فهرست مطالب

کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی - پیاپی 23 (پاییز و زمستان 1390)

نشریه کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی
پیاپی 23 (پاییز و زمستان 1390)

  • تاریخ انتشار: 1390/12/23
  • تعداد عناوین: 9
|
  • مریم حسینی صفحه 9
    نقد حاضر قرائتی اسطوره ای و یونگی از الهی نامه عطار است. حوزه مطالعه در این پژوهش، داستان اصلی الهی نامه است و حکایت های فرعی را شامل نمی شود. مساله پژوهش نیز بررسی شخصیت ها، موقعیت ها و نمادهای کهن الگویی است.
    فرضیه مقاله حاضر این است که پیرنگ مرکزی داستان الهی نامه مطابق موقعیت کهن الگویی طلب، و سفر است که در بسیاری از آثار داستانی می توان آنها را مشاهده کرد. اما آنچه متن را بیشتر به سمت داستانی کهن الگویی می کشاند، حضور نمادهای کهن الگویی چون جام جم، انگشتری سلیمان، آب حیات و کیمیاست که بر آرکی تایپی بودن داستان صحه می گذارد. شخصیت «پادشاه» و «پسران» و «دختر شاه پریان» نیز از منظر روانشناسی ناخودآگاه یونگ قابل مطالعه اند. «دختر شاه پریان» یا پری نمادی از آنیمای درونی قهرمان است و «پادشاه» قهرمانی است که راه دشوار طلب و سفر را در پیش دارد. عطار طلب «جادو» را راهی برای یافتن شیطان نفس و یا «سایه» می داند و ظرفی که حاوی معجون جاودانگی «آب حیات» است. «حلقه» ای که مهری بر خود دارد نماد قدرت است. نشانه استیلای روحانی یا مادی است. «کیمیاگری» رمزی برای دستیابی به فرایند فردیت است، کیمیاگری همچون مجرایی به سوی نوزایی است که در آن عارف توفیق تبدیل احوال و تصفیه و پاکسازی خود را می یابد.
    کلیدواژگان: الهی نامه، عطار نیشابوری، نقد کهن الگویی
  • عزیز الیاسی پور صفحه 37
    مقاله حاضر به مقایسه دو اثر مربوط به قرن هشتم می پردازد؛ هر دو اثر ترجمه ای هستند از یک اثر هندی به نام «سوکه سپتاتی» که داستان هایی در بیان معایب زنان است. این اثر، نخستین بار در آغاز قرن هشتم توسط «الثغری» ترجمه شد و «جواهرالاسمار» نام گرفت. چند سال بعد، ضیاء نخشبی، ویرایش دوم آن را که به «طوطی نامه» مشهور است، منتشر کرد.
    اصل داستان، مربوط به بازرگانی است که به سفری تجاری می رود و طوطی سخنگویی را که در خانه دارد، به مراقبت از زن خود می گمارد.چون زن بازرگان، در غیاب شوی، قصد دیدار با محبوب خود را دارد، طوطی ضمن نقل داستان هایی که پنجاه و دو شب به طول می انجامد، او را سرگرم می کند تا سرانجام شوهر از سفر باز می گردد و طوطی در باز داشتن بانوی خود از آن دیدار، کامروا می شود.
    مقاله حاضر به معرفی دو اثر مزبور و پدیدآورندگان آنها می پردازد. سپس وجوه مشابهت و مفارقت دو اثر را از جهت ظاهر و محتوا بر می شمارد و با مقایسه نثر آنها، این نکته را روشن می کند که نثر طوطی نامه به مراتب از جواهرالاسمار ساده تر است؛ هرچند یکدست نیست و در برخی موارد به دشواری می گراید.
    کلیدواژگان: داستان های هندی، جواهرالاسمار، طوطی نامه، ضیاء نخشبی، ادبیات عامیانه
  • زهرا غریب حسینی، محمدصادق بصیری، محمدرضا صرفی، ناصرمحسنی نیا صفحه 61
    مکاشفه یا معرفت شهودی از مسائل اصلی معرفت و نوعی معرفت حضوری و وجدانی است. این حقیقت عینی، بیشتر یافتنی است تا فهمیدنی. در مقایسه با معرفت علمی- فلسفی، کشف یک روش معرفتی، برتر از روش استدلالی و عقلی است. زیرا اهل کشف، کسانی هستند که حجاب ها، برای ایشان کنار رفته و حقیقت اشیاء را مشاهده می نمایند. مکان مکاشفه نزد ابن عربی، سرزمین حقیقت نام دارد. احکامی که بر حقیقت مکاشفه، مترتب است، یکی این است که کشف قابل تعریف نیست. دیگر این که زبان مکاشفه برای آنان که حقیقت مطلق را درک نکرده اند، زبانی رمزی است.
