نشریه علوم جغرافیایی
پیاپی 7-8 (پاییز و زمستان 1386)

نظر به اهمیتی که عوامل اقلیمی در تولیدهای محصولات کشاورزی دارند و هم چنین به علت توانایی های بالقوه استان خراسان شمالی، لذا پهنه بندی اقلیمی کشت گندم دیم در این استان هدف این تحقیق قرار گرفت. برای این منظور از آمار بلندمدت 17 ایستگاه باران سنجی، اقلیم شناسی و سینوپتیک، 5 ایستگاه تبخیر سنجی و 6 ایستگاه سینوپتیک واقع در خارج استان جهت همپوشانی بهتر استفاده شد. پارامترهای مورد استفاده در این پژوهش عبارتنداز: احتمال وقوع بارش سالانه 300 میلیمتر و بیشتر، مقادیر بارش پاییزه، بهاره و خرداد، دمای مناسب جوانه زنی، تنش های دمایی در طول دوره گل دهی و پرشدن دانه، سپس با بهره گیری از شرایط اقلیمی مطلوب گندم دیم، لایه های اطلاعاتی تهیه و کلاسه بندی شده و در نهایت با تلفیق نقشه ها در محیط GIS نقشه ی نهایی که پتانسیل های اقلیمی را برای کشت گندم دیم در استان خراسان شمالی نشان می داد، تهیه گردید. این نقشه نشان داد که عمده مناطق مناسب کشت گندم دیم در شمال استان قرار دارند و مناطق ضعیف در جنوب غربی و جنوب شرقی استان واقع هستند. هم چنین این پژوهش نشان داد که با انطباق لایه های موثر در فرآیند کشت گندم دیم در محیط GIS، امکان شناخت مناطق مستعد کشت برای این گیاه زراعی وجود دارد.

ضمن بررسی عوامل مهم موثر بر فرسایش و رسوب دهی حوزه آبخیز مورد مطالعه با استفاده از مدل های تجربی EPM و MPSIAC، به مقایسه رسوب ویژه برآورد شده در هر روش پرداخته و در نهایت نقشه های رسوب ویژه با هر دو مدل تهیه شد است.
حوزه آبخیز باغره در شمال شرقی شهرستان تربت حیدریه واقع شده است. مساحت این حوضه به عنوان یکی از زیر حوزه های آبخیز کال سالار35/31 کیلومتر مربع می باشد. برای انجام این پژوهش ابتدا پس از تعیین حدود حوضه و تهیه نقشه های شیب، جهت شیب، زمین شناسی، خاک و پوشش گیاهی، با استقاده از روش ژئومورفولوژی نقشه ژئومورفولوژی حوضه در حد رخساره های ژئومورفولوژی با مطالعه تصویرهای ماهواره ای و بازدیدهای میدانی ترسیم و با تلفیق آن با نقشه های شیب، زمین شناسی و جهت شیب در محیط GIS نقشه واحدهای کاری حوضه تهیه شد. سپس ارزیابی عوامل موثر بر فرسایش و رسوبدهی حوزه آبخیز در هر واحد کاری با استفاده از روش های تجربی MPSIAC و EPM انجام شد.
مقدار فرسایش ویژه محاسبه شده در کل حوضه بر اساس مدل MPSIAC، 69/167مترمکعب در کیلومتر مربع در سال و بر اساس مدل EPM، 6/153 مترمکعب در کیلومتر مربع در سال برآورد شده است. در نهایت حوضه مورد مطالعه بر اساس مطالعات مدلMPSIAC در کلاس فرسایش کم و بر اساس مدل EPM در دو کلاس کم و متوسط قرار گرفت.

هدف از این مقاله تعیین و تحلیل الگوهای سینوپتیکی یخبندان های دیر رس در خراسان رضوی ازدیدگاهی محیطی به گردشی می باشد. جهت تعیین الگوهای یخبندان های فراگیر دیرس بهاره، آمارهای روزانه وقوع دماهای زیر صفر از 15 اسفند تا 15 خرداد ماه هر سال در یک دوره 20 ساله استخراج و به روش تحلیل خوشه ایو با ارتباط اقلیدسی فاصله های خوشه ها به روش وارد((Ward محاسبه شد. با توجه به درجه تشابه ونمودار درختی حاصله، 26 یخبندان فراگیر از 3 ایستگاه برگزیده در 7 الگوی اصلی گروه بندی گردید. از ترکیب اعضای هر خوشه نقشه های آنومالی فشار سطح دریا، درجه حرارت، رطوبت نسبی در سطح های مختلف ارتفاع ژئو پتانسیل از پایگاه داده های NCEP، NCAR، با قدرت تفکیک مکانی 5/2×5/2 درجه تهیه گردید. جهت تعیین منشا بروز یخبندان ها داده های فشار سطح دریا SLP با توجه به ترکیب داده های حاصل از خوشه های در هر الگو، توسط نرم افزار Surfer ترسیم گردید نتایج نشان داد که شدیدترین یخبندان ها زمانی رخ می دهد که پرفشار سیبری با پرفشارهای غربی مهاجر در هم ادغام شوند.در وقوع یخبندان ها در همه الگوها پرفشار سیبری عامل اصلی می باشد که باعث ریزش هوای سرد از شمال شرق کشور و افت رطوبت نسبی و دما و در نهایت بروز یخبندان های وزشی در این منطقه می شود.

