ماهنامه دانش نما
پیاپی 198-199 (آبان - آذر 1390)

استادیوم المپیک پکن به علت بهره گیری از ایده های خلاقانه و نوآورانه در طراحی سازه و پوسته ی معماری خود، مورد توجه معماران و مهندسان قرار دارد. از طرف دیگر این استادیوم، بزرگ ترین سازه ی فولادی جهان را تشکیل داده و به همین دلیل مورد نقد منتقدان مختلف قرار گرفته است. قسمت های مختلف این استادیوم از ترکیب هنر، ریاضیات، تکنولوژی و علم مهندسی سازه حاصل شده است و در حقیقت نمونه ای قابل توجه از کاربرد علم الهام از طبیعت در معماری مدرن است. در این مقاله، نخست قسمت های مختلف این استادیوم به طور خلاصه معرفی شده و سپس خواهیم دید که چگونه در طراحی آن از طبیعت الهام گرفته شده است. درواقع مهم ترین گام در این تحقیق معرفی قسمت های مختلف این استادیوم، به همراه بخش هایی از آن است که در طراحی و فرم آن ها از طبیعت الهام گرفته شده است.

در 40 سال گذشته کارهای بسیاری در احیای هسته ی شهرهای اروپایی صورت گرفته که نه تنها در تغییر منظروسیمای آن ها، بلکه در تغییر عملکرد مراکز شهری نیز موثر بوده است. با مطالعه ی تجربه ی کشورهای اروپایی در طراحی محدوده های پیاده، مشخص می شود که این محدوده ها با اهداف متفاوت و نیز در مقیاس های شهری گوناگون اجرا شده است. این اهداف از نوع کاملا عملکردی که به مسائل کنترل ترافیک مربوط می شود تا نوع بشردوستانه که در راستای بهبود شرایط مسکونی و استخوان بندی شهر در هسته ی مرکزی می باشد، تغییر می کند. در این راستا محله های مسکونی، مناطق تاریخی و حجم وسیعی از ساختمان ها مرمت شده و خیابان های شهر از ترافیک و آمدوشد ماشینی رهایی یافته و به پیاده رو تبدیل شدند که این موضوع، در کاهش سروصدا، آلودگی هوا و خسارت های وارده بر ساختمان های تاریخی موثر بوده و موجب بهبود شرایط اقتصادی و فعال کردن مراکز شهری، به عنوان کانون فعالیت های اجتماعی شده است. بازگرداندن شرایط موجود تاحد امکان، استفاده ی مجدد از ساختمان های متروکه، به عنوان مراکز اجتماعی، عبورومرور وسایل نقلیه ی جهانگردی و ترکیب و تلفیق دو عامل خرید و تماشای مناظر باعث افزایش سود و رشد اقتصادی مناطق پیاده محور شده است.

این مقاله، نگاهی دارد به منشا سازه های کابلی و چادری امروز، یعنی سیاه چادرهای عشایر ایران. از دیرباز عشایر ایران به دلیل نوع زندگی و معیشت خود، یعنی دامپروری متحرک (کوچ روی)، مسکن خود را به صورت قابل حمل، مقاوم، سبک و با قابلیت نصب و جمع سریع ساخته اند. چادر عشایری، از مصالح بوم آورد با سازه ی سبک و مقاوم در برابر شرایط مختلف جوی و حمل ونقل، به صورت خودکفا توسط عشایر تهیه می شود و به راحتی اجزای آن قابل بارگیری بر روی چهارپایان می باشد. از دیگر قابلیت های این سازه، تغییر سریع فرم آن در اوقات و فصول مختلف سال است که در متن مقاله بدان اشاره شده است. سادگی، انعطاف، سرعت انجام، حداقل هزینه ی مصالح پایه و جواب گویی آن در برابر زلزله از دیگر مزیت های سازه ی سیاه چادرهای عشایر است. در این مقاله با انجام مجموعه ای از مطالعات میدانی و کتابخانه ای، بر روی سازه ی سیاه چادرهای ایل قشقایی که محدوده ی قشلاق و ییلاقی آن از جنوب استان اصفهان تا فارس و بوشهر گسترده است، پرداخته ایم.

