مجله نامه مفید
پیاپی 36 (خرداد و تیر 1382)

در این مقاله این مساله مورد بحث قرار گرفته است که نفس و بدن در فسلفه لایب نیتس از یک جنسند یا نه؟ و آیا در یکدیگر تاثیر و تاثر دارند و انطباق آنها چگونه تبیین می شود؟ به بیان دیگر، آرا لایب نیتس درباره ارتباط نفس و بدن بررسی و نقد شده است. به این منظور برخی مقالات لایب نیتس، بویژه منادولوژی و گفتار درباره مابعدالطبیعه و بعضی از نامه های او مانند نامه های او به کلارک و آرنو و همچنین آثار شارحین او از قبیل شرح لاتا، راسل و ایشیگورا به دقت مطالعه و مطالب مربوط به رابطه نفس و بدن استخراج و سپس تجزیه و تحلیل و نقد شده و نتایج زیر به دست آمده است:1- از نظر لایب نیتس نفس و بدن هر دو از یک جنسند: نفس مناد حاکم و بدن مجموعه بی نهایت منادهای تابع است. اما با این نظریه لایب نیتس نمی توان موافقت کرد، زیرا هیچ برهان صحیحی برای اثبات مناد وجود ندارد و لازمه مناد حاکم بودن نفس این است که در برخی موارد بدن باید نفس محسوب شود.
2- نفس و بدن در فلسفه لایب نیتس هیچ گونه تاثیر و تاثری بر یکدیگر ندارند و انطباق آنها صرفا با اصل هماهنگی پیشین بنیاد تبیین می شود، ولی این نظریه مستلزم قول به جبر و از دست رفتن بهترین دلیل اثبات نفس است.
3- ترکیب نفس و بدن در سطح منادها انضمامی و در سطح پدیدارها اتحادی است و صحت این نظریه بر صحت نظریه مناد و تعریفی مبتنی است که لایب نیتس در مورد نفس و بدن ارائه کرده است.
4- نفس برای تمام بدن حاضر است، اما حضور آن به معنای انتشار نیست.

ارتباط جهان با مبدا مساله ای است که در هر نظام فلسفی و عرفانی از اهمیت خاصی برخوردار است و می توان آن را از وجوه مشخص این گونه نظامها دانست. در این بین در عرفان اسلامی و بیش از همه در مکتب وحدت وجودی ابن عربی با طرح مساله تجلی، نفس رحمانی، عما و عشق ازلی در این بحث موشکافی به عمل آمده. در عرفان هند نیز در آیین برهما، مکتب شانکارا یعنی ادویتا و دانتا (ودانتای وحدت گرا) با دقت خاصی به مساله مایا و توابع آن پرداخته شده که بررسی تطبیقی در این باب می تواند گشایشگر راهی در "عرفان تطبیقی" در بحث مورد نظر باشد. نوشتار حاضر تلاشی است در این راستا.

تفکیک قلمرو جوهر از صفات (و حالات) در "اخلاق" اسپینوزا به روشی بازنمایی شده است که در منطق پژوهش به دیالکتیک معروف است. صفت بارز این روش آن است که جنبه های متضاد موضوع در ارتباط با یکدیگر درک و پژوهیده می شود. بنابراین در «اخلاق» ضرورت به تبع مناسبتش با آزادی بررسی می شود. با آن که موضوع این نوشته رابطه ضروری و آزادی است، گفتنی است که اسپینوزا متناهی و نامتناهی، فرد و جامعه، و جز و کل را نیز به همین شیوه بررسی می کند.

در این نوشتار، تبیین توماس آکوئیناس از معنای اراده و توانایی این تبیین در توجیه برخی مسائل مربوط به اراده بررسی می شود. آکوئیناس نفس را جوهری واحد می داند که قوای بسیاری متمایز از آن و عارض برآنند. او نظر ارسطو را مبنی بر وجود قوه شوقیه به عنوان قوه ای جدا از سایر قوا در نفس می پذیرد و در تقسیم بندی شوق، قائل به دو نوع شوق است: شوق حسی و شوق عقلی، که اولی وابسته به احساس و دومی وابسته به فهم عقلانی است.
شوق عقلی، اراده نامیده می شود. آکوئیناس همچنین قائل به آزادی اراده است که علامت مشخصه این امر، انتخاب است. در این صورت باید پذیرفت که اراده همان گونه که از عقل تاثیر می پذیرد، از شوق حسی هم اثرپذیر است و خود آکوئیناس نیز اذعان به این امر دارد. اما با توجه به عقلانی بودن اراده، پذیرفتن این مطلب دشوار است و از این رو آزادی اراده به خوبی قابل تبیین نیست.