ایمنی یکی از اساسی ترین مسایلی است که در مباحث مربوط به حمل و نقل اعم از جاده ای، ریلی، هوایی و دریایی باید مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه در سالهای اخیر کشور ما ایران در صدر لیست سوانح جاده ای و هوایی قرار گرفته که این امر باعث ایجاد خسارت جانی و مالی فراوانی شده است. بدیهی است که با دوراندیشی و اتخاذ تصمیم های صحیح می توان تا حدودی بر این مهم غلبه کرد. بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط نیروی انتظامی کشور تصادفات جاده ای مهمترین عامل معلولیت در ایران محسوب می شود. این در حالی است که ما هر ساله شاهد افزایش 10 درصدی تعداد کشته شدگان و مجروحین در محورهای ارتباطی سطح کشور می باشیم. مقاله حاضر که حاصل انجام طرح مطالعاتی با همین عنوان می باشد در نظر دارد، عوامل موثر در بروز تصادفات رانندگی در محور ارتباطی مشهد- نیشابور را شناسایی و مورد بررسی قرار دهد. در این راستا ابتدا منابع موجود در بروز تصادفات مورد بررسی قرار گرفته و سپس به عوامل گوناگون مانند عوامل انسانی، محیطی، جاده و وسیله نقلیه پرداخته شده که با مطالعات انجام گرفته نقش عوامل انسانی بسیار مهم می باشد. روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی- تحلیلی است که در کنار آن از پرسشنامه و بررسی میدانی برای تکمیل کار استفاده شده است. یافته ها تحقیق حاکی از آن است که از میان عوامل موثر بر تصادفات عوامل انسانی با 4/53 درصد بیشترین نقش را داشته اند که از این میان سرعت زیاد، عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، خواب آلوده بودن رانندگان، سبقت غیر مجاز، نبستن کمربند ایمنی و خستگی ناشی از حرارت بالا در فصل تابستان نسبت به سایر عوامل نقش بیشتری دارند. عوامل طبیعی نیز با 6/23 درصد در مقام دوم و عامل جاده و خودرو در مراتب بعدی قرار گرفته اند.

دستیابی به رفاه و توسعه هدفی است که تمامی شیوه های برنامه ریزی در جست وجوی آن هستند، تدوین اصول نظام مند توسعه قبل از هر چیز مستلزم شناخت توانایی ها، ظرفیت ها و استعداد های انسانی و طبیعی در هر واحد برنامه ریزی است، از طرف دیگر آگاهی از محدودیت ها، تنگناها و نارسایی های در جهت نیل به توسعه از اهمیت خاصی برخوردار است، در عصر حاضر که شاهد توسعه روز افزون کشورها در جهان هستیم، آگاهی از وضعیت توسعه در کشور، جهت پیشبرد اهداف توسعه در سطح ملی و منطقه ای ضروری به نظر می رسد. پژوهش حاضر با علم به این موضوع، با استفاده از تکنیکهای تاکسونومی، موریس و امتیاز استاندارد به تعیین سطح های توسعه یافتگی استانهای کشور با تاکید بر جایگاه استان خراسان شمالی نموده است، نتایج حاکی از آن است که وضعیت توسعه استانهای کشور نسبت به دهه قبل(1375) بهبود یافته، استان خراسان شمالی در بین 30استان کشور در سرشماری 1385 بر اساس روش موریس و امتیاز استاندارد رتبه 26 و بر اساس روش تاکسونومی رتبه 28را کسب نموده است. محاسبات صورت گرفته بیانگر عدم توسعه یافتگی استان خراسان شمالی می باشد به گونه ای که این استان در رده استانهای محروم کشور قرار دارد.

