فهرست مطالب
نشریه تاریخ و فرهنگ
سال چهل و دوم شماره 2 (پیاپی 85، پاییز و زمستان 1389)
- 202 صفحه، بهای روی جلد: 8,000ريال
- تاریخ انتشار: 1390/11/15
- تعداد عناوین: 7
-
-
تشیع در بیهق / زمینه های سیاسی - اقتصادی (سده های 3-7 ق)صفحه 9بیهق از نخستین خاستگاه های مذهب تشیع در ایران است که پیش از هجوم مغولان به تشیع اشتهار یافته بود. در پژوهش های مربوط به تاریخ تشیع در ایران، به زمینه ها و اسباب گسترش این مذهب در منطقه مذکور توجه لازم به عمل نیامده است؛ مقاله حاضر به بررسی علل رواج تشیع در بیهق اختصاص دارد یافته های این پژوهش نشان می دهد که رواج تشیع در بیهق افزون بر جاذبه های عقیدتی این مذهب، حاصل کارکرد عوامل و کنش نیروهای مختلفی بود که در میان آنها سیاست حاکمان خراسان و شرایط سیاسی- اقتصادی بیهق نقشی محوری داشت.
کلیدواژگان: بیهق، تشیع در بیهق، علویان بیهق -
صفحه 31غلابی در شمار نویسندگان شیعی مذهب قرن سوم است که روایات تاریخی بسیاری از طریق او در منابع شیعی و سنی نقل شده است. این نوشتار ضمن بررسی جایگاه روایات وی در منابع فریقین، در صدد است سبب نفوذ روایات او در منابع اهل سنت را –که در زمینه استفاده از روایات نویسندگان شیعی بسیار محتاطانه رفتار می کنند- بیابد. کثرت شاگردان این دانشمند که به لحاظ مذهبی دارای گرایشهای متفاوت و به لحاظ خاستگاه جغرافیایی از مناطق مختلفی همچون شام و عراق بوده اند و همچنین محتوای برخی روایات نقل شده از وی که همگرایی میان شیعیان و اهل سنت را تقویت می کند در رواج اقوال غلابی تاثیر بسزا داشته است. بررسی دلایل راه یابی روایات وی به منابع اهل سنت و میزان روایات راه یافته بدان منابع در این مقاله مورد کند و کاو قرار گرفته است.
کلیدواژگان: تاریخنگاری، اهل سنت، شیعه، روایات تقریبی -
صفحه 51بعضی از شیعیان بر این باورند که نهم ربیع الاول روز قتل عمر بن خطاب خلیفه دوم به دست ابولولو ایرانی است. از این رو طی چند سده گذشته در میان شماری از شیعیان مراسمی با عنوان «عیدالزهراء»، «فرحه الزهرا»، «عمرکشان» و «غدیر دوم» برگزار می شده است که به طور طبیعی موجب ناخشنودی جامعه اهل سنت که اکثریت مسلمانان را در بر می گیرند، می شده است. این پژوهش در پی دستیابی به پاسخی برای این پرسش است که برگزاری چنین مراسمی تا چه حد مبتنی بر واقعیات تاریخی درباره تاریخ قتل خلیفه دوم و قاتل وی می باشد؟ نیز پاسخ به این سوال که این مراسم چگونه نزد بعضی شیعیان به ویژه در ایران – با محوریت آرامگاه بابا شجاع الدین در کاشان – رواج یافت؟ و این که این مراسم تا چه اندازه می تواند وجاهت دینی و شرعی داشته باشد؟
کلیدواژگان: نهم ربیع، عمر بن خطاب، فیروز ابولولو، عمر کشان، آرامگاه باباشجاع الدین -
آنالیز داده های رصدی و پارامترهای سیاره ای محیی الدین مغربی در رصدخانه مراغه / بررسی موردی پارامتره ای ساختاری مدار سیاره زحلصفحه 83محیی الدین مغربی از معدود اخترشناسان ادوار میانه است که نظام نجومی وی تماما مبتنی بر مقادیر جدیدی از پارامترهای سیاره ای است که اندازه گیری داده های رصدی و فرآیندهای محاسبه ای برای تعیین مقدار آنها در رصدخانه مراغه انجام گرفته است. وی جزئیات رصدها و محاسبات خود را در اثری به نام تلخیص المجسطی شرح داده است. در پژوهش حاضر، داده ها، محاسبات و مقدار نهایی محیی الدین برای پارامترهای ساختاری مدار سیاره زحل (خروج از مرکز و موقعیت نقطه اوج دایره حامل) با کاربرد دو روش (الف) تحلیل عددی با توجه به مقادیر نوین و (ب) مطالعه انتقادی در بستر تاریخی بررسی می شود.