در نظر ویتگنشتاین امکان معرفت و خطا هر دو تنها به وجود زمینه ای غیرقابل تردید وابسته است و این زمینه را نحوه معیشت انسان و بازی های زبانی ای که در آنها شرکت می جوید فراهم می آورند. ساختار این زمینه خاص تحت عنوان آنچه ویتگنشتاین آن را «جهان - تصویر» (world-picture) می نامد قابل بررسی است. این مقاله به بررسی جهان - تصویر و شرح مختصر ویژگی هایی که ویتگنشتاین برای آن بر می شمارد می پردازد.
به نظر می رسد ویتگنشتاین معتقد است که آن چیزی که نهایتا هر معرفتی و هر استدلالی به آن ختم می شود از نوع نظر (seeing) نیست، بلکه از نوع عمل (acting) است. اعمال غریزی (instinctive behaviour) انسان و اعمالی که، خصوصا در مراحل اولیه آموزش، از اطرافیانش با اعتماد صرف به آنان، تعلیم می گیرد. این نحوه عمل فرضهایی (assumptions) را در خود دارد که کودک آنها را همراه با آنچه می آموزد جذب می کند. در این صورت، مبانی معرفت، یعنی همان امور یقینی، از جنس معرفت نیستند و بنابراین سخن از توجیه در مورد آنها بی معناست. نوعا جهان - تصویری که از این طریق شکل می گیرد، امری همگانی است و نه متعلق به فرد، و در عین حال نظامی همبسته است که اجزای آن اتکای دو جانبه بر یکدیگر دارند. و هر پژوهشی که از سوی شخص بخواهد صورت گیرد تنها بر این مبنای قطعی ممکن خواهد بود. اما این قطعیت به معنای مطابقت آنها با واقع نیست، بلکه مطابقت با واقع در این مورد اصلا کاربرد روشنی ندارد. در عین حال تغییر در جهان - تصویر نیز امری ناممکن نیست، هر چند تنها تحت شرایطی خاص روی می دهد. تنوع جهان - تصویرها مساله کیفیت مواجهه آنها را پیش می کشد و اینکه آیا نوعی امر عینی که فیصله بخش اختلاف جهان - تصویرها باشد وجود دارد یا نه؟ در این خصوص تفسیرهای مختلفی از رای ویتگنشتاین شده است.

سارتر خود را نه رئالیست می داند و نه ایدئالیست. او، به عنوان یک پدیدار شناس، از سویی معتقد است که واقعیتی به نام نومن در پس فنومنها یا پدیدارها قرار ندارد و از سوی دیگر پدیدارها را متکی به آگاهی یا فاعل شناسا نیز نمی داند. پدیدارها خود تکیه گاه خود هستند. بدین ترتیب، ما با دو نوع وجود مواجه می شویم که یکی آگاهی و دیگری متعلقات آگاهی یا پدیدارهاست. سارتر نوع اول را "وجود لفنسه" و نوع دوم را وجود "فی نفسه" می نامد. از نظر او، وجود فی نفسه سه ویژگی اصلی دارد: 1- هست2- در خودش است 3- هست آنچه هست. در این مقاله ابتدا رهیافت پدیدار شناسانه سارتر - که براساس آن وجود را به دو نوع بنیادی تقسیم می کند - و بعد سه ویژگی اصلی وجود فی نفسه توضیح داده می شود.

چنانکه می دانیم امروزه نظام های تربیتی جوامع اسلامی با چالش های فراوانی مواجه اند و عبور از بحرانهای ناشی از چالش های پیش روی یکی از جدی ترین موضوعات در عرصه برنامه ریزی های آموزشی و تربیتی این جوامع است. از میان چالش های پیش روی می توانیم به رواج آموزه های پست مدرنیستی همچون نفی منابع مقتدر معرفتی، ساختارشکنی، نفی الگوگرایی در تعلیم و تربیت، نسبیت گرایی و... اشاره نمود که هر کدام چالشهایی را پیش روی نظامهای تربیتی جوامع دینی بوجود می آورند. یکی از راه های مواجهه منطقی با این چالشها، طرح نظریه های اسلامی رقیب در حوزه مربوطه است: از جمله روی آوردن به نظریه اندیشمندان و فلاسفه مسلمان.
در این مقاله، به منظور پاسخگویی به بعضی از داعیه های پست مدرنیستی که سعی در تاثیرگذاری بر ساختار و محتوی تعلیم و تربیت جوامع دینی دارد، و به منظور بررسی نقاط اشتراک (قرابت) و نقاط افتراق (پارادکسهای) موجود و ممکن بین دیدگاه اسلامی تربیت و پست مدرنیسم، آرا تربیتی مولوی (البته به عنوان یک اندیشمند مسلمان و نه نماینده نظریه اسلامی) و آرا بعضی اندیشمندان پست مدرن را به صورت تطبیقی مورد مطالعه قرار داده ایم. هدف اساسی این مقاله تعیین قرابتها و پارادکسهای ممکن بین دیدگاه تربیتی مولوی و پست مدرنیسم می باشد.

کواین حوزه پیش بینی و آزمون را برای تحقیق برمی گزیند. در بحث شواهد (Evidence) می گوید: که تشکیل نظامهای نظری از تحریک حواس شروع می شود که آن، جملات مشاهده ای (observation sentences) را به ما القا می کند. از آنها گزارهای مطلقه مشاهده ای (observation categoricals) استنتاج می شود. آزمون براساس این گزاره هاست. او می گوید که معتقد به یقین علمی دکارتی (Cartesian scientific certainty) نیست، و بعد به نظریه معرفت شناسی با قرائت طبیعی (naturalized epistemology) خودش به عنوان راه جایگزین اشاره ای می کند.