخی است دیوان کاشغری، گرچه بیشتر در زمینه زبان و ادبیات ترکی به رشته تحریر درآمده است، لکن مقدمه نسبتا طولانی آن در تاریخ ترک و گویش های ترکی و نیز اطلاعات قابل توجه در تاریخ سیاسی، ادبی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیای تاریخی و اصطلاحات دیوانی در سده های چهارم و پنجم هجری، که مولف خود از افراد دخیل در سازمان های حکومتی بوده است، این اثر را در ردیف منابع مهم خاصه در زمینه های تاریخی و جغرافیایی و تشکیلات اداری این عصر قرار داده است. از سوی دیگر وجود برخی اطلاعات کم نظیر و گاهی بی نظیر و منحصر به فرد، به ویژه درباره ترکان و آداب و رسوم ساکنان شرق جهان اسلام، از جمله نقشه رنگی مناطق جغرافیایی اقوام و قبایل ترک در جهان، چگونگی پذیرش اسلام از سوی ترکان و نیز اوضاع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی قراخانیان، به عنوان نخستین دولت اسلامی ترک، بر ارزش تاریخی آن افزوده است. مقاله حاضر که به بررسی بازتاب تاریخ در دیوان کاشغری پرداخته، در صدد نشان دادن اهمیت این اثر، در موضوعات مختلف تاریخی است.
    کلیدواژگان: کاشغری، دیوان لغات الترک، ترکان، ادبیات ترکی، تاریخ و جغرافیای اقوام ترک، نقشه ترکستان
  • یونس فرهمند صفحه 65
    نوشتار حاضر، جستاری است در یکی از مهم ترین تواریخ محلی مغرب، خاصه عصر مرینی، به نام الانیس المطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوک المغرب و تاریخ مدینه فاس این نوشتار ضمن بررسی دیدگاه های مختلف در موضوع بحث برانگیز هویت نویسنده واقعی کتاب، پس از بازخوانی محتوای اثر، شیوه تدوین، اسلوب نگارش، منابع مولف و نیز در خلال آن، جایگاه کتاب را در بین نوشته های تاریخی عصر مرینی باز می نماید و بدین نتیجه می رسد که ابوالحسن بن عبدا لله بن ابی زرع نویسنده دست کم بخش های زیادی یا ویراست اول کتاب است و نظر به این که مرینیان و فاس محور بحث اند، کتاب رنگ دودمانی و فضائل نگاری دارد و از آنجا که مولف در عصر بازپس گیری اراضی اسلامی اندلس می زیسته، جزئیات ارزشمندی از این وقایع، خاصه آخرین نبردهای مسلمانان با مسیحیان در دوره مرینی را با نثری ساده و روان به ثبت آورده و سرانجام این که وی در تبیین مطالب تاریخی از سکه ها، کتیبه ها، منابع مکتوب و مشاهدات خود به خوبی بهره گرفته است.
    کلیدواژگان: تاریخ نگاری مغرب، تواریخ محلی، ابن ابی زرع، مرینیان، روض القرطاس، فاس
  • یوسف جعفرزاده صفحه 81
    برخلاف تمام نظرگاه های 2 وجودشناسانه و معر فت شناسانه که ذات و صفات خداوند را متعالی از این عالم می دانند و در نتیجه معرفت خود را متوجه ماوراء می کنند، ابن خلدون فیلسوف و حکیم مسلمان تونسی در قرن هشتم هجری قمری، تفسیری از دین اسلام ارائه می دهد که بر اساس آن به رغم تعالی ذات خداوند، صفات او در مفهو م به «قدرت» و «علم» در جامعه و تاریخ صیرورت می یابد و از این رو نزد او «عمران» عنوان نماد و اسطوره حقیقت در سطح جامعه تلقی می گردد. بر همین اساس او نظرگاه بنا می کند که به اعتبار حضور و خلق دایم خداوند «علم عمران» جدیدی تحت عنوان 3 است و میدان «ذات پسینی» در جامعه و تاریخ، از طریق علت ها و معلول ها، مبتنی بر فعالیت عقل در آن نه ماده صرف و نه ماورای مطلق و انتزاعی، بلکه سیالیت و اعتدال بین ماده و ماوراء در تاریخ می باشد. از نظر ابن خلدون به دلیل خروج عقلانیت و فلسفه در ماوراء، «ذوات روحانی ادراک ناپذیر» اسلامی از حوزه تاریخ و توجه صرف آن به تمدن اسلامی از سیالیت و اعتدال خارج شده و دچار جمود و انحطاط شده است. از این رو، برای پیشرفت مجدد مادی و معنوی مسلمانان، توجه معرفتی آن ها به جامعه و تاریخ، در عین حفظ شکاف متعادل بین جامعه حقیقت بخش (در مفهوم فعلیت و کمال بخشی) با عصبیت هویت بخش قبیله ای، ضروری است. از دیدگاه ابن خلدون در دولت های اسلامی، دین عامل اصلی ایجاد این شکاف و ساختار اجتماعی معتدل است. با وجود این، در سیر فکری او عاملیت اراده شخصی حاکم در اجرای نقش دین در سطح جامعه جای خود را به «قانون» مبتنی بر شرع و عقل داد.