    از نتایج پژوهش حاضر آن است که زمان، مکان و زبان کشف را از دیدگاه میدان دار حوزه عرفان نظری-ابن عربی- بیان می نماید. امور کشف شده در چهار بخش: الف- رویت خدا، ب- حیات ذاتی اشیاء، ج- گفتگو با ارواح و موجودات غیبی، د- تمثل قرآن ارائه می شود. اهمیت مکاشفه و انواع آن را بیان می کند. با استناد به واقعه های ابن عربی، سندیت کشف را در اندیشه وی خاطر نشان می کند تا به بررسی فلسفه مکاشفه های ابن عربی بپردازد و این تمهیدات می تواند مقدمه ای برای سیر در عالم ماورای طبیعت، ارتباط با موجودات عالم غیب و دریافت معارف عالی انسانی باشد.
    کلیدواژگان: ابن عربی، مکاشفه، واقعه، حیات ذاتی، خاتم الاولیاء
  • سیده مریم روضاتیان، سیدعلی اصغر میرباقری فرد صفحه 89
    غالبا برای دریافت بهتر یک متن به شرح، تفسیر یا تاویل آن پرداخته می شود. این کوشش برای یافتن معنا، اگر با فرض استقلال اثر به متن منظور بسنده کند، نتیجه کاملی در بر نخواهد داشت. حال آنکه اگر هر متن با توجه به متون پیشین و پسین خود خوانده شود، به درک بهتر معنای متن می انجامد. این نکته بویژه در متون عرفانی بخوبی قابل طرح است؛ زیرا آثار عرفانی در زبان فارسی با یکدیگر و نیز با متون عرفانی که به عربی نگارش یافته است پیوندی عمیق و ناگسستنی دارند. گاه متنی ترجمه متن دیگر به شمار می آید، گاه شرح آن و گاه ترجمه و شرح، هردو. بسیاری از متون نیز بی آنکه مستقیما ترجمه یا شرح متنی دیگر باشند، از ارتباط عمیق بینامتنی با سایر آثار برخوردارند. بینامتنیت یکی از رایج ترین اصطلاحات نقد ادبی معاصر است و این مفهوم را در بر دارد که یک متن با متون پیشین و پسین دارای ارتباط است. بنابراین هر متن را باید به یاری متون دیگر خواند و معنا کرد. خوانش بینامتنی آثار عرفانی نیز به درک بهتر و عمیق تر از معنای این متون می انجامد و حتی در تصحیح دقیق تر متن تاثیرگذار است.
    در این مقاله کوشش شده است ضمن تحلیل روابط بینامتنی در چند متن مهم عرفانی پیش از قرن هفتم هجری همچون شرح تعرف، رساله قشیریه و دو ترجمه آن، کشف المحجوب و تذکرهالاولیاء، نقش و تاثیر خوانش بینامتنی در دریافت معنی و نیز تصحیح دقیق تر این متون تبیین گردد.
    کلیدواژگان: بینامتنیت، متون عرفانی، ترجمه متون، تصحیح متون
  • محمدرضا نصر اصفهانی، مرضیه سادات فاطمی صفحه 113
    در هر داستانی، همزمان با خلق داستان روایت نیز همراه آن خلق می شود؛ زیرا داستان در قالب کلمات و عبارات هویت می یابد و از طریق صدایی درونی به متن منتقل می شود، این صدا متعلق است به راوی یا فردی که روایت را برای ما بازگو می کند. راوی می تواند از دیدگاه های متفاوتی از درون یا برون، داستان را برای ما روایت کند که به این دیدگاه زاویه دید گفته می شود و انتخاب آن بسته به نظر و سلیقه نویسنده داستان است. عطار در اسرار نامه خود بسته به موقعیت های مختلف از دیدگاه های متفاوتی داستان را روایت می کند و در اغلب موارد زاویه دید و راوی را در یک داستان واحد چندین بار تغییر می دهد، در برخی موارد، عطار، روایتی را در دل روایتی دیگر قرار می دهد. بنابراین روایت چند سطحی ایجاد می شود که هر کدام را جداگانه می توان بررسی کرد. راوی در داستان های اسرارنامه اصولا واضح و آشکار است، ولی اغلب در پایان داستان با دیگر راویان به گونه ای همانند می شود که نمی توان آن را باز شناخت. عطار به طور کلی در اسرارنامه از هفت راوی استفاده می کند که در این مقاله نوشته به آن به صورت مفصل پرداخته شده است.
