فهرست مطالب

ادبیات عرفانی - پیاپی 3 (پاییز و زمستان 1389)

مجله ادبیات عرفانی
پیاپی 3 (پاییز و زمستان 1389)

  • 204 صفحه، بهای روی جلد: 10,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1390/10/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • خلیل پروینی، سیدعلی دسپ صفحه 7
    یکی از رویکردهای تفسیری مورد توجه مفسران در فهم قرآن، تفسیر عرفانی است که معانی باطنی آیات قرآن را عرضه می کند. تکیه بر تاویل و رمزی انگاشتن قرآن، مهم ترین ویژگی تفاسیر عرفانی است. پیشینه این نوع نگاه به قرآن، به متون دینی پیش از اسلام برمی گردد. صوفیه و عرفا با تکیه بر کشف و شهود و معرفت خاص خود، با روشی متمایز از مفسران دیگر، به تفسیر قرآن پرداخته اند. یوسف از سوره هایی است که بسیار مورد اقبال مفسران قرار گرفته و تفاسیر عرفانی بسیاری هم از آن در دست است. در این پژوهش، سوره یوسف در ده تفسیر عرفانی، از نظر روش و رویکرد عرفانی و سیر تطور نگاه عرفانی به داستان حضرت یوسف(ع) بررسی شده است. مفسران در تفسیرهای عرفانی این سوره، به هر دو جنبه عرفان نظری و عملی در داستان یوسف(ع) نظر داشته اند؛ البته آنان در کشف آموزه های عرفانی این سوره، بیشتر به روایت ها و اسرائیلیات توجه کرده اند. گاهی هم تاویل های ذوقی از این سوره شده است. در تفاسیر عرفانی تا قرن هفتم، نگاه عرفانی به داستان یوسف(ع) بیشتر بر زهد و شریعت استوار بود. اما پس از آن، تحت تاثیر آرای ابن عربی و به پیروی از او، رویکرد تاویلی به این داستان بیشتر مورد توجه مفسران قرار گرفت.
    کلیدواژگان: رویکرد عرفانی، قرآن، تفسیر عرفانی، سوره یوسف، داستان یوسف
  • حسن حیدری صفحه 41
    حدیث اوائل با سه شاخه روایی عقل، قلم و نور نبی دست کم در سه دسته از متون حدیثی و تفسیری، متون فلسفی و متون ادبیات عرفانی بازتاب گسترده ای یافته است. در دو دسته نخست، مقصود اصلی، تعیین و تبیین نخستین مخلوق و کیفیت صدور آن از واحد است. در دسته سوم هم این حدیث بیشتر بازتاب ذوقی و ادبی پیدا کرده و اغلب بر پایه دو شاخه از حدیث، یعنی نور محمدی و عقل کلی (عقل اول) شکل گرفته است. در دسته سوم، بازتاب این حدیث را می توان در سه شکل برشمرد: 1. ترکیب ادبی؛ 2. فصل ها و باب های مستقلی که به عقل و انواع آن و همچنین به مدح پیامبر(ص) اختصاص دارد؛ 3. منظومه های تمثیلی که در آن ها عقل، شخصیت اصلی تمثیل یا قصه تمثیلی است. متون عرفانی- ادبی مورد بحث در این جستار محل درآمیختن محتوای حدیث با آرایه های ادبی از قبیل تلمیح، تصریح، استعاره و تشبیه است.
