فهرست مطالب

فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی
سال هفتم شماره 3 (پیاپی 25، پاییز 1390)

  • تاریخ انتشار: 1390/11/15
  • تعداد عناوین: 8
|
  • دکترمریم آقایی بجستانی، محمد روحانی مقدم صفحه 9
    اراده متعاقدین زیربنای انشای معاملات است و از آنجا که معامله امری درونی و نفسانی است برای این که از منظر حقوقی موثر واقع شود باید وجود خارجی پیدا کند به عبارت دیگر، اراده حقیقی از عناصر اصلی معاملات است که برای ترتب اثر معاملات باید وجود آن احراز گردد. حال آیا مبنای معاملات اراده باطنی طرفین است یا اراده ظاهری آنها؟
    در این نوشتار برآنیم تا دو نظریه اراده باطنی و اراده ظاهری را مورد بررسی قرار داده و تصویری از یک نظریه تعدیل یافته در نظام حقوقی اسلامی ارایه دهیم.
    کلیدواژگان: معاملات، اعلام اراده، اراده باطنی، اراده ظاهری
  • جواد حبیبی صفحه 25
    چکیده: قتل عمدی، پس از ارتکاب و حصول شرایط و عناصر متشکله وفق مقررات قانون مجازات اسلامی و به حکم نص قرآن کریم و شریعت نبوی، مجازات قصاص را در پی دارد. مجازات مزبور از جمله مجازات هایی است که واجد جنبه خصوصی و از مقوله حق الناس به شمار می آید. صاحب حق در اسلام به خلاف ادیان قبل از دین مبین اسلام مختار است که یکی از دو مقوله(گذشت یا قصاص) را برگزیند. قانونگذار اسلامی بر این مبنا در قانون حدود و قصاص مصوب سال1361 در ماده 54 صراحتا این حق را برای اولیای دم به رسمیت شناخته و از جمله حقوقی است که پس از مرگ مجنی علیه به ورثه ارث می رسد. لکن قانونگذار دقیقا به عکس ماده مرقوم در سال1370 با تصویب ماده 268 قانون مجازات اسلامی مجنی علیه را قبل از مرگ واجد اختیار گذشت نسبت به فاعل دانسته است. حال آن که این ماده به نظر و با توجه به تحلیلی که در این مقال آمده است موجه نبوده و از لحاظ کیفری و شرعی مقرون به صواب نمی باشد. با وجود ایرادات و مخالفت های موجود، تدوین کنندگان لایحه پیشنهادی مجازات اسلامی در ماده 18- 315 به مقوله گذشت مجنی علیه وسعت بیشتری بخشیده دیه را نیز مورد تصریح قرار دادند که مطالبه آن نیز از اولیای دم ساقط می گردد؛ امری که در ماده 268 به سکوت برگزار شده بود و با استدلال های ابرازی می توان دیه را جهت اولیای دم مستقر ساخت.
    کلیدواژگان: قتل عمد، قصاص، دیه، عفو، اولیای دم
  • وحید زارعی شریف صفحه 43
    چکیده: یکی از کاربردی ترین ابزارهای استنباط احکام در فقه و حقوق اسلامی، احراز دلالت لفظ بر اطلاق از طریق «مقدمات حکمت» است که این نوشتار به بررسی زوایای مختلف آن می پردازد. در این راستا، نظریات اصولی پیرامون وضع الفاظ مطلق، مورد نقد و بررسی قرار گرفته و از بین اقوال قدما و متاخرین، پنج مقدمه تحت عناوین زیر: «در مقام تمام بیان مراد بودن متکلم، عدم قرینه بر تقیید، عدم قدر متیقن در مقام تخاطب، امکان اطلاق و تقیید و عدم انصراف» به دست آمد. سپس راجع به هر یک از مقدمات موصوف از جهات مقصود از آن مقدمه، اعتبار مقدمیت و راه احراز آن بحث شد. در نهایت با بررسی نظریات و آرای اصولی ها و ادله استنادی آنها مشخص گردید که دلالت مطلق بر اطلاق، عقلی است و این دلالت توسط قرائن اثبات می شود و صرفا مقدمیت مقدمه اول را برای استنباط اطلاقات نمی توان انکار کرد اما مقدمیت سایر مقدمات قابل قبول نمی باشد. بنابراین، قرینه عامه یا حکمت تنها یک شرط دارد و آن هم «در مقام بیان تمام المراد استعمالی بودن متکلم» است؛ یعنی گوینده در مقامی باشد که بخواهد تمام مقصودش را بیان کند و برای احراز این مقدمه می توان از اصل عقلایی اصاله البیان استفاده کرد.
