نشریه سیاست دفاعی
پیاپی 61 (زمستان 1386)

شاید هیچ مقوله ای به اندازه امنیت نتواند نگرانی های حال و آتی جوامع بشری را بازگو نماید. امنیت همان طور که مهم ترین نیاز در جوامع کنونی است و چنان گسترده است که همه کس و همه چیز در اجتماع و ماورای اجتماع را در بر می گیرد، اساسی ترین نگرانی در دورنمای آینده روابط انسانی نیز هست. در واقع، می توان گفت امنیت امری مهم بلکه مهم ترین محور در آینده پژوهی است و چون شناخت اندیشه ای و پیش بینی عقلانی و علمیاز آینده امینت ملی و بین المللی مستلزم ادراک جمعی و هم افزایی دانش های مرتبط با این مقوله است، مطالعات بین رشته ای به عنوان مرکز ثقل آینده پژوهی اهمیت و جایگاهی حساس و حیاتی را به خود اختصاص خواهد داد.
در این نوشتار، نقش مطالعات بین رشته ای در حوزه امنیت ملی با تکیه بر کاربری های حقوقی امنیت ملی را مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهیم داد و ضرورت شکل گیری مطالعات (اعم از آموزش و پژوهش) حقوق امنیت ملی در کشور را با بیان مختصری از پیشگامان این روند در خارج از کشور توجیه و تبیین خواهیم نمود.

در این مقاله رابطه سیاست های آمریکا در خاورمیانه با جریانات قومی در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. با درک اهداف آمریکا در منطقه، می توان رفتار و برنامه ریزی های آمریکا و تغییرات آن ها و رابطه آمریکا با متحدان دائمی و موقتش را تبیین کرد. با استفاده از مسائل فوق و شناخت امکانات جمهوری اسلامی در سه سطح (ملی، منطقه ای و جهانی) می توان به تصمیم گیری منطقی ای برای مبارزه با تهدیدات قومی دست یافت. در پایان سوالات مهمی که در این رابطه مطرح است، پیشنهاد شده است.

شناخت و توجه به وضعیت ژئوپلیتیک هر کشور، مسئولان و تصمیم سازان سیاست خارجی آن کشور را قادر خواهد ساخت نسبت به ویژگی ها، مزیت ها، محدودیت ها و پتانسیل های کشور خود شناخت کامل تری پیدا کنند که در پرتو این شناخت، با ضریب اطمینان بیش تر و توجه به سطوح مختلف ظرفیت ها و پیامد های اتخاذ تصمیمات، در جهت کسب حد اکثر منافع ملی، به تصمیم گیری در این حوزه بپردازند.
در ایران تلاش های ارزشمندی در این حوزه تا به حال صورت گرفته است، اما توجه به ملاحظات ژئوپلیتیکی در سیاست خارجی کشور موضوعی است که با توجه به میزان اهمیت آن کم تر به طور جدی به آن پرداخته شده است.
نگارنده طی این مقاله تلاش خواهد کرد با توجه به عناصر کلیدی ژئوپلیتیک یعنی سیاست، قدرت و جغرافیا، هر کدام از این عناصر را در ارتباط با سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار دهد.

با وجود آن که پس از 11 سپتامبر دموکراسی سازی بر مبنای ارزش های آمریکایی محوریت اصلی سیاست هژمون گرایی یک جانبه آمریکا را در منطقه خاورمیانه تشکیل می داد، واقعیت ها و شرایط خاص منطقه که به نوعی مورد غفلت نومحافظه کاران قرار گرفته بود، باعث گردید آن ها نتوانند با این شیوه به نتایج مطلوب و اهداف تعیین شده در منطقه دست یابند.بنابراین، برای جبران ناکامی های خود به شیوه ای جدید متوسل شده و راهبرد مقابله و مهار اسلام سیاسی و بیداری اسلامی را در قالب طرح خاورمیانه جدید برگزیدند. مرحله اول این راهبرد با حمله به حزب الله لبنان در جنگ33 روزهآغاز گردید، اما نتایج خیره کننده مقاومت لبنان سبب شد هیمنه نظامی رژیم صهیونیستی شکسته شده و نظامی گری نومحافظه کارانآمریکا، در فاز سخت افزاری خاورمیانه جدید نیز با شکست مواجه و تغییرات عمده ای درسیاست خاورمیانه ای آمریکا ایجاد گردد.

با توجه به اهمیت دینی و سیاسی مفهوم گران سنگ امنیت، این نوشتار بررسی این مفهوم و آموزه های دفاعی امنیتی را در آرای امام چهارم (ع) وجه همت قرار داده است. بر مبنای مستندات این پژوهش، این فرضیه اثبات می گردد که صحیفه و مصحف شریف سجادیه، به ویژه دعای بیست و هفتم آن، شامل دکترین و آموزه های دفاعی امنیتی بسیار منسجم و کم نظیری است که توسط امام سجاد، با رویکرد ظلم ستیزانه و در عین عدم تایید حکومت های جائر وقت، و به خاطر حفظ اسلام و مصالح امت اسلامی و مقابله با تهدیدات و تهاجمات بیگانگان طراحی و اندیشیده شد و به قطعیت نیز می توان در حال حاضر نیز بدین آموزه ها اتکا و استناد نمود.

این مقاله ترجمه دکترین دفاعی انگلستان (BDD) است. این سند که جزو اسناد راهبردی نظامی آن کشور است مسائل زیر را در بر می گیرد: هدف دکترین، اهداف اولیه و ثانویه، سطوح جنگ (راهبردی، عملیاتی، تاکتیکی)، اهمیت آن ها و شیوه های تعامل سطوح، محیط راهبردی، رویکرد انگلستان به عملیات های نظامی، عناصر اصلی دکترین، عناصر نیروی جنگی و اجزای سازنده آن: (مفهومی، روانی و اخلاقی و فیزیکی)، جنگ و بهره برداری از نیروی جنگی، بهره برداری گسترده تر از توان جنگی، فلسفه فرماندهی.