فهرست مطالب
مجله مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی
پیاپی 2 (تابستان 1385)
- تاریخ انتشار: 1385/06/01
- تعداد عناوین: 8
-
صفحات 5-28این مقاله با هدف تحلیل و بررسی روند شهر نشینی و توسعه فیزیکی شهر زابل ، به بررسی دوره های مختلف شهرنشینی اهم از پیدایش وگسترش ، علل و زمینه ها وبستر مساعد ،چگونگی و چرایی این توسعه پرداخته است تا در بعد کاربردی بستر مساعد و مناسبی برای هر گونه برنامه ریزی شهری،تصمیم گیری و سیاستگذاری در این شهر و منطقه باشد و برنامه ریزان را چراغ راه مفیدی به حساب آید. روش کار در این پژوهش؛توصیفی – تحلیلی است که با نگاه قیفی به روند شهرنشینی و توجه به گذشته به منظور تصمیم گیری منطقی در حال و با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و میدانی ،جداول، نقشه ها و نمودار های مورد نیاز به تجزیه و تحلیل مطالب پرداخته است . برخی از مهمترین نتایج این تحقیق عبارتند از: - قدمت طولانی مدت شهر نشینی درمنطقه به قبل ازمیلاد مسیح (3200 سال قبل از میلاد ) باز می گردد. - پیدایش و پویایی شهر زابل ناشی از؛ شرایط منطقه ای (خاک مساعد و آب کافی) و فرامنطقه ای (هیرمند و افغانستان)بوده است. - شهر نشینی در این منطقه از روال منطقی تبدیل روستا به شهر تبعیت می کند (تبدیل روستای حسین آباد به شهر زابل). - بیشترین توسعه و گسترش فیزیکی شهر زابل ناشی از شرایط بوجود آمده پس از انقلاب اسلامی بوده است.کلیدواژگان: روند شهر نشینی – توسعه فیزیکی- شهر زابل- شرایط منطقه ای- شرایط فرا منطقه ای
-
صفحات 6-27
شهر رشت به عنوان مرکز استان گیلان و بزرگترین شهر ناحیه خزری، با حدود513000 نفر جمعیت(1382) جزء ده شهر بزرگ کشوراست که همچون سایر شهرهای بزرگ با پدیده حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی روبروست. مناطق محروم و آسیب پذیر همچون هلالی؛ جنوب، جنوب غرب و جنوب شرق این شهر را در برگرفته که البته این مساله در قسمتهای شمالی شهر وضعیت بهتری دارد و علاوه بر آن محلات نا متعارف و غیر استاندارد در میان مناطق مرفه نشین شهر نیز به چشم می خورد جمعیت مناطق حاشیه نشین شهر رشت(محلات دهگانه) حدود13.7 درصد از کل جمعیت آن را شامل می شود که عمدتا به مشاغل غیر رسمی اشتغال دارند. این مقاله سعی دارد که با رویکردی نو نسبت به پدیده اسکان غیر رسمی و نقش و اهمیت آن در زندگی شهری گامی در امر برنامه ریزی برای سکونتگاههای غیر رسمی و حاشیه نشین در درون و مجاور شهرها بردارد. پژوهش حاضر به بررسی عوامل موثر در پیدایش و گسترش اسکان غیر رسمی در شهر رشت می پردازد. با این هدف که ضمن تبیین شاخص های اسکان غیر رسمی در این شهر از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و کالبدی به مقایسه تطبیقی اسکان غیر رسمی شهر رشت با اسکان غیر رسمی کلاسیک جهان و ایران پرداخته شده است. در پایان با ارایه راهکارها و پیشنهادهای جهانی، ملی، منطقه ای و محلی همچون کالبدی، اقتصادی و اجتماعی می کوشد زمینه ای مثبت را برای توزیع مجدد امکانات، فرصت ها و منابع در فضاهای شهری فراهم سازد و سیمایی زیبا، از دو تصویر ناهمگون ولی واحد شهری ارایه دهد.