    کلیدواژگان: ابن خلدون، تمدن اسلامی، انحطاط، علم عمران، جامعه، تاریخ، دین و قانون
  • شهره روغنی صفحه 101
    نفح الطیب در زمره واپسین منابع حکومت مسلمانان در اندلس است که مولف آن در واپسین سال های زندگی خود، این سرزمین و مردمش را در آن به تصویر کشیده است. اثر نه تاریخ محض است و نه فرهنگنامه ای تاریخی، بلکه دائر هالمعارف گونه ای است در تاریخ، ادب و جغرافیای اندلس و شرح احوال بزرگان آن از آغاز عصر اسلامی تا سقوط غرناطه. در این مقاله شرح احوال مقری و مهم ترین تالیف او نفح الطیب و ارزش و اهمیت تاریخی و فرهنگی آن بررسی شده و به اقتضای موضوع مقاله، گوشه هایی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی مغرب و اندلس نیز در آن مطرح گردیده است.
    کلیدواژگان: مقری، نفح الطیب، اندلس، ابن خطیب
  • غلامحسن حسین زاده شانه چی صفحه 121
    از قرن دوم هجری کتاب هایی دربار ه سیره و مناقب دوازده امام نوشته شده که از لحاظ کمیت و کیفیت تحت تاثیر وضع سیاسی و فرهنگی عصر خویش بوده اند. ظهور صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران و شرایط سیاسی و فرهنگی حاصل از آن بر تالیفات مذکور تاثیراتی نهاد که این تاثیرات را در وهله نخست در افزایش نسبی این تالیفات می توان دید. عالمان و نویسندگان شیعه با توجه به آزادی بیشتر در بیان عقاید خویش در این دوره کتا ب های متعددی در سیره و مناقب امامان نوشتند. شاهان صفوی نیز که به دلایل سیاسی و مذهبی بر گسترش تشیع تاکید داشت ند از این تالیفات به طور مستقیم، حتی با صدور فرامینی مبنی بر این امر و یا به طور غیر مستقیم حمایت می کردند. آنان همچنین در جهت تعمیق اندیشه های شیعی در بین عموم مردم به تدوین کتب فارسی و یا ترجمه متون عربی در این موضوع پرداختند، چنان که برخی از این آثار به فرمان و نام بعضی از شاهان صفوی پدید آمده اند.
    کلیدواژگان: تاریخ نگاری شیعی، صفویه، سیره و مناقب دوازده امام
  • شیوه نامه
    صفحه 133
|
  • Page 5
    Although, due to some proofs, the life-historiography began too late, but always the holy prophet’s biography has been noted by the Muslim. Compiling on this subject is still continuous.Dependence on some religion or school, also relying on some bases and criteria, by the life-historiographers; and different destinations, approaches, principles and motivations created very various works on the life-style. One of new writings in the Seminary (Ḥawza) is a book entitled Al-Sahīh min Sīra al-Nabīyy al-A‘zam by Sayyid Ja‘far Murtadā ‘Āmilī. Conveying character of the Messenger of Allah in the different resources, he studiesthephenomenon of prohibition of narration and its role in deviation of the historical realities, and also currency of the fabricated traditions. He deliberates the role of the people of the Book who converted to Islam, and the story-tellers. After description of the agitated principles and criteria in compiling life-styles, he presents some principles, rules and criteria for a correct scientific research in this regard. Lastly he tries to present a true picture of the Messenger of Allah’s life, based on the Shia and Sunni main resources, in the field of exegesis, narration and history.
    Keywords: Sira (Prophet's life style)_the Messenger of Allah_Sayyid Jafar Murtad a Amili_AlSahihmin Sira al Nabiyy alAzam
  • Page 25
    Thābit b. Sinān Ṣābī is one of the historians that their works, despite being used in several centuries, are not extant today; and for this reason their status and importance are not so known. ...
  • Page 37

    Abū l- Hasan Alī b. Mahdī al- Māmatīṛī was a unknown traditionist and a man of letter who lived in the forth centuryA. H. Recently a manuscript of his book named as Nuzhat l Absār va Mahāsin l- Āthār has been discovered and introduced by an Iranian bibliographer. This article triest to introduce Māmatīrī and his works, especially Nuzhat l- Absar.