کلیدواژگان: رصدخانه مراغه، نجوم رصدی، زحل، مقابله میانگین، خروج از مرکز، اوج -
صفحه 119یهودیان کاشان بر خلاف دیگر جوامع یهود ایران، تحولات اجتماعی و سیاسی مثبتی در عصر قاجار داشته اند. آنان گرچه هیچ گاه نتوانستند به عنوان شهروند از مزایای برابر اجتماعی بهره مند شوند، اما در مقایسه با دیگر یهودیان ایران و در مقایسه با عصر صفوی، به پیشرفت های قابل ملاحظه ای در روابط اجتماعی و تجربه سیاسی دست یافتند. جستار حاضر، نخست به جمعیت یهودیان در این عصر و علل کاهش آن نسبت به دوره صفویه و سپس به نقش آنها در مشروطه و آشوب های مقارن آن در کاشان می پردازد، پس از آن نشان می دهد که چگونه تعاملات اقتصادی با مسلمانان، تاسیس مدرسه آلیانس، موضع گیری های فراگیر علیه بهاییت و وجود حکام فرهیخته و علمای روشنفکر در این عصر به بهبود وضعیت و روابط اجتماعی آنها یاری رسانده است. در این بررسی، در کنار گزارش های مکتوب تاریخی، از منابع شفاهی نیز استفاده شده است.
کلیدواژگان: کاشان، یهودیان، بهاییت، مشروطه، مدرسه آلیانس کاشان -
صفحه 149مبارزه با برده فروشی در ایران از اواسط قرن سیزدهم ق شروع شد. در سال 1264ق محمدشاه قاجار حمل بردگان سیاهپوست را از طریق دریا به ایران ممنوع کرد. در 1268ق ایران و انگلیس پیمانی امضا کردند که به موجب آن کشتی های انگلیسی مجاز بودند کشتی های ایرانی را برای یافتن برده بازرسی کنند. به موجب ماده سیزدهم پیمان صلح مورخ 1274ق میان انگلیس و ایران، حق بازرسی کشتی ها تا 1290ق تمدید شد. اما این پیمانها بر میزان تجارت برده تاثیر عمده ای نداشت و این تجارت تنها بر اثر بازرسی دریایی شدیدتر پس از 1287ق تا حدی کاهش یافت. به موجب پیمان جدیدی که در 1300ق به امضا رسید، اختیارات انگلستان گسترش یافت. ایران همچنین در کنفرانس بروکسل در مورد الغای بردگی شرکت کرد. در نتیجه در 1308ق ایران تجارت و واردات برده را، چه از طریق آبی چه از طریق خاکی، ممنوع کرد. در این نوشتار جریان منع برده فروشی در عصر قاجار با تکیه بر اسناد موجود، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
کلیدواژگان: برده فروشی، قاجاریه، خلیج فارس، انگلیسی ها -
صفحه 179غارتگری های سرداران معاویه در قلمرو حکومتی حضرت علی (ع) با تهاجم ضحاک بن قیس آغاز شد و با کشتارهای بسر بن ارطاه پایان یافت. شواهد و قرائن و تحلیل مباحث نامه 36 نهج البلاغه حاکی از آن است که این نامه نمی تواند مربوط به ماجرای غارت بسر بن ارطاه در یمن در سال 40 هجری باشد. با تجزیه و تحلیل سخنان امیر مومنان (ع) در این نامه و مراجعه به منابع متقدم می توان دریافت که این نامه در جواب نامه عقیل و درباره غارتگری ضحاک بن قیس فهری به قلمرو حکومتی امام در سال 38 هجری نوشته شده است.