موضوع مهاجرتهای روستایی - شهری همواره مورد توجه اندیشمندان علوم مختلف است.
با توجه به این که در کشور ما بخش اعظم مهاجر های روستایی صورت گرفته به شهرها، ناشی از کمبود امکانات شغلی و هم چنین پایین بودن سطح درآمد روستاییان می باشد، لازم است تمهیداتی جهت اشتغال زایی و ارتقاء سطح درآمد روستاییان از سوی مسوولان مربوطه انجام پذیرد تا هم زمینه های توسعه روستایی در روستاهای کشور فراهم شود و هم با کاهش مهاجرت به سمت شهرها از مشکلات ناشی از مهاجرت روستاییان به شهرها کاسته شود. لذا این پژوهش تحت عنوان بررسی عوامل موثر بر مهاجرتهای روستایی دهستان طرقبه می باشد.
محدوده مورد مطالعه، از شهرستان طرقبه وشاندیز واقع در غرب شهرستان مشهد می باشد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی می باشد و جهت گردآوری اطلاعات مورد نیاز برای پاسخگویی به سوالات تحقیق و ارزیابی فرضیات از روش های اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق روستاهای دهستان طرقبه می باشند که بر اساس روش نمونه گیری طبقه ای، از میان آنها، 3 روستا به عنوان روستاهای نمونه انتخاب شدند.
نتایج حاصل از مطالعات نشان داده است که عوامل بسیاری در مهاجرتهای روستایی این دهستان نقش دارند که در این میان کسب درآمد بیشتر واشتغال عوامل مهمتری است. لذا با توجه به اهمیت مساله مهاجرتهای روستایی، در پایان این پژوهش راهکارهایی در این رابطه ارایه گردیده است

سابقه بیش از یک دهه اجرای طرح های پژوهشی پخش سیلاب بر عرصه آبخوان در ایران نشان می دهد، که دشت ها و بیابان های ما دارای پتانسیل بالایی در جهت تامین آب و جلوگیری از خسارات جبران ناپذیر سیل و بیابان زایی دارد. مهمترین و اولین قدم در انجام پروژه طرح پخش سیلاب مکان یابی مناطق مستعد برای پخش آب و نفوذ دادن آن به داخل سفره های زیرزمینی است. از این جهت استفاده از سامانه های اطلاعات مکانی(GIS)، برای تعیین مناطق مستعد پخش سیلاب بدون استفاده سامانه تصمیم گیری چند معیاره و سیستم های تصمیم گیری مقدور نمی باشد. در این تحقیق ابتدا 9 پارامتر موثر شامل: شیب، ارتفاع، کاربری اراضی، ژئومرفولوژی، زمین شناسی، قابلیت انتقال، ضخامت آبرفت،تراکم زهکشی، هدایت الکتریکی در مکان یابی پخش سیلاب در مدل فرآیند سلسله مراتبی(AHP) به صورت زوجی مقایسه شده و وزن عوامل و پارامترها محاسبه گردید. سپس لایه های اطلاعاتی این 9 عامل در محیطGIS با استفاده از نرم افزارهای9.3 Arc GIS تهیه وکلاسه بندی گردید. با در نظرگرفتن وزنهای به دست آمده برای هر عامل و امتیازهای که به خود اختصاص دارند، نقشه نهایی براساس مدل (AHP) به 5 کلاس به طور کامل مناسب، مناسب، متوسط، نامناسب، به طور کامل نامناسب در سطح حوضه تعیین گردید. نتایج حاصل نشان می دهد که مناطق مستعد پخش سیلاب در واحدهای کواترنری PLQb، Qscg، Qgsc، Qb، Mm-1، Qc2 قرارگرفته اند. هم چنین از نظر ژئومرفولوژی و کاربری اراضی به ترتیب دهانه مخروط افکنه ها، دشت سرها و مراتع کم تراکم مکانهای به طور کامل مناسب جهت پخش سیلاب می باشد، مکانهای یافته شده با موقعیت ایستگاه پخش سیلاب کوثر انطباق و هماهنگی دارد. از سوی دیگر شواهد و عرصه های به دست آمده دلیل بر مناسب بودن انتخاب مدل (AHP) برای این پروژه می باشد.

آب کارون با فرسایش جانبی باعث رشد مئاندر و ازبین بردن زمینهای کشاورزی شده است. حساسیت سازندهای آغاجاری و گچساران به فرسایش نیز باعث نامطلوب شدن کیفیت آب این رود گشته است. از عوامل موثر درفرسایش کناری می توان به سرعت زیاد آب، ترو خشک شدن متفاوت خاک دیواره های بسترکارون، حمل رسوبات و بجاگذاری آن در بستر بصورت جزیره و انحراف آب به کناره ها، اشاره کرد. هدف ازاین مطالعه، شناخت زمینهای حساس به فرسایش و چگونگی کنترل آنها می باشد. دراین بررسی، ازتصاویر ماهواره ای اهواز در محیط Arc GIS برای تهیه نقشه فرسایش بسترکارون و محدوده آن، استفاده شده و از طریق پژوهش میدانی، نقاط فرسایش و انباشت رسوب حاشیه کارون، بررسی گردیده است. نتیجه ای که حاصل شد این بود که فرسایش جانبی در تعریض رودخانه کارون و تشکیل جزایر نقش مهمی داشته و عامل اصلی رشد مئاندر است که با تلفیق روش های بیولوژیکی و ساختمانی می توانیم از کاهش پتانسیل های زمینهای حاشیه کارون بکاهیم.