نوشهرگرایی جنبشی در ایالات متحده ی آمریکاست که با بحث پیرامون هدایت رشد حومه های شهری در قالب ایجاد شهرها و مجتمع های کوچک، گسترش بی رویه و بی قاعده ی شهرها را موردنقد قرار می دهد. این جنبش در پیشنهادات خود، به انتقاد از اصول برنامه ریزی و طراحی شهری که در اوایل قرن بیستم توسط پایه گذاران جنبش مدرنیسم برای پاسخ گویی به الگوهای زندگی مدرن شکل گرفتند، می پردازد. نوشهرگرایی امروزه به عنوان یک نهضت مطرح است و نباید آن را تنها یک سبک به شمار آورد. برخی معتقدند این نهضت به اندازه ی کافی جدید و یا شهری نیست و راه حل های آن بیش از حد فرمول بندی شده و از نظر کالبدی جبرگرایانه است. امرزوه نوشهرگرایان مدعی بر وقف خود برای احیای جوامع هستند. ما خود را وقف احیای خانه ها، بلوک ها، خیابان ها، پارک ها، محله ها، بخش ها،»: همان گونه که در متن منشور آمده است. «شهرهای کوچک، شهرها، منطقه ها و محیط زیست زندگیمان کرده ایم در نهایت می توان گفت نوشهرگرایی، یکی از مهم ترین رویکردهای برنامه ریزی و طراحی شهری درسال های اخیر است که می توان از اصول و راهکارهای آن در حل برخی مشکلات شهری، نه تنها در آمریکا، بلکه در نقاط دیگر جهان، از جمله ایران برای بالابردن کیفیت زندگی و استانداردهای آن، بهره جست. از همین رو بررسی اجمالی دلایل شکل گیری و راهکارهای این نهضت می تواند مفید واقع شود.

فضاهای عمومی در طول تاریخ به خاطر نیازهای روانی و اجتماعی انسان ها به وجود آمدند. آن ها معمولا بر اساس فرهنگ، ملیت، اقتصاد، اجتماع، سیاست و مذهب ملل مختلف شکل گرفته اند. اما در همه ی فضاهای عمومی چه به صورت فضای باز و چه فضای سرپوشیده، جنبه های مشترکی وجود دارد؛ همه این ها بستری برای تعاملات اجتماعی جوامع هستند. در دوران باستان با هدف مراسم های آیینی و خرید و فروش خلق می شدند و امروزه به مکانی چندمنظوره برای گردهمایی های ملی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی و... تبدیل شده اند. معمولا مقیاس طراحی فضاهای عمومی متفاوت است. اما بدون شک در هر مقیاسی که باشند، اگر براساس نیازهای اجتماعی و کالبدی استفاده کنندگان از فضا طراحی شده باشد، به عنوان نشانه ای از شهر محسوب شده که تاثیرات اجتماعی اش انکارناپذیر است. در شهر اصفهان که خود شهری تاریخی فرهنگی است و دربرگیرنده ی فضاهای عمومی موفق از دوران باستان است، نیاز به خلق فضاهای عمومی جدید، مشاهده می شود. این پژوهش نیز با سوال های چندی از جمله این که تعاملات اجتماعی چگونه به رشد انسان کمک می کند؟؛ تعاملات اجتماعی چه تاثیری بر فرهنگ و ابراز هویت انسان ها دارد؟؛ فضاچگونه ادراک می شود؟؛ آیا اساسا طراحی فضای عمومی بستری برای تعاملات اجتماعی است؟ و... مطرح شده است. نیازهای انسان در عصر حاضر به گونه ای است که طراحی کی فضای عمومی موفق، با به وجود آوردن بستری برای فعالیت های متفاوت، ممکن می شود.

امروزه مسائل مربوط به پایداری و محیط ملاک بسیاری از تصمیماتی است که توسط اقتصاددانان و سرمایه گذاران در مورد مصرف انرژی گرفته می شود، اما در هیچ زمینه ای به اندازه ی معماری شرایط محیطی نمی تواند تاثیرات خاصی بر مصرف انرژی داشته باشد. این عاملی است که سالیان دور آن را می شناختیم، باد، خورشید، باران و سایر منابع طبیعی در گذشته بنیاد تصمیمات اولیه ی معمار بود و امروزه نیز باید به جای هدررفتن استفاده شوند. پروژه ی معرفی شده با رویکرد یادشده طراحی شده است.