    روش علمی تحلیل روایت بر اساس دیدگاه های زبان شناسان و ساختارگرایان ضرورتی است که تا حدی در این مقاله دنبال می شود و به این نتیجه می رسد که: در داستان های عطار، روایت در خدمت درونمایه قرار می گیرد. علاوه بر آن، شیوه روایی عطار، عموما مستقیم و خطی است و کمتر از شیوه های موجی و حلقوی بهره برده است.
  • بهجت سادات حجازی صفحه 135
    رویا و تخیل با جهان فراواقعیت چه سنخیتی دارد؟ آیا دریافت های روح سیال انسان در هیچ شرایطی متوقف می گردد؟ خواب و رویای صادقه یا صالحه به عنوان بخشی از زندگی دنیوی انسان با تخیل از نوع خلاق به لحاظ اینکه هر دو منشا معرفت، خلاقیت، مکاشفه، آینده بینی،... هستند، همسویی دارند. و سنخیت این دو پدیده پیچیده به عنوان دو توانایی و استعداد، با عالم فراواقعیت، امکان شناخت و معرفت هرچه بیشتر آن عالم را فراهم کرده است.
    اغلب متون عرفانی و بعضی متون روان شناختی و فلسفی کم وبیش به بیان ماهیت این دو پدیده مبادرت ورزیده اند؛ بعد از کلام آسمانی قرآن، مثنوی مولوی از بین متون عرفانی، گوی سبقت را در واکاوی و نقد رویا و تخیل ربوده است. آیا توجه به رویا و تخیل-که پیونددهنده آدمی با عالم فراواقعیت است- می تواند نشانه ای از تعامل و همسونگری عرفا و بعضی روان شناسان باشد؟
    این نوشتار افزون بر پاسخ دادن به این پرسش ها، با نظری تحلیلی به سروده های مولوی درباره رویا و تخیل، به بررسی این موضوع می پردازد و به این نتیجه می رسد که رویا و تخیل منشا تحولات روحی، دگرگونی و خلاقیت هستند و به صورت ناخودآگاه و غیر ارادی بروز یافته، امکان درک و شناخت فراواقعیت را فراهم می سازند. رویاها در متون عرفانی با برخی اندیشه های روانشناختی و سوررئالیستی همسویی دارند.
    کلیدواژگان: رویا، تخیل، مولوی، مکاشفه، خلاقیت، یونگ
  • امیرحسین مدنی، محمدکاظم کهدویی صفحه 163
    در بینش صوفیه، اصطلاح «فتوح» دو بار معنایی متفاوت دارد: یکی نذر و نیازی بوده که مردم به خانقاه تقدیم می کردند و این گونه نذورات، اگرچه مسبب گشایش هزینه های خانقاه بود، و البته به جای خود ارزشمند، اما از طرف دیگر گه گاه این «فتوح دنیوی» تن پروری و سوءاستفاده برخی از صوفیان را در پی داشت. دومین معنا –که در این مقاله مورد نظر است- گشایش های روحانی و معنوی عارف است که سالک عارف به مدد این گشایش های ربانی و انوار الهی به «غیب عالم» و«عالم غیب» دست می یابد. چنین فتوحاتی که البته از «غیب» بر «قلب» عارف وارد می شود، مزید یقین وی می گردد و بر صدق مجاهده و معامله وی می افزاید. بدون شک این فتوحات و واردات که از دریای لطف و فضل الهی سرچشمه می گیرند، نصیب اولیاء و پاکانی می شود که یک عمر به پاسبانی و مراقبت «دل» پرداخته و چنگ در عروه وثقای دین زده و لحظه ای از «او» غایب نبوده اند.
    تفصیل مطالب مذکور و برخی دیگر از نکات و جزئیات مربوط به فتوح در شش بخش الف)مفهوم لغوی فتوح (فتوح دنیوی)، ب)مفهوم عرفانی فتوح، ج)قلب و فتوح، د)ترادف معنایی فتوح با الهام و وارد و فراست، ه) تمایز معنایی فتوح با الهام و وارد و فراست، و)اقسام فتوح بررسی شده است.