    Keywords: Mamatiṛi, Nuzhatl Absarva Mahasinl, Athar, Nahjd l, Balaqa, Ahlal, bayt
  • Page 51
    Kāshgharī’s Dīwān focuses mostly on Turkish language and literature. The author himself had a hand in governmental organization. The long introduction of the work includes history of the Turks; Turkish accents; noticeable information regarding political, literal, social, cultural history; historical geography and administrative terminology in 4th and 5th centuries A.H. The writing posses some rare information, particularly regarding the Turks; the common ceremonies of the Islamic world’s residents; a coloured. ..
  • Page 65
    This article is a survey of one of the most important local historical books of maghrib especially in Marinid’s period, entitled al- Anīs al-Mutrib bi Rawd al-Ḳirtās fī Akhbār Mulūk al-Maghrib wa Ta’rīkh Madīna Fās. This article is to recognize the real author’s identity, considering different views regarding this questionable subject, and also to represent method ofcomposition, the style of writing, the author’s resources and status of the work among the same historical writings of Marinid’s era by revising context of the book, and then comes to conclusion that ’Abulhasan b. Abdullā b. Abī Zar‘ was the author of at least the main part of the book or its draft. Since Marinids and Fez were brought under consideration, the work was imbued with genealogy and flattery. Whereas the author used to live at the age of Christian reconquest of Andalus, he recorded in a simple and fluent prose, valuable details of the event, especially the last wars between the Muslim and Christian in Marinid’s era. Finally it should be pointed that the author took advantage of coins, epigraphs, written sources and his eye observations well, to interpret the historical matters.
    Keywords: local histories, Ibn Abi Zar, Marinids, Rawd alḲirtas, maghribi historiography, Fez
  • Page 81
    Despite the whole ontological and epistemological paradigms which believe that the Essence and Attributes of God transcends this world and consequently seek knowledge in metaphysics, Ibn Khaldūn as a Tunisian Muslim philosopher and sage, in 8th century A.H., presents an interpretation of Islam religion that accordingly, despite the Divine Essence being transcendental, His Attributes as ‘Umrān (civilization) has an eternal process in society and history. Thus “knowledge” and “power” are symbols andfables of truth at society level. So he established a new paradigm by the name of ‘ilm al-‘Umrān (science of civilization). Because of Divine Presence and His Everlasting Creation in society and history, through causes and effects, the paradigm is based on post-essentialism. In this paradigm, the realm of intellectual activity, is neither mere matter nor absolute and abstract metaphysics, but an indeterminate and moderate realm between material and a supernatural one, in history. Islamic rationality and philosophy lagged behind the history, also the Islamic civilization lost its fluidity and balance, because of rationality’s concentration on “imperceptibly metaphysical-spiritual essence”, Ibn Khaldūn thought. In this manner, the Islamic civilization was involved in stiffness and deterioration. Therefore the Muslim’s material and spiritual improvement require their epistemological attention to society and history, and at the same time keeping the balanced gap between truth-bestowing society and identity-bestowing social cohesion (asabiyya). According to his thought, in Islamic states, religion is the origin of this gap and a moderately social structure. Nevertheless, in his thought development, determining of ruler’s will as the agent of fulfilling religion’s role in society, was replace with “law” -that is based on intellect and narration.
    Keywords: Islamic civilization, decline, ilm al Umran, society, History, Religion, law
  • Page 101
    Nafh al-Tīb is among the resources of the last days of Muslim Spain (Andalusia) that its author in his ultimate years of life literally portrayed this land and its people in it. This book is neither a pure history nor a biographical dictionary; but somehow an encyclopedia regarding history, literature and geography of Andalusia, and also biography of its personalities, from the beginning of the Islamic period to the decline of Granada. This article conveyed Mikkarī’s biography and his most important work, Nafh al-Tīb, and also its historical and cultural value and importance. Because of requirements of the subject matter, some points of the cultural and social history of Maghrib and Andalusia were proponded.
    Keywords: Mikkari, Nafhal, Tib, Andalusia, Ibn Khatib
  • Page 121
    Since the 2nd century many books have been written about life style (sīra) and virtues (manākib) of the twelve Imams. Those books, quantitatively and qualitatively, have been under influence of the political and cultural circumstances of their ages. Appearance of the Safavids and then recognition of Shia (as the formal doctrine), and the later cultural and political situations influenced the mentioned works: first of all, on their increase. Many Shi’ite religious scholars and authors, because of more expression freedom, in that age, composed many books relating to the life style and virtues of the Imams. The Safavid kings, because of some political and religious proofs, directly and indirectly, and even through issuing charter, supported and emphasized on the expansion of Shia. The kings also in order to deepen Shi’ite thoughts among the public, paid attention to compiling Persian books or translating...