با توجه به تاثیر مستقیم عوامل اقلیمی در شکل گیری محیط های طبیعی و موجودات، استفاده از انرژی باد در انجام کار و بهره گیری از آن در کنترل فضاهای مورد استفاده ی انسان، نقش مهمی را ایفا می نماید. بدون شک استفاده از وزش باد در ایجاد فضاهای سالم و راحت برای کار و زندگی انسان، از نظر بالابردن سطح کارایی فیزیکی و ذهنی افراد، کاهش میزان ابتلای به بیماری ها، همچنین کاهش مصرف سوخت های تجدیدناپذیر و آلوده کننده ی محیط زیست حائز اهمیت فراوان است.
در کشور ما نیز در گذشته تمام ساختمان ها، با شرایط اقلیمی و جغرافیایی پیرامون خود هماهنگ بوده اند، ولیکن با ورود معماری مدرن، کمرنگ شدن این هماهنگی به وضوح قابل مشاهده می باشد. مقاله ی حاضر با بررسی نمونه های مختلفی که بر اساس استفاده از انرژی های طبیعی طراحی و ساخته شده است، سعی دارد تا این واقعیت را نشان دهد که امکان استفاده از انرژی باد در کنترل فضاهای داخلی، یا هرگونه کاربری وجود دارد.

هدف از ارائه ی این متن آگاهی از روش های مدرن و متفاوتی است که اجرای آن در کلان شهرها موجب حل پاره ای از معضلات ترافیک شهری می شود، تا با صرف هزینه ای مناسب در مساحتی محدود، به ویژه در مجموعه آپارتمان های مسکونی و تجاری پارکینگ هایی با گنجایش خودروهای بیش تر احداث نمود.

باغ منظری است از دنیای ایده آل بشر که به نوعی آرمان ها و رویاهای مردم هر عصر و اجتماعی را به تصویر می کشد. در طول تاریخ آدمی به دنبال رابطه ی وجودی خود با طبیعت و بهره مندی روحی از ویژگی های نهفته در طبیعت زنده ی پیرامون خود، رو به پردیس سازی و منظره سازی آورده و در این راستا با توجه به باورها، اعتقادات و پیش زمینه های فرهنگی خود از الگوهای مختلف باغ سازی استفاده کرده است. اما آنچه امروز بیش از پیش باید مورد بررسی قرار گیرد، اهمیت فضاهای سبز و باغات در زندگی مدرن امروزی است، چرا که با توجه به توسعه ی سریع تکنولوژی و صنعت، رشد بی رویه ی شهرها، توسعه ی حومه سازی ها و تخریب فضای سبز و نقصان آن در زندگی شهری کنونی بیش تر احساس می شود. به این ترتیب می توان گفت اصول و الگوهایی که در هر دوره به نوعی پاسخ گوی روح آدمی در ارتباط با طبیعت بوده و حس زیبایی شناسی او را ارضا می نموده، هم اکنون به دست فراموشی سپرده شده است. از این رو بازشناسی برخی از این الگوها، به خصوص الگوهای شرقی می تواند در دستیابی به اصول صحیح در طراحی باغ و منظر طبیعی به ما یاری رساند. در این میان سعی شده است تا با بررسی اصول طراحی باغ ژاپنی و بسترهای فکری خاور دور به این مهم دست یابیم.

در ماه ژوئن گذشته فهرستی از سبزترین و زیباترین ساختمان های دنیا منتشر شد. اما با نزدیک شدن به سال جدید میلادی فهرست متفاوتی ارائه شده است که در آن ساختمان های مهم اداری و خانه های شخصی نیز دیده می شود. امسال این ساختمان ها برای طراحی نو و روش های جدید ساخت و مقاومت و پایداری، جوایز معتبر انجمن های معماری را دریافت کردند. توجه به مسائل زیست محیطی در صدر معیارها قرار دارد.

زندگی در شهر، یک انتخاب نیست، اما رفتارهای شهری متفاوت، تنوع الگوهای کار، سکونت و گذران فراغت، شهروندان را خواسته یا ناخواسته، به «انتخاب» پاره ای الگوها وامی دارد. بنابراین زندگی ساکنان شهر، همواره از ضروریات مادی و عوامل غیرمادی (فرهنگی) متاثر است. این مطالعه در پی آن است که از طریق به کارگیری نوعی زبان علمی، به توضیح پدیده هایی در شهر بپردازد که به سرعت در حال رشد هستند؛ بسیار سریع تر و در بیش تر موارد، بی اعتنا به برنامه ریزی ها و مدیریت شهری. در این میان مدیریت شهری نیز در موقعیت و وضعیتی انفعالی، به جای آن که به سازوکار تکوین این پدیده های شهری بپردازد و بکوشد در تکوین آن نقشی مثبت و موثر داشته باشد، همواره در کار ابداع روش هایی برای کنترل و مهار این رویدادهای شهری است. روش های کنترل و مهار که در بسیاری مواقع نیز ماهیتی تجویزی و گاه حتی سرکوب گرانه دارد. در این رهگذر مدیریت شهری، در شکل گیری فضا ها و اتمسفر شهری کم ترین سهم را دارد و به بهانه ی «شهر در حال گذار»، بسیاری از وظایف و مسوولیت های خود را به گذر زمان وامی گذارد!
این پژوهش میکوشد با استفاده از روش های کتابخانه ای و به خصوص مطالعه ی میدانی و موردی، نمونه هایی از این سازوکارهای حیات شهری را مطالعه و شناسایی کند. از آن جا که تحولات شهر در ایجاد هویت های جدید و تغییر سبک زندگی گروه های مختلف اجتماع شهرنشین موثر است و شناخت این تاثیرات برای شناخت روند تحولات شهری بسیار ضروری است، این پژوهش می تواند جنبه ی کاربردی هم داشته باشد.