کلیدواژگان: اسکان غیر رسمی، راهکار، شهر رشت -
تحلیل کنش های فضای طبیعی ایران در جغرافیای سیاسی آنصفحات 29-44جغرافیای سیاسی ایران از نقش آفرینی های عوامل محیط طبیعی(پایدار) تاثیرات زیادی پذیرفته است. فرآیند یکپارچه سازی و وحدت ملی و نیز عقب ماندگی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تحت کنش های درازمدت فضای طبیعی ایران به طور عام و مولفه هایی مانند اقلیم، ناهمواری و وسعت و شکل ایران به طور خاص بوده است. کارکرد این عوامل هم مثبت و سازنده و هم منفی و تخریبی بوده ولی در مجموع نقش تخریبی آن ها بر پیکره جغرافیای سیاسی بیشتر بوده است. تمرکز قدرت در دست حکومت های استبدادی و با منشاء قبیلگی، بی ثباتی اجتماعی و عدم رشد سرمایه داری، تقویت نابرابری ها و عدم تعادل بین نواحی، ناحیه گرایی سیاسی منفی و... مثال هایی از عوامل مخرب محیطی به شماره می آیند. هدف این مقاله شناساندن کارکردهای مثبت و منفی فضای طبیعی ایران برمکان سیاسی ایران با رهیافتی تاریخی تا به امروز است.کلیدواژگان: فضای طبیعی ایران، اقلیم، ناهمواری، وسعت و شکل، استبداد شرقی
-
صفحات 67-78پالیونتولوژی یا به اصطلاح دیرین شناسی، یکی از علوم مثبت طبیعی است، که هم ژیولوژی و هم ژیومورفولوژی یکی از شاخه گسترده و علمی جغرافیا در کشف حقایق زمین شناسی و جغرافیای گذشته سخت بکار آید. بی جهت نیست که براساس تعریف فوق، علمای جغرافیا اعتقاد دارند که، در زمین شناسی حال کلید گذشته، و در جغرافیا گذشته کلید حال بوده و خواهد بود. به همین جهت اگر، به بعضی آیات مبین قرآنی به طور کارشناسانه توجه گردد، ملاحظه می شود که قرآن خود انسان را به تحصیل علم جغرافیا تشویق کرده است. این امر نه تنها از گرایش تعداد زیادی از دانشمندان اسلامی به جغرافیا (که در متن به تعدادی از کارهای آنها اشاره خواهد شد) روشن می شود، بلکه از تفسیر و توجیه بعضی آیات کریمه نیز مستفاد می گردد که در زیر به دو مورد آن اشاره می شود:1- افلم یسیروا فی الارض، فتکون لهم قلوب یعقلون بها، او آذان یسمعون بها... (الحج 45)
«آیا آنها (انسان ها) در روی زمین سیر و سیاحت نمی کنند؟ زیرا برای آنها دل های یابنده و گوش های شنونده است...»
2- فسیروا فی الارض، ثم النظروا کیف کان عاقبت المکذبین (غافر 81)
«پس سیر کنید در روی زمین، آنگاه بنگرید سرانجام و عاقبت تکذیب کنندگان چگونه است؟»
در دو آیه فوق سیر و سیاحت در روی زمین به هر منظوری که باشد، جز مفهوم واضح جغرافیایی چیز دیگری نمی باشد. زیرا با این وسیله هم مناطق مختلف زمین شناخته شده و هم با اقتصاد، کشاورزی، هنر و صفت مردم نقاط مختلف زمین آشنایی پیدا می شود.کلیدواژگان: پالئونتولوژی، کره زمین، آیات مبین، قرآن، علوم -
تأثیر جغرافیای سیاسی دریایی بر حاکمیت دولت ها (با تأکید بر حاکمیت جمهوری اسلامی ایران)صفحات 79-89هدف از ارایه مقاله حاضر بررسی نقش تحول یافته ی دریاها در جغرافیای سیاسی است. اکنون دریاها نقش مهمی در حاکمیت و سیاست دولت ها ایفا می کنند. از این رو، بحث جدید مرزهای دریایی پس از فروپاشی شوروی سابق و در پی آن تجزیه ی فدراسیون یوگسلاوی آغاز شده است. به طوری که، نمی توان در هر منطقه ساحلی، نواحی مرز سیاسی ترسیم کرد؛ از طرفی، موقعیت دریایی به عنوان عامل تاثیرگذار مهمی بر حاکمیت دولت ها محسوب می شود. در این راستا، اکنون، دولت ها بیش از پیش به ترسیم، کنترل و حفاظت مرزهای دریایی توجه دارند و از این طریق ابعاد مختلف حاکمیت خود را (سیاسی، امنیتی، اقتصادی، نظامی، و...) توسعه می دهند. از این لحاظ، جغرافیای سیاسی دریایی حوزه جغرافیای سیاسی دریایی خلیج فارس و دریای عمان نیز، به عنوان عامل تاثیرگذار مهم بر حاکمیت ایران می باشد.کلیدواژگان: جغرافیای سیاسی دریایی، حاکمیت، مرز دریایی، دولت، خلیج فارس
-
تأثیر عوامل طبیعی در جایگاه اقتصادی و اجتماعی شهر لار در سلسله مراتب شهری استان فارسصفحات 91-114شهر یکی از پدیده های ساخت بشر در محیط زیست به شمار می رود که به منظور اسکان، تامین معیشت، داشتن روابط اجتماعی و اقتصادی و مانند آن ها به وجود آمده است. ولی این موارد اهداف شهری به شمار نمی روند. انسان خود محیط سکونتش را فراهم کرده و خود به ایجاد و نحوه زندگی در آن اقدام نموده است. شهرها باید بر مبنای نقش و وظیفه ای که در سطح منطقه دارد انجام وظیفه کنند و به نحوی در تمامی ابعاد توسعه یابند که اثرات منفی خود را به حداقل برسانند بنابراین لازم است برنامه ریزی های شهری به نحوی به اجرا درآیند که به سکونتگاه ها و الگوهای سازمانی و نوع فعالیت های انسانی به صورت یک جامعه بزرگ نگریسته شود بنابراین بیشترین هدف برا این اصل قرار دارد که برنامه ریزی های شهری همگام با هم پیش روند. سلسله مراتب شهری طبق یک تعریف عبارتند از: طبقه بندی شهرهای واقع در یک محدوده جغرافیایی براساس شاخص های جمعیتی و اهمیت و نقش عملکرد اداری آن ها به طوری که با یک محاسبه و نظم قابل سنجش بتوان شهرها را در گروه های مختلف دسته بندی نمود سلسله مراتب شهری در بسیاری از استان های کشور ما ناموزون است و اختلافات زیادی بین شهرها از لحاظ رتبه بندی آن ها بر اساس شاخص ها به چشم می خورد شهرهای استان فارس نیز دارای سلسله مراتب منظمی نیستند و علل و عوملی باعث شده که این سلسله مراتب مشکلاتی را ایجاد نماید. در پژوهش حاضر سلسله مراتب شهری استان فارس بر اساس سه الگوی متفاوت بررسی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نتایج حاصله با یکدیگر مقایسه و سلسله مراتب شهری آن تعیین و راهکارهایی برای بهبود وضعیت رتبه بندی آن ارایه گردیده است. یک سلسله مراتب شهری بسیار گسیخته و فاصله داری در سطح استان مشاهده می شود و شیراز با فاصله خیلی زیاد در مقابل 70 نقطه شهری قرار گرفته و شهر لار با جمعیت 65975نفر پس از شهرهای شیراز، مرودشت، جهرم، فسا، فیروزآباد، کازرون هفتمین شهر پر جمعیت استان می باشد. سلسله مراتب شهرستان های استان هیچ گونه شباهت و ارتباطی با الگوهای ذکر شده ندارد و شهرک هایی که در اطراف استان تاسیس شده صرفا به خاطر کاهش فشار جمعیت و اسکان بخشی از این جمعیت می باشد بدون آن که قدرت خدماتی، رفاهی و اشتغال جامعه با رعایت فاصله و فواصل طبقاتی آن ها نسبت به مرکز استان وجود ندارد. در سلسله مراتب شهری استان فارس شهر لار از موقعیت اجتماعی و اقتصادی چندان مطلوبی برخوردار نیست و عوامل طبیعی در بین عوامل موثر در جایگاه اقتصادی و اجتماعی شهر لار و در سلسله مراتب شهری آن در استان نقش مهمی داردکلیدواژگان: شهر، سلسله مراتب شهری، کاربری اراضی، رتبه‌بندی، جایگاه اقتصادی و اجتماعی، عوامل طبیعی شهر لار
-
صفحات 115-126رشد سریع جمعیت و افزایش درصد شهر نشینی از پدیده هایی است که در چند دهه اخیر در کشور ایران مانند بسیاری از کشورهای جهان پدیدار گشته ، گرچه افزایش جمعیت شهر نشینی فی النفسه پدیده نامطلوبی نمی باشد و بعضا آنرا نمادی از توسعه یافتگی می دانند ، لذا آنچه که به عنوان یک موضوع مهم مورد بحث و بررسی قرار می گیرد ، نه افزایش درصد شهر نشینی بلکه توزیع نامتوازن و نامتناسب جمعیت در کانونهای شهری است .
استان همدان علیرغم قابلیت های طبیعی و موقعیت مناسب جغرافیایی و پیشینه تاریخی از نظر توسعه اقتصادی و اجتماعی از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و همچنین از جهت نظام سکونتگاهی و سلسله مراتبی و سطح بندی خدمات تعادلی در شهرهای بزرگ ، میانه و کوچک نواحی روستایی آن به چشم نمی خورد . بطوریکه عمده جمعیت و فعالیت های اقتصادی در شهر همدان (مرکز استان ) متمرکز گردیده و الگوی نخست شهری بر آن حاکمیت دارد . که در این تحقیق سعی شده است با نگرش سیستمی و جامع نگر به تحلیل و بررسی وضع موجود و جایگاه و نقش شهرهای میانه اندام در توسعه فضایی استان به شکلی منطقی و متعادل پرداخته شود .کلیدواژگان: توسعه فضایی – شبکه شهری – سلسله مراتب شهری – تعادل بخشی فضایی – پراکنش جمعیت -
صفحات 127-144
برنامه ریزی روستاها به عنوان طرحی جهت توسعه فیزیکی، اقتصادی، فرهنگی اجتماعی و کالبدی فضایی، امری ضروری بوده که بر همین اساس برای روستاهای حاشیه تالاب محدوده مورد مطالعه در نظر گرفته شده است. که شناخت دقیق محدوده مورد مطالعه به لحاظ امکانات و قابلیت ها و تنگناهای موجود جهت بالا بردن سطحزندگی و ارتقاء وضعیت معیشتی روستاییان از طریق مشارکت آنان در این امر مهم از اهداف اصلی این تحقیق می باشد.با استفاده از روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر نگرش سیستمی برای جمع آوری اطلاعات داده ها از مطالعات اسنادی کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است.چگونگی برنامه ریزی توسعه روستاهای حاشیه تالاب انزلی از دیدگاه جغرافیا به عنوان پرسش اصلی تحقیق مطرح و بر این اساس آگاهی روستاییان، شوراهای اسلامی و میزان انگیزه مشارکت آنان به عنوان متغیر مستقل و برنامه ریزی توسعه روستاها به عنوان متغیر وابسته تعیین گردید. ازمهمترین یافته های تحقیق حاضر می توان به موارد زیر اشاره نمود: اکثریت روستاییان از برنامه ریزی جهت اشتغال زایی جوانان، ارتقاء وضعیت معیشتی و بالا بردن سطح زندگی و در نهایت جلوگیری از مهاجرت روستاییان راضی بودند. اکثر پاسخ دهندگان در انتخاب تشکل های روستاییان شرکت داشتند. بین روستاییان و مشارکت آنها در برنامه ریزی توسعه روستاهای حاشیه تالاب رابطه مثبت وجود دارد.
کلیدواژگان: برنامه ریزی روستایی، توسعه روستایی، برنامه ریزی توسعه روستایی، حاشیه تالاب، بندر انزلی، روستا
-
Pages 5-28This article has studied different periods of urbanization, both appearance , and expansion, Causes and fields, How and why of this expansion with the aim of analysis and study of the urbanization process and physical expansion of Zabol city in order to be suitable and favourable bed in applied dimension for urban planning , making decision and policy in this city and region and it will also be useful for planners. This research is descriptive-analytic method that has studied urbanization process with analogical view and paying attention to the history of this city in order to make logical decision at the present, and analyse materials by using necessary field and library studies, tables, maps and graphs. Some of the most important results of this research include: - Long ancientness of urbanization of this region ( the history of urbanization) returned to Before Christ (3200 B.C) . - Appearance and dynamics of Zabol city have been caused by regional conditions (productive soil and enough water) and over general conditions (Hirmand and Afghanistan). - Urbanization in this region follows the logical process changing of village to city. - The most physical expansion of Zabol city has been caused by created conditions after Islamic revolution.Keywords: Urbanization process – physical expansion – Zabol City- regional condition- over regional conditions
-
Pages 115-126The rapid population growth and urbanistion increase are among the phenomena which have appeared in a lot of countries in the world including Iran in recent decades; although the urban population increase is not an undesirble phenomenon per se and some think of it as a symbol of development . Thus, what is going to be discussed and analyzed here is the unbalanced distribution of population in urban centers rather than the percentage of urbanity .
However Hamedan province possesses some natural capabilities and suitable strategic situation as well as a good history , it dose not have a suitable social and economical development; there is no hierarchy regardung dwelling system and ranking rational services in its cities, towns, and even rural areas . As a result ,a large number of its population is concentrated in the center of the province (i.e. Hamedan itself ) and a first-rank model governs the city .
In this research, through a sstematic and comprehensive method , the present status of the province and the role of middle cities in the spatial development of the province has been studied in a logical and rational way .Keywords: Spatial Development, urban network, urban hierarchy, spatial balancing, population distribution -
Pages 127-144
Rural Planning as a plan for physical, Economical ,Cultural ,social and body – Spatial development is considered a necessary measure based on which villages on the Margin of Lagoon Bandar Anzali have been Studied. Accurate Familiarity with existing Facilities. Capabilities and difficulties for the purpose Of promoting Villagers `life qualities and states of livelihood through their cooperation in the field are among major goals of this research. In order to collect data from documentation – library and field studies. an analytic – descriptive method based on systemic approach was used. Here, the way geographical development planning of the villages on the Margin of Lagoon being done is Selected as the main question in the research .According to which Knowledge level of the villagers and Islamic councils with their motivation and cooperation and development Planning of the villages are respectively set as independent and dependent variables. Some of the most important findings of this research are as follows: à Most villagers were Satisfied with the planning scheme of job creation for the youth, promoting life qualities and States of livelihood and finally, preventing villagers` migration. à Most Of the respondents participated in selecting rural associations. à There was a positive relationship between villagers and their participation in the development planning for villages on the Margin of Lagoon.
Keywords: Rural planning, Rural Development, rural development planning Margin of Lagoon, Bandar Anzali, villages
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.