    کلیدواژگان: حدیث اوائل، متون عرفانی ادبی، عقل، قلم، نور محمدی
  • سعید رحیمیان، محبوبه جباره ناصرو صفحه 65
    ترس از مرگ دلایل گوناگونی دارد؛ زیرا مرگ امری مجهول است که هیچ کس نه آن را شناخته و نه تجربه کرده است. مرگ تنها چیزی است که انسان ها را با هم برابر و یکسان می کند و برای هیچ کسی استثنا قائل نمی شود. انسان ها از مرگ می ترسند؛ زیرا به جهان آخرت اعتقاد دارند و در آنجا باید نتیجه اعمالشان را ببینند. چون انسان ها زندگی جاوید را با دنیای زودگذر معامله کرده اند و در آنجا توشه ای ندارند، ناگزیر از مرگ می ترسند. انسان از مرگ می ترسد؛ زیرا تنها می میرد. اگر در اینجا افراد زیادی اطراف او را گرفته بودند، هنگام مرگ تنهاست و باید به تنهایی رخت از این جهان بربندد. در این میان سست بودن ایمان، کم بودن زاد و توشه، درازی راه و ناتوانی انسان از رویارویی با خداوند خود، بر این ترس و نگرانی می افزاید. اما از دیدگاه عطار راهی برای غلبه بر این ترس وجود دارد و آن، توجه به این نکته است که زندگی این جهان به منظور آمادگی برای آن جهان است و معنا و ارزش آن در همین است. نگرش عطار به مرگ با انسان های عادی متفاوت است؛ مرگ برای محب حق بیشتر جان فشانی عاشقانه است؛ پلی است که معشوق را به عاشق می رساند. در این پژوهش تمام آثار عطار از این دیدگاه بررسی شده است.
    کلیدواژگان: ترس از مرگ، عطار، آخرت، دنیا، عارف
  • محمدکاظم کهدویی، اکرم هدایتی شاهدی صفحه 93
    رویاهای عارفان آینه اندیشه ها، آراء و عقاید و به ویژه آرزوهای متعالی این گروه است. رویت خداوند یکی از این آرزوهاست که نمود فراوانی در تجارب روحانی نقل شده از عارفان دارد. در این دسته از رویاها، رویابین مدعی است که خداوند را دیده یا صدای او را شنیده است. از نظر روان شناسان، صورت موردمشاهده در رویا، یکی از جنبه های خیالی و نمادین ناخودآگاه رویابین است که از طریق رویا به بخش خودآگاه رسیده است. اما نظرگاه عارفان در تاویل این صورت فراواقعی چیز دیگری است. در این مقاله حکایت های مندرج در دو کتاب تذکرهالاولیای عطار (قرن ششم هجری) و نفحات الانس جامی (قرن نهم هجری) بررسی شده است. این صورت های نمادین که عارف به عنوان «خدا» از آن ها یاد کرده، من روحانی یا رب شخصی او است که هویتی یکسان با حق دارد و این تصویر رب شخصی در رویای هر کسی متفاوت با رب شخصی دیگری است.
    کلیدواژگان: دیدار با خداوند، عارفان، رویا، تذکره الاولیا، نفحات الانس
  • پروین گلی زاده، سیده سمانه صالحی، سید آرمان حسینی آبباریکی صفحه 115
    آگاه شدن از مسئله خطاهای اندیشه، جهت پرهیز از داوری های نادرست، مقوله ای است که فلاسفه قدیم و عصر جدید و نیز بسیاری از شاعران سرزمین های اسلامی که از این حلقه به شمار می آیند، بر آن اتفاق نظر دارند. فرانسیس بیکن- فیلسوف نام بردار اواخر قرن شانزده و اوایل قرن هفدهم از این خطاها به بت تعبیر می کند. در این مقاله سعی شده است ابتدا این خطاها از دیدگاه فرانسیس بیکن معرفی شود، سپس موانعی که خطاهای اندیشه در مسیر پژوهش حقیقی و قضاوت صحیح به وجود می آورند، نشان داده شود. در نهایت، آرای فرانسیس بیکن و مولانا جلال الدین محمد بلخی در مثنوی، درباره این خطا ها مقایسه، و وجوه اشتراک و اختلاف آن ها بررسی شده است.