کلان شهرها به جهت برخورداری از تزاید جمعیت و نیز تاثیرات متقابل فضایی و روابط عملکردی، همواره دگرگونی ها و تغییرات عمده ای را بر نواحی پیرامونی خود تحمیل می کنند. تخریب زمین های زراعی، نابودی فضاهای سبز، گسترش حاشیه نشینی و به خصوص تغییر کاربرد زمین های حومه و مناطق در معرض توسعه، از جمله ی آن هاست. تحقیق حاضر جهت پاسخ گویی به این سوال اصلی که «آیا تغییرات کاربری زمین های مناطق مورد مطالعه متاثر از توسعه ی کالبدی شهر اصفهان است» شکل گرفته است. جهت رسیدن به پاسخ، تحقیق به روش توصیفی تحلیلی و با استناد به مطالعات میدانی و استفاده از داده ها و تصاویر ماهواره ای انجام و پس از تجزیه و تحلیل، نتیجه ی کلی زیر حاصل شده است: توسعه ی کلان شهر اصفهان براساس خواسته ها و نیازهای جامعه ی شهری، دگرگونی و تحولات پردامنه ای را در عرصه های گوناگون بر مناطق مورد مطالعه تحمیل کرده است که تغییرات کاربری زمین های این مناطق یکی از این عرصه هاست.

با توجه به افزایش جمعیت انسان ها، پیشرفت و گسترش شهرها و زلزله خیز بودن کشور ما، بررسی پاسخ لرزه ای به خصوص در سطح زمین امری ضروری است. در سال های اخیر شاهد گزارشات زیادی (چه در داخل ایران و چه در خارج از کشور) از آثار زلزله بر سازه ها و در نهایت تلفات جانی انسان ها بودیم، همین محققان را برآن داشته است تا در این زمینه فعالیت بیش تری داشته باشند. امواج زلزله به هنگام حرکت از سنگ بستر تا رسیدن به سطح زمین، بسته به نوع و ضخامت خاک از سنگ بستر و محتوای فرکانسی زلزله تشدید می شوند. به منظور مطالعه ی اثرات پارامترهای فوق، بر پاسخ تشدید شتاب در سطح خاک، دو نوع خاک ماسه ای و رسی در عمق مشخصی از سنگ بستر در نظر گرفته شده است.
همچنین از نوع سه زلزله ی واقعی با محتوای فرکانس متفاوت، در تحلیل های دینامیکی استفاده شده است. تحلیل دینامیکی 8 انجام گرفته است. از جمله نتایج این مطالعه، اثر نوع خاک و. ABAQUS V مدل های خاکی توسط برنامه ی کامپیوتری 6 نوع زلزله در پاسخ زلزله در سطح خاک نسبت به سنگ بستر است.

یک برنامه ی کامپیوتری است که برای ارزیابی پایداری سازه ای سدهای وزنی بتنی طراحی شده و به منظور CADAM ارزیابی رفتار سازه ای و ایمنی سدهای وزنی بتنی مورد استفاده قرار می گیرد. نرم افزار براساس روش ثقلی (وزنی) گسترش ترک، uplift طراحی شده است و آنالیز پایداری برای بارهای هیدرواستاتیک و نیز بارهای زلزله، فشارهای و مقاومت برشی (حداکثر و حداقل)، پیش تنیدگی آرماتورها، حفاظت بستر و شمع پشت بند را انجام می دهد. انتخاب های و زهکش، مشخصات ترک و uplift متعددی برای مدل سازی در برنامه وجود دارد (مشخصات مقطع هندسی، فشارهای معیارهای گسترش آن.) در نظر گرفته شده و آنالیز Pine Flat در این مقاله ضمن معرفی قابلیت ها و بررسی انواع آنالیزهای این نرم افزار، مدل سد دینامیکی روی این سد توسط نرم افزار با انواع سیستم های سد مخزن پی صورت گرفته و نتایج به دست آمده با نتایج روش طیفی چوپرا (1988)) مقایسه شده است. تطابق مناسبی بین نتایج به دست آمده از نرم افزار و چوپرا وجود دارد.