    کلیدواژگان: فتوح، الهام، وارد، فراست، غیب
  • بتول واعظ، غلامرضا مستعلی پارسا صفحه 195
    در این جستار دو سوال مطرح می شود: 1 آیا در اندیشه، نگرش و نظام فکری مولوی، تناقض و تضادی وجود دارد؟ 2 آیا این تناقض در سطح زبان و اندیشه اوست یا به اصول فکری او نیز مربوط می شود؟
    نگارندگان در این بررسی، مسئله تناقض را با عنوان «تضاد در عین وحدت» مطرح می کنند که خود در بردارنده پاسخی کلی به دو پرسش فوق است. در این بررسی، روشن خواهد شد که تناقض و دوگانگی ای در اصل و بنیان نظام فکری و بینش عرفانی مولانا وجود ندارد، بلکه آنچه به نظر متناقض نما می آید تنها در سطح کلام و یا اندیشه او در موقعیت های مختلف و یا از سوی شخصیت های متفاوت است. همه این تناقض ها و تضادهای ظاهری در یک نقطه به وحدت و یگانگی می رسند.
    کلیدواژگان: پارادوکس، تضاد در عین وحدت، متناقض نما، نقطه علیا
  • حسین نوین صفحه 219
    جامعه شناسی ادبی به علت کارکردهای بیرونی آن از اهمی‍ت اجتماعی والایی برخوردار است. مطالعه آثار ادبی با همین نوع نگرش، جلوه ها و نمودهای مختلف اجتماعی را، از زوایای تصاویر ادبی نمایان می سازد. هشت سال دفاع مقدس تاثیر شگرفی در عرصه های هنری و ادبی، از جمله شعر دفاع مقدس بر جای گذاشت و شعر دفاع مقدس نیز که دارای خمیر مایه پایداری، مبارزه با دشمن و دفاع از ارزش ها و باورهای دینی و مل‍ی و تلاش برای حفظ استقلال و آزادی کشور است، در کنار صورتگری های ادبی آن، بسیاری از حوادث و نشانه های بیرونی دوران جنگ را در خود منعکس ساخت. به طوری که مطالعه آن ما را با بخش عظیمی از تاریخ پرحوادث و خونبار معاصر کشورمان آشنا می سازد.
    در این نوع از ادبی‍ات، موضوعاتی چون میهن دوستی، دفاع از نظام اسلامی، مبارزه با دشمنان داخلی و خارجی، ترسیم حوادث و صحنه های گوناگون جنگ، حوادث داخلی کشور، تفرقه دشمنان، سودجویی فرصت طلبان، کم رنگ شدن ارزش های دفاع مقدس و دنیازدگی عده ای از مردم و سرانجام همدلی با ملل مظلوم جهان از جمله موضوعاتی هستند که از رویکردهای اجتماعی شعر دفاع مقدس به شمار می آیند.
    کلیدواژگان: ادبی~ات پایداری، دفاع مقدس، شعر انقلاب اسلامی، رویکردهای جامعه شناختی
|
  • Maryam Hosseini Page 9
    Archetypal criticism is one of the modern theories in literary criticism, mainly founded on the theories of Carl Gustav Yung, the famous Swedish psychologist. This paper is an archetypal and mythological analysis of Ilahi Nama of Attar. It aims at studying the archetypal situations, archetypal characters and archetypal symbols of Ilahi Nameh. The central plot of this text is Quest and Journey and the Hero is a king who tries to get to unity with god or himself. In this way he has some dialogues with his sons who are the symbols of the degree of his psyche. King and sons are one and son's questions means question of the king. In this story we have some symbols like "Fairy, Cup, Solomon ring, Magic power, Alchemy and Water of immortality". Fairy in this story is a symbol of Anima.
    Keywords: Archetypal criticism, Ilahi Nameh, Attar
  • Aziz Eliasipour, Ph. Massomeh Madankan Page 37
    The present article, compares two literary works of 8th century (A.H.). These two literary works, are a translation of an Indian one called "suka septati".This work was translated at the beginning of the 8th century (A.H.) by Alsaxry and named "Jawaher Al-Asmar". Some years later, Zia Nakshabi edited it which isknown as "Tootinameh". The main theme of the story is about a merchant who goes to a business trip and makes his parrot to take care of his wife at home during his trip. Since the wife of the merchant is going to go to his beloved man, the parrot, in the stories which lasts for fifty two days, entertains her till the husband comes back from the trip and the parrot becomes successful to prevent the woman from going there. This article represents two literary works and their authors. Then it shows their similarities and differences. With the comparison of the two proses, the article concludes that the prose of Jawaher Al-Asmar is more technical and difficult than Toohinameh, although Toohinameh doesnt have a cohesive prose and some parts are difficult to understand.