    کلیدواژگان: مولوی، مثنوی معنوی، فرانسیس بیکن، خطاهای اندیشه، بت
  • داوود پورمظفری صفحه 137
    این مقاله درپی نمایاندن تصویری از جهان ذهن و اندیشه شمس تبریزی است. نویسنده درصدد است تا نخست با تکیه بر تصاویر بلاغی و رتوریک متن مقالات، انسجام فکری موجود در ورای ظاهر آشفته و درهم ریخته مقالات و راز تاثیرکلام شمس را نشان دهد؛ دیگر اینکه عامل فردیت شمس و مقالات را در تاریخ تصوف و به ویژه نثر عرفانی فارسی به تصویر بکشد. ازاین رو، ابتدا صورت های بلاغی پربسامدی چون تمثیل، استعاره، رمز و پارادوکس را به عنوان نقطه اشتراک مقالات با سنت عرفانی پیش از خود مطرح کرده و سرانجام فردیت متن را در زبان و نگرش آیرونیک شمس نشان داده است. به همین سبب، پس از بیان مفهوم آیرونی، انواع و ویژگی های آن و نگاه آیرونیک شمس به گفتمان ها و نهادهای عصر خود را به تفصیل بحث کرده و در پایان به کارکرد آیرونی در مقالات پرداخته است.
    کلیدواژگان: مقالات شمس تبریزی، آیرونی، رمز، استعاره، متناقض گویی، تمثیل
  • سیدعلی اصغر میرباقری فرد، طیبه جعفری صفحه 163
    سلوک عرفانی یکی از شاخص‎ترین طریقه هایی است که در آن، فرد آگاهانه در مسیر خودشناسی گام می‎نهد؛ مسیری که غایت آن از همان آغاز مشخص و منازل و مراحل آن کاملا تبیین شده است. در این طریقه، سالک تحت تعلیم پیری راهدان و فرزانه، دشواری های راه را پشت سر می‎گذارد و در نهایت به توحید می رسد. از دیدگاهی کلی، سلوک عرفانی را می توان با «کهن الگوی فرایند فردیت» یونگ به طور تطبیقی مطالعه و مقایسه کرد. البته باید در نظر داشت که فرایند فردیت یونگ کاملا ناخودآگاه است که او آن را از مطالعه بر روی خواب ها و اساطیر و افسانه ها استنباط، و مراحل آن را تدوین کرده است؛ ازاین روی ساختاری کاملا ساده و بدوی دارد. درحالی که سلوک عرفانی آگاهانه است و مراحل و منازل آن دارای دقت و جزئیات فراوانی است. با وجود این، چارچوب کلی آن، همان است که یونگ برای کهن‎الگوی فرایند فردیت روانی تبیین کرده است. همین امر، مقایسه تطبیقی میان این دو مقوله را ممکن و مشابهت ها و تمایزات میان آن ها را مشخص کرده است.
    کلیدواژگان: سلوک عرفانی، روان شناسی، یونگ، کمال جویی، مقایسه تطبیقی، فرایند فردیت، سایه، آنیما، آنیموس، خود
|
  • Khalil Parvini, Seyyedali Dasp Page 7
    Mystical interpretation is an approach applied by the commentators of the Qur’an to disclose its esoteric meaning. The main feature of this approach that dates back to pre-Islamic religious texts is emphasis on the esoteric and symbolic interpretation. Sufis and Gnostics, based on their intuitions, observations, and their mystic knowledge, interpreted the Qur’an in a distinct manner from other commentators.Josef is one of the most mystically interpreted surahs. In this inquiry, ten of these interpretations are being treated from a mystical approach and the transformation of mystical outlook is being considered. The results indicate that while the commentators had applied both theoretical and practical mysticism approaches to the interpretation of the surah, they had profited more from the religious texts prior to the Qur’an and even sometimes had provided interpretations based on their mystical tastings. The interpretations provided of the surah up to the seventh century were based on asceticism and religious Law, however, later the teachings of Ibn Arabi and the effect he left among his followers raised the attention of commentators to esoteric interpretation.
  • Hasan Heydari Page 41
    This article aims at discussing the manifestation of Hadith-e Avāel in some Persian literary and Gnostic texts. Hadith-e Avāel includes three narrations, including the Pen, Intellect, and Prophet's light, that have been widely manifested in texts of Prophetic tradition, interpretation, philosophy, and Gnostic literature. In the three first types, the focus is on the first creation of God and its derivation from the One. In the last type, intuitive interpretation mainly based on the prophetic light (Hadith) and the First Intellect is reflected in prose and poetry. Persian mystical poets and writers have narrated this Hadith by means of allusion, metaphor, and simile and in some cases have gone beyond these literary phraseologies and have made allegorical narratives by personification of the Intellect.