    کلیدواژگان: اطلاق، تقیید، مقدمات حکمت، مقام بیان، قرینه، قدرمتیقن، انصراف
  • نصرالله شاملی، احسان علی اکبری بابوکانی*، محسن شاکری صفحه 67

    فقه امامیه تنبیه کودک را به طورکلی ممنوع نکرده است. بلکه با توجه به شرایطی خاص، ممنوعیت آن را برداشته است. البته عنوان اولیه در تنبیه کودک حرمت است و تنها در شرایطی خاص استثناء می پذیرد. موارد استثناء تنبیه کودک تحت دو عنوان کلی؛ تعزیر و تادیب می باشد. هر چند بیشتر قریب به اتفاق فقها در تنبیه بدنی کودک این دو عنوان را تفکیک نکرده اند اما از آنجا که در برخی موارد خاص به آن اشاره نموده اند تفکیک این دو عنوان ضروری به نظر می رسد زیرا موارد، حکم، شرایط و بسیاری از لوازم این دو عنوان با هم متفاوت است و ثمرات عملی قابل توجهی در تفکیک این دو عنوان وجود دارد. علاوه بر این از آنجایی که فقها به طور مفصل این بحث را مطرح نکرده اند بسیاری از ضوابط و شرایط تنبیه بدنی کودک از جمله موارد، کیفیت، مرحله، افراد تنبیه کننده و مانند آن در کتب فقهی بررسی نشده است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

    کلیدواژگان: تنبیه، کودک، تادیب، تعزیر، فقه امامیه
  • دکترکیومرث کلانتری، حسین کلانتری صفحه 99
    مطابق ماده 655 قانون مجازات اسلامی که مقرر می دارد»مجازات شروع به سرقت های مذکور در مواد قبل تا پنج سال حبس و شلاق تا 74 ضربه می باشد.» شروع به سرقت های «مواد قبل» از ماده فوق جرم شناخته شده است. گرچه ظاهرا عبارت»مواد قبل» شامل کلیه سرقت های مذکور در مواد 655 قانون مجازات اسلامی است ولی رای وحدت رویه صادره از هیات عمومی دیوان عالی کشور به شماره و تاریخ 635-8/4/1378 به گونه ای صادر شده که بسیاری از حقوقدانان با استنباط از آن فقط شروع به سرقت های مذکور در مواد 651 تا 654 آن قانون را جرم دانسته اند. در این مقاله نویسندگان با بررسی نظرات فقهی و تفسیرعلمی مناسب درپی اثبات آن اند که شروع به کل سرقت های مذکور در قانون مجازات اسلامی(از جمله سرقت مشمول حد)، به جز سرقتی که بعد از ماده 655 قانون مجازات اسلامی آمده است، جرم می باشد.
    کلیدواژگان: سرقت، شروع به سرقت، سرقت مشمول تعزیر، سرقت مشمول حد
  • محمدرضا محمدزاده رهنی، حسن فریدی صفحه 119
    بحث مشروعیت عبادات اطفال یکی از سوالات مهم در مباحث فقهی بوده و فقهای عالیقدر شیعه درباره آن آرای متفاوتی ابراز کرده اند. از آنجا که کودکان همچون زمین حاصل خیزی هستند که تربیت صحیح آنها موجب سعادت و تربیت ناصحیح موجب شقاوت خواهد بود، لازم است تا والدین با توجه به آموزه های دینی به تربیت آنها توجه نموده و همت گمارند. یکی از آموزه های شرعی درباره کودکان آشنا کردن و وادار نمودن آنها به عبادات و مخصوصا نماز است و مسلما پاسخ به این سوال که آیا این عبادات مشروعیت دارد یا خیر می تواند تاثیر بسزایی در انگیزه کودک در انجام عبادات و نیز ارائه چهره فقهی مناسب در این مساله داشته باشد.