در این مقاله یک مدل اتصال نیمه صلب با نام اتصال بالا و پایین نبشی به همراه جفت نبشی جان با استفاده از نرم افزار مدل می شود. کلیه ی داده های اتصالات از جمله مشخصات هندسی مقاطع، جنس فولاد و نحوه ی سرهم بندی ABAQUS اتصالات بر اساس یک مطالعه ی تجربی با عنوان قاب های بدون مهاربندی نیمه صلب ارائه شده است. این کار تحقیقاتی دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه ملی سنگاپور در سال 1996 و در آزمایشگاه آن دانشگاه NGYIAW HEONG توسط این اتصال را مدل کرده و سپس با ABAQUS انجام شده است. در این تحقیق ما سعی داریم که با استفاده از نرم افزار توجه به نتایج به دست آمده از نرم افزار مقایسه ی آن با داده های آزمایشگاه بتوانیم رفتار این اتصال را در دماهای بالا رونده نیز به دست آوریم.

سازه های فولادی سبک (LSF) که از مقاطع سردنورد شده ی فولادی ساخته می شوند، در بیش تر نقاط دنیا کاربرد وسیعی یافته اند. این امر محققان را بر آن داشته تا طی سال های اخیر تحقیقات و آزمایش های زیادی جهت شناخت رفتار لرزه ای این سازه ها انجام دهند. به این منظور نمونه های آزمایشگاهی زیادی با استفاده از مقاطع سردنوردشده ی فولادی ساخته شده تا رفتار جانبی این نمونه ها تحت بارهای یکنواخت و چرخه ای ارزیابی شود. در این مقاله نتایج موجود از عملکرد لرزه ای سازه های فولادی سبک که از آزمایش ها و تحقیقات قبلی به دست آمده با استفاده از روش مقایسه ای مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و پارامترهای مختلف، مانند هندسه ی دیوارها، نحوه ی قاب بندی، نوع تصالات و اثر پوشش های غیرسازه ای که رفتار سیستم متاثر از آن هاست بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد اضافه کردن تخته های سیمانی یا سختی و مقاومت برشی، LSF تخته های چوبی پرمقاومت، به عنوان پوشش خارجی و داخلی بر روی دیوارهای باربر سیستم را تا 40 درصد افزایش می دهد.

به دلیل کاهش ذخایر سوخت های فسیلی و نیز گسترش انتشار آلاینده های زیست محیطی ناشی از بهره گیری از سوخت های فسیلی، استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در کانون توجه دولت ها قرار گرفته است. انرژی زمین گرمایی به دلیل قابلیت استفاده ی مداوم از آن مزیت های بیش تری نسبت به سایر انرژی های تجدیدپذیر دارد. انرژی زمین گرمایی برخلاف سایر انرژی های تجدیدپذیر، مانند خورشید، باد، امواج و حتی با اندکی چشم پوشی، خورشید، منشا یک انرژی پایدار به شمار می آید. زیرا می توان به طور مداوم از آن استفاده کرد. هر چند این شیوه معایبی هم دارد، ولی با صرفنظر از آن که الکتریسیته چگونه تولید می شود، هنوز در ساختمان ها به شیوه های متفاوتی از این انرژی استفاده می شود. هم اکنون در ایران تحقیقات در زمینه ی انرژی زمین گرمایی با سرعت در حال انجام است و کارشناسان سازمان انرژی های نو ایران به فناوری بهره گیری از این منبع نوین انرژی دست یافته اند.

به علت کمبود نرم افزارهای مناسب برای طراحی اصولی نقشه های تاسیسات الکتریکی ساختمان این طراحی ها بدون رعایت کردن استانداردهای مناسب و صرف زمان لازم، همراه با خطا صورت می گیرد. در این مقاله سعی بر آن است تا با به کارگیری قوانین رایج و معتبر در طراحی و با صرف کم ترین زمان ممکن بتوان طراحی مناسب را انجام داد. به این منظور نرم افزار جدیدی ارائه شده است که با به کارگیری یک الگوریتم بهینه برای پخش توان، علاوه بر کاهش عدم تعادل بار توانایی محاسبات دیماند ساختمان، سطح مقطع سیم و کابل، فیوز، محاسبات تابلوی عمومی، تابلوی اصلی و در کل محاسبات مربوط به طراحی نقشه های تاسیسات الکتریکی یک ساختمان را انجام دهد.