  • Saeed Rahimian, Mahboobeh Jabbareh Naseroo Page 65
    This inquiry examines Attar’s reflections on fear of death as a major concern for all human beings. Fear of death may originate from the belief in the Hereafter where the consequences of deeds are revealed or because of loneliness. The fear and anxiety may increase as a result of weak faith, commitment of sins, and the terror of the long way to resurrection and encountering the Justice. Attar mentions several reasons that lead to this fear, particularly being an unknown and puzzling phenomenon. Nonetheless, he believes that this fear can be overcome by considering this worldly life as a realm of preparation for the Hereafter, a fact that gives sense and meaning to life. His approach to death is distinguished from normal people’s standpoint, for him death is a bridge for the connection of the devoted lover to the Beloved. Finally, Attar’s ideas on the benefits of death remembrance will be mentioned.
  • Mohammad Kazem Kahdoui, Akram Hedatati Shahroudi Page 93
    Dream as a spiritual experience is a common mean of expression among Gnostics. The wakefulness impossibilities can be realized in dream. Gnostics express their moral, educational, religious, spiritual, and personal observations and opinions through dreams and particularly they lofty wishes are reflected in them. Vision of God is one of these wishes often appeared in their dreams and quoted as their spiritual experience. In these experiences, the dreamer claims the perception of God’s sight or voice. Psychologists maintain that the observed sight is one of the imaginary and symbolic aspects of the dreamer’s unconsciousness that has reached the level of consciousness by dreaming. However, Gnostics’ interpretations are different. This inquiry is an attempt to study their diverse interpretations and to determine the validity of their vision of God based on the stated dreams in Atar's Tazkarata al-Uliya (6th century) and Jami's Nafahat al-Uns (9th century).
  • Parvin Golizade, Seyyede Samaneh Salehi, Seyyed Arman Hosseini Abbariki Page 115
    This inquiry aims at comparing opinions of Francis Bacon and Maulānā Jalāl al-Din on ‘errors of thought’. This term refers to false thoughts that according to ancient and contemporary philosophers, and many poets of Islamic world should be identified to avoid wrong judgments. Firstly, the definition of these errors according to the philosopher Francis Bacon will be provided. He coined the term ‘idols of the mind’ to refer to these errors. Then, the obstacles created by these errors in the way of genuine research and true judgment will be explained. Finally, Francis Bacon’s ideas on these errors will be compared to the ideas of Maulānā in Mathnavī, and the similarities and differences between them will be examined.
  • Dawood Poormozaffari Page 137
    In this article by analyzing the rhetorical images in Shams-e Tabrīzī’s Maqâlât, his thought coherence beyond the inconsistent appearance of the text and the mystery behind his language influence will be unraveled. Moreover, the uniqueness of his character and his Maqâlât in the history of Sufism and specifically among sufi prose texts will be illustrated. In this respect, the highly frequent rhetorical devices such as allegory, metaphor, symbol, and paradox will be pinpointed as the common ground between Maqâlât and the Persian mystical proses prior to it. Then, the uniqueness of the text regarding the ironic language and attitude of Shams will be highlighted. In addition, after providing irony’s definition, its different types, and features, the ironic outlook of Shams to his contemporary discourses and social institutions, and finally irony’s function in Maqâlât will be elaborated.
  • Seyyed Aliasghar Mirbagherifard, Tayyebe Jafari Page 163
    Mystical journey is one of the most distinguished paths taken consciously by the seeker to achieve self-knowledge. Its goal is crystal-clear from the beginning and its stages and steps are determined. The seeker overcomes the difficulties of the path by the teachings of a wise and sage spiritual master (learned Pir), and at the end achieves Unity. This process can be compared with Jung’s archetype of ‘individuation’. However, it should be noted that Jung’s process of ‘individuation’ is completely unconscious and is being deducted from his studies on dreams, myths, and legends. In contrary to ‘individuation’ which has a simple structure, mystical journey is taken consciously and its stages and steps are precise and accurate. However, its general framework is identical to the framework offered by Jung for the archetype of ‘individuation’. It is the very reason that makes the comparative analysis and the distinction of their similarities and differences possible.