    در این مقاله اثبات کرده ایم که عبادات کودکان دارای امر شرعی بوده و مشروعیت و استحباب شرعی دارد. در این رابطه به دلیل هایی همچون عمومیت ادله تکالیف، عمومات و اطلاقات غیرتکلیفی که دلالت بر تشویق و کسب ثواب دارند، آیاتی از قرآن که دلالت بر عدم تضییع پاداش کسانی که عمل خوبی را انجام دهند، موثر بودن عبادات طفل به مانند برخی فعالیت های حقوقی او، روایاتی که مستقیما کودک را امر به عبادت کرده و یا مشروعیت عبادت او را پذیرفته است و نیز دلیل عقل و قاعده لطف استناد شده است. بنابراین وجوب عبادات در حق کودک از باب امتنان از کودک برداشته شده و مشروط به بلوغ گردیده است اما استحباب و مشروعیت آنها باقی است.
    کلیدواژگان: کودک، عبادت، مشروعیت، استحباب، امتنان، تکلیف
  • ولی الله ملکوتی فر، علی ساربان نژاد صفحه 141
    از زمانی که بشر پا به عرصه وجود هستی نهاد، شوق به کمال هم با او متولد شد و بعضی از انسان ها به جهت غفلت از تعالیم انبیاء کمال خود را در امور مادی جستجو می کردند و نتیجه این امر، سودجویی از یکدیگر شد. که قهرا بعضی ظالم و بعضی مظلوم گشته و سپس جدال بین این دو گروه آغاز شد و گاهی ظالمان خویش را به حق و مظلومان را بر باطل می پنداشتند. ولی تلاش بی وقفه و شبانه روزی این سفیران الهی، منجر به تربیت انسان هایی نمونه و والا در جهت ارتباط بشر با خدا و بسط عدالت شده است. یکی از این دست پروردگان، مولود کعبه و عصاره وجودی رسول خدا(ص)؛ امیرالمومنین علی بن ابی طالب(ع) است که تمام زوایای حیات آن حضرت مشحون از کردار و رفتار اعجازگونه و خارق العاده بوده است. بدون شک یکی از منابع مهم در فقه، مباحث جزایی است. بخش جزایی فقه، به چهار بحث می پردازد که عبارتست از: حدود، جنایات، دیات، تعزیرات. که جمع آوری آراء مربوط به این مباحث می تواند ثروت علمی خوبی برای مجتهدین و علاقمندان باشد. آراءفقهی امیرالمومنین علی بن ابی طالب(ع) به جهت استفاده از کتاب و سنت، ودعای پیامبر(ص) درباره حضرت علی(ع) که فرمودند: خداوند قلب ایشان را برای قضاوت هدایت کند و ملازمت با پیامبر(ص) ازکودکی تا آخرعمر آن حضرت، هوش و زیرکی، دقت و تیزبینی و وسعت علم ایشان، منحصر به فرد و اعجازگونه است.که پیامبراکرم(ص) در این مورد فرموده اند: «اقضاکم علی» بهترین شما در قضاوت علی است. همین دلایل باعث شدکه امام علی(ع) گوی سبقت را درهمه ی امور خصوصا در قضاوت از ابوبکر و عمر و عثمان ببرد. دلیل این امر مشورت خواستن زیاد آنها از امام علی(ع) بود. تا جایی که عمر همیشه می گفت: «لولاعلی لهلک عمر» اگرعلی نبود عمرهلاک می شد. این دلایل باعث شده که آثار آراء فقهی امیرالمومنین علی(ع) همیشگی و از بین نرفتنی باشد. ازجمله قضاوت های منحصر به فرد امام علی(ع): زیادی جلد در شرب خمر، قطع نکردن دست سارق در مرتبه سوم سرقت، جمع بین جلد و رجم زانی، جدا کردن متهمان در جنایت واحد
    کلیدواژگان: امیرالمومنین علی بن ابی طالب(ع)، حد، جنایت، مجازات
  • جواد نیک نژاد صفحه 169
    تبیین جایگاه حقوقی مدیران در شرکت، برای تعیین حدود اختیارات مدیران شرکت های تجاری از اهمیت بسیاری برخوردار است. این اهمیت علاوه بر جنبه نظری از نقطه نظر عملی هم آثار گسترده ای را نه تنها بر شرکت و سهامداران بلکه بر اشخاص ثالث طرف معامله با شرکت به جای می گذارند. جایگاه حقوقی مدیران در شرکت سهامی همواره مورد اختلاف حقوقدانان بوده است. برطبق یک نظر مدیران شرکت تجاری وکیل آن شرکت هستند، طبق نظر دیگر مدیران شرکت، نمایندگان آن شرکت می باشند. برخی دیگر از حقوقدانان مدیران را مستخدم شرکت تلقی کرده اند. و بالاخره عده ای از حقوقدانان مدیران را به عنوان رکنی از ارکان شرکت محسوب کرده اند. در این پژوهش، با تبیین هر چهار دیدگاه در حقوق ایران با استناد به برخی مبانی حقوقی مواد 17، 118 و 135 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت 1347، ماده588 قانون تجارت در حقوق انگلیس با استناد به مواد 40 و 161 قانون شرکت های 2006 و رویه قضایی، جایگاه حقوقی مدیران به عنوان رکنی از ارکان شرکت سهامی و از دیدگاه فقهی هم اگرچه موضوع فاقد سابقه می باشد، با توجه به اصول و قواعد مسلم فقهی جایگاه حقوقی مدیران به طور نسبی به عنوان وکیل، نماینده، اجیر و رکن شرکت اثبات می گردد.
    کلیدواژگان: جایگاه حقوقی، مدیران، شرکت سهامی، وکالت، نمایندگی قانونی، مستخدم بودن
|
  • Dr. Maryam Aqaei Bajestani, Dr.Mohammad Rohani Moghadam Page 9
    Determination of the parties is the base of transactions and because determination which is internal action to be active in law should include external aspect.In other words, real determination is the basic element in transactions. Does the basic element of transactions relate to internal or external determination of the parties? In this essay, the writers want to express two theories of internal and external determination and represent the modest theory in Islamic lawful system.
  • Javad Habibi Page 25
    According to Islamic punishment law, Quran and prophetic religion, murder resulted to punishment of retaliation.The mentioned punishment regards as penalties which have private aspect. Right owners in Islamic religion, contrary to previous religion, can select one of these cases (retaliation or forgiveness). On this basis Islamic legislators in Hodood and Retaliation Act (1361) in article 54 have expressly recognized this right for the sacrifical parents. It’s the law that after victim’s death this right transfers to the sacrificial parents. Nevertheless, legislator, contrary to the mentioned article, grants the forgiveness right to victim with ratification of article 268 of Islamic punishment law. But this article is not correct and legal according to the analysis in this essay.However, in spite of the present objections, the drafters proposed Islamic punishment code in article 18 and 315. This code extends the concept of forgiveness and refers to blood-money. It also indicates that the sacrificial parents can’t request the blood-money but in article 268, they can request it.
  • Dr. Vahid Zarei Sharif Page 43
    One of the most utilizations of inference tools of Orders in Islamic jurisprudence and law is to obtain the indication of word against generalization by wisdom rudiments. The current article reviews different aspects of that issue. Accordingly, the principal theories about the status of absolute words are reviewed and criticized. Between words of past and last people, five prefaces is obtained such as the whole aspiration form, asymmetry against encumbrance, lack of encumbrance value in terms of addressee, possibility of generalization and encumbrance and lack of refusal. Then each of mentioned prefaces was discussed according to the purpose of that preface, reliability of priority and the way of obtaining that.Finally by reviewing the theories and opinions of principles and their documentary proofs, it was ascertained that absolute indication is rational. So common symmetry or wisdom has just one condition, that is the speaker be in the form of expressing all his/her purpose and for the obtaining this preface, the use of rational principle of original expression is applicable.
  • Dr. Nasrollah Shameli, Ehsan Aliakbari, Mohsen Shakeri Page 67

    Shiite jurisprudence does not prohibited the punishment of child in general. But due to certain circumstances, the ban is lifted. However, the preliminary sentence of child punishment is sanctity, only has some exceptions in specific circumstances. Exception of child punishment is under two general terms including discretionary correction and correction. Although most of the Islamic scholars did not separate this two general terms in the corporal punishment of children, it seems necessary in some cases to separate these two groups, because the cases, the conditions and many accessories of this two general terms are different and the separation of these two terms hasn’t any significant practical results. Moreover, since Islamic scholars haven’t argued within the issue, many of the terms and conditions including corporal punishment of children, the quality, level and the persons who have the right of punishment have not been investigated in the texts of jurisprudence.

  • Dr.Kiumars Kalantari, Hossein Kalantari Page 99
    According to article 655 of Islamic punishment code which appoints" the punishment for attempt to the above – mentioned thefts in previous articles is up to 5 years imprisonment and up to 74 lashesh.", Attempt to thefts of the previous articles is known by super – crime article. Although the expression of previous articles ‘seemingly includes all the thefts mentioned in article 655 of Islamic punishment code but procedure unity vote issued by general board of supreme court of the country by number and date of 635 and 8/4/1378, respectively was issued in such a way that many of jurists by deduction of it, knew just attempt to thefts mentioned in articles 651 through 654 of that code as crime.In this paper, the writers by studying judicial opinions and suitable scientific interpretation seek to consider attempt to all thefts mentioned in Islamic punishment code including theft with prescribed punishment except theft which has come after the article 655 of Islamic punishment code as crime.
  • Dr. Mohammad Reza Mohammadzadeh, Hassan Faridi Page 119
    To study the legitimacy of children’s worship is one of the important question in judicial discussions and the supreme jurists declared different opinions about it. Since the children are like a fertile land which correct trainings cause their felicity and incorrect cultivations cause their misfortune, thus it is necessary that the parents with respect to religious teachings be attentive to their training.One of religious teaching for the children is to introduce and incite them to worship (especially to pray). Evidently the answer to this question whether these worships are legitimate or not has effective influence in motivation of the child to perform worships. Also it is effective in showing the proper judicial feature of this problem. In this article we have proved that the children’s prayers are legal by indicating some reasons. Hence, the necessity of the worship has been removed of the children until the maturity age but its legitimacy has remained.
  • Dr. Valiollah Malakoutifar, Ali Sarebannezhad Page 141
    When human being was bron, desire for perfection was born with him. Due to neglect of prophet's teachings some people sought their perfection in achieving material things and it resulted in profiteering from each other. Inevitably some of them became oppressor and the others oppressed, then conflict between them began. Sometimes the oppressors suppose they are right and the oppressed are wrong. But continuous and ceaseless efforts of God ministers – the prophets – resulted in training eminent and outstanding humans who help people in their relations with God and expanding Justice. One of these remarkable men is the offspring of kaaba and our prophet's favorite, commader of the faithful Ali Ibn Abitaleb (PBUH), all whose life's dimensions are full of miraculous and extraordinary behaviours. Doubtlessly, criminal discussions are one of important resources in Islamic Jurisprudence. Criminal section of Islamic Jurisprudence discusses Four discussions as followings; the prescribed punishments, crimes, Blood money, and chastisement for offences. Collecting views relating to these discussions can be a good scientific wealth for authorities on Divine law.Islamic law legal views of commander of the faithful, Ali Ibn Abitaleb, is unique and miraculous; That is because he uses Quran and Tradition and also benefits from the fact that our prophet (PBOH) has prayed for him that God guide her heart for sound judgement; morever he has had a close companionship with our prophet from his childhood till he passed away; and finally, his intelligence, smartness, exactness, and his deep knowledge is unique and miraculous. Our Prophet has said "Ali is the best of you in Judgement". The above mentioned reasons show that he was better than Abubakr Omar and Osman in all cases and particularly in Judgement; that they sought Ali's advice in their affairs confirms this Fact. Omar always said "if there was not Ali, Omar died". Because of these reasons the results of these views are permanent and perpetual.
  • Javad Niknezhad Page 169
    Recognizing the lawful status of directors in companies is important for determining of director’s choices of business companies. This importance not only affects on theoretical aspect but also has effect on third persons of transaction parties and companies. Lawyers and jurists always discuss about this issue. Based on an opinion, directors of business company are lawyers of that company but there is another opinion which says that company directors are deputy of that company and finally some jurists know directors as an element of company elements.In this article, the author analyses these opinions by referring to article 17,118,135,588 and etc and comparing them in Iran and England jurisprudence and law.