    Keywords: Jawaher Al Asmar, Tootinameh, Indian tales, Zia Nakshabi, Eighth century prose (A.H.), Folklore literature
  • Maryam Rouzatian, Ali A. Mirbagharifard Page 89
    Contextual reading can help to read and understand a text. One form of contextualization is called inter-textual reading. When you study a script with respect to the words coming before or after it, you will reach a better understanding of the meaning of the script. This is especially true for the mystical scripts because the mystical works in Persian and Arabic languages are intertwined. Sometimes a script is considered as the translation of another script and sometimes as a description. For the majority of scripts, although they are neither a direct translation nor a description of each other but they have a very deep inter-textual relationship. Inter-textual according to its common definition, i.e. the reading and interpreting a script with the help of other scripts, will result in better and more accurate meaning of the script. It will even help editing the script. In this paper, an effort has been made not only analyze the inter-textual relations that exist among some mystical works of prior to seventh century (A.H.) like Sharhe Toaref, the Dissertation of Qashiriyeh and its two different translations, Kashf-ol Mahjoob, and Tazkerat-ol Olyaa but also explain the role and effect of intertextual reading in better understanding of the meaning and more accurate interpretation of these scripts.
    Keywords: Inter, textual, Mystical scripts, Script translations, Script edition
  • Mohammad R. Nasr Esfahani, Marzeyeh Fatemi, M.A Page 113
    In general, narration in a story is created at the same time the story is created. The identity of the stories are in the form of words and expressions, which are transferred to us by the inner voice of stories. This voice belongs to the narrators or who explain narrations to us. They can narrate the story from several voices to us which are called "point of view". They are selected purposefully by the writer. Attar has narrated in the Asrar Nameh from different points of view. Sometime he changes his point of view and the narrators in the same story. Some time Attar changes the point of view of a story in the middle of another story, so we will have polyhedral narration. In Asrar Nameh, the narrators of the stories are easily identified but sometime it is united with another narrator at the end of story so we cant recognize narrators. Attar has made use of seven narrators or points of view in Asrar Nameh.
  • Behjat-Al Sadat Hejazi Page 135
    What kind of resemblance exists between super nature on one side, and dream and imagination on other side? Can we stop our mind receiving any imagination or dream at any condition? Human true dreams and his imaginations can function similarly as they seem to be the origin of human understanding and revelation. Majority of mystical works and some psychological books define these concepts. In Mathnavi, like some psychological texts, some provisions have been made about dreams and imagination and their relation to super nature. Thus, can it be stated that some similarities exist between mystics and psychologists approaching these phenomena? In this article, these questions have been addressed and we will see how Moulavi's poems deal with these concepts. The results show that dream and imagination can be the foundation of human development and revelation. Dreams and imagination happen unconsciously and help human to understand super nature.
    Keywords: Dream, Imagination, Moulavi, Revelation
  • Amir H. Madani, Mohammad K. Kahdooei Page 163
    From the viewpoint of Sufism, the concept "respite" has two different meanings: the first meaning refers to vow and donation that people offer to monastery which can be led to its improvement. Although respite has own merits, it may be misused by some Sufis. The second meaning which is the matter of concern in this article is related to spiritual values that Sufis achieve. Supported by divine grace, these achievements help Sufis to access "unseen". These virtues sensed by Sufis increase their certainty and beliefs in God. Achieved from the unlimited grace of God, these favors do belong to those pious who have had long-life endeavors and have guarded against evils during their life. A detailed discussion of "respite" has been provided in this article under six different subheadings: a) the literal meaning of the term respite, b) the mystical meaning, c) the relation between "heart and respite" d) the synonyms of the term and its relation to inspiration, e) itsopposite meanings to inspiration, f) and finally the different concepts of respite.
  • Batool Vaez, Gholamreza Mostaali Parsa Page 195
    In this article, an attempt has been made to answer two questions: 1) Is there any contradiction or discrepancy in