فرسایش باعث تبدیل اراضی حاصل خیز کشاورزی به زمین های لم یزرع، کاهش کیفیت آب، انسداد مجاری آبیاری، پرشدن مخازن سدها، تخریب پوشش گیاهی و بروز سیلاب های خطرناک می شود. این پژوهش با هدف برآورد فرسایش و رسوب با استفاده از مدل EPM در حوضه ی آبریز اره کمر انجام گرفته است. این حوضه با مساحت 27/54 هکتار در استان خراسان رضوی و جنوب شهرستان فریمان واقع شده است که یکی از حوضه های مستعد وقوع سیلاب می باشد. حداکثر ارتفاع حوضه 2628 متر و حداقل آن 1640 متر می باشد. برای دستیابی به متغیرهای مدل مورد بررسی از لایه های توپوگرافی، شیب، زمین شناسی، پوشش گیاهی، کاربری اراضی و خاکشناسی استفاده گردید. تمام فاکتورها و نقشه های مورد نیاز در این تحقیق با استفاده از توانایی های GIS (در محیط ArcGIS) تهیه گردید. به طوری که داده های اصلی همراه با سایر متغیرهای تاثیرگذار با کاربرد مدل EPM مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می دهند که میزان فرسایش سالانه حوضه 64/32703 مترمکعب در سال است. هم چنین میزان رسوب تولیدی حوضه بر اساس برآورد مدل، حدود 27/20275 مترمکعب در سال به دست آمد. کلاس فرسایش مدل مورد استفاده در گروه شدید و متوسط قرار گرفته است، بنابراین جهت کنترل سیل و رسوب حوضه، اجرای سیاست های کنترل کننده فرسایش و رسوب در حوضه اجتناب ناپذیر است.

جمعیت مسلمانان جهان در سال 2009 برابر با 57/1 میلیارد نفر است که حدود 2/23 درصد جمعیت جهان را تشکیل می دهند. اندونزی، پاکستان و هند به ترتیب مقام اول تا سوم جهان را از نظر تعداد مسلمان به خود اختصاص داده اند و کشور اسلامی ما ایران از این نظر در مقام هفتم جهان قرار دارد. کشورهای اسلامی با مساحت حدود 30 میلیون کیلومتر مربع و جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر تقریبا 25 درصد کشورهای جهان را شامل می شوند. اکثر این کشورها از نظر منابع طبیعی و ثروتی غنی است، اما به لحاظ کمبود تجهیزات لازم و فقدان فن آوری های نوین و هم چنین نیروی انسانی ماهر کمتر قادر به شناسایی و بهره برداری از منابع طبیعی خود و تبدیل آنها به فرآوری های برتر می باشند.
از نقطه نظر موقعیت جغرافیایی این کشورها در مناطقی واقع شده اند که با انوع خطرهای محیطی مواجه هستند و به طور کلی حوادثی از قبیل خشکسالی، سیل و طوفان از پدیده های جوی و اقلیمی غالب هستند که دارای بیشترین فراوانی خسارات جانی و مالی می باشند. با توجه به موارد فوق و با بهره گیری از تعالیم عالیه اسلام که دین مشترک میان این کشورهاست و همواره مسلمانان را به وحدت و همکاری با یکدیگر به خصوص در هنگام بروز مصائب و حوادث طبیعی ناگوار فراخوانده است، لزوم یکپارچگی و همکاری و کمکهای بیشتری در بین این کشورها احساس می شود که این امر می تواند به دو طریق صورت پذیرد، یکی فعالیتهایی که در جهت کاهش ریسک است و به طور عمده حالت پیشگیرانه (مدیریت ریسک) دارد از قبیل فعالیتهایی که در جهت افزایش آگاهی عمومی و بهبود برنامه ریزی های شهری و روستایی صورت می گیرد و دوم اقدام های که پس از وقوع حادثه انجام می شود که به طور عموم جنبه امداد و خدمات رسانی دارند (مدیریت بحران)، که این امور می تواند از طریق تشکیل سازمان بین المللی همکاری های زیست محیطی و مقابله با حوادث طبیعی کشورهای اسلامی که در زمینه های مربوطه می تواند در میان کشورهای اسلامی فعالیت نماید به انجام رسد.