کلیدواژگان: نامه 36، غارات، ضحاک بن قیس قهری، پسر بن ارطاء
-
Page 9Bayhaq is one of the earliest origins of Shī‘ism in Iran, which had become well-known for Shī‘ism before the Mongol invasion. In researches concerning the history of Shī‘ism in Iran, the background and the expansion of this school of thought in the above-mentioned area has not received the required attention. The present research examines the causes of the prevalence of Shī‘ism in Bayhaq; the findings of which indicate that the prevalence of Shī‘ism in Bayhaq, apart from its ideological attractions, has been the outcome of the functions of various forces, among which the policy of the rulers in Khurāsān and Bayhaq’s politico-economic circumstances has played a pivotal role.Keywords: Bayhaq, Shīism in Bayhaq, Alavids of Bayhaq
-
Page 31Al-Ghallābī is rated as among the Shī‘ī authors of the third/eighth century, through whom many historical traditions have been related in Shī‘ī and Sunnī sources. Examining the status of al-Ghallābī’s traditions in the two major sects (of Shī‘a and Sunnī), this writing is intended to find the reason for the permeation of his traditions into the sources belonging to the Sunnīs – who are very cautious in using the traditions of the Shī‘ī writers. The great number of his students, who were varied in their religious inclinations and were from various geographical regions such as Shām and Iraq, and the content of some of the traditions transmitted by him, which strengthen the convergence between the Shī‘as and Sunnīs, have been greatly influential in the prevalence of al-Ghallābī’s statements. In this article, the reasons for the permeation of his traditions into Sunnī sources and the number of these traditions found their way into those sources are examined and delved into.Keywords: historiography, Sunnīs, Shīīs, reconciliatory traditions
-
Page 51Some Shī‘īs believe that the ninth of Rabī‘ al-Awwal is the day when ‘Umar b. al-Khaṭṭāb, the second caliph, was murdered by the Iranian Abū Lu’ Lu’. Therefore, for several centuries certain ceremonies variously called ‘aid al-Zahrā, farḥat al-Zahrā, ‘Umar kushān, and Ghadīr-i duwwum, have been held that would have naturally displeased the Sunnī community, which includes the majority of Muslims. The present research is intended to find an answer to the question as to whether such ceremonies are based on historical realities concerning the date of the second caliph’s murder and his murderer. It also seeks to answer how these ceremonies became prevalent by some Shī‘as, particularly in Iran – being centered around the mausoleum of Bābā Shujā‘ al-Dīn in Kāshān; and that, to what extent can these ceremonies be religiously and legally justified?Keywords: ninth of Rabī al Awwal, Umar b. al Khaṭṭāb, Fīrūza Abū Lu Lu', Umar kushān, mausoleum of Bābā Shujā al Dīn
-
Page 83Muḥyī al-Dīn Maghribī is among the few astronomers of the middle ages whose astronomical system is entirely based on new measures of planetary parameters and whose measurement of the observational data and calculation processes for determining their amount have been carried out in Maragha Observatory. He has explained the details of his observations and calculations in a volume called Talkhīṣ al-Majasṭī. In the present research, Muḥyī al-Dīn’s data, calculations, and final measure for the structural parameters of Saturn’s orbit (eccentricity and the position of the zenith of the vector circle) are examined through the application of twoMethodsA. numeral analysis with respect to new amounts, and B. critical study in the course of history.Keywords: Maragha Observatory, observational astronomy, Saturn, mean opposition, eccentricity, zenith
-
Page 119Contrary to other Jewish communities of Iran, Kashan’s Jewish community has undergone positive social and political developments during Qajar period. Although they could never enjoy equal social privileges as citizens, in comparison to other Iranian Jews and comparing the Safavid period, they made considerable achievements in social relationships and political experience. The present research first addresses the Jewish population in this period and the reasons for their reduction in comparison to the Safavid period, and then goes on to show how economical transactions with Muslims, establishment of Alliance School, widespread position-taking against Bahā’ism, and the presence of elite rulers and intellectual scholars in this period have helped improve their social condition and relationships. Besides written historical reports, oral sources have also been employed in this research.Keywords: Kashan, Jews, Bahā'ism, constitutionality, Kashan Alliance School
-
Page 179Plundering by Mu‘āwiya’s commanders in Imam ‘Alī’s (A.S.) jurisdiction began with the Ẓaḥḥāk b. Qays’s invasion and ended with the Busr b. Arṭāt’s massacre. The evidence and the analyses of the letter 36 of Nahj al-Balāgha suggest that this letter may not have been related to the event of Busr b. Arṭāt’s pillage in Yemen in the year 20/640. Analyzing the words of the Commander of the Faithful (A.S.) in this letter and referring to the earlier sources, we can find out that this letter has been written in reply to ‘Aqīl’s letter in relation to Ẓaḥḥāk b. Qays al-Fahrī’s plundering of the Imam’s jurisdiction in the year 38/658Keywords: letter 36 of Nahj al Balāgha, plunders (al, ghārāt), Ẓaḥḥāk b. Qays al Fahrī Busr b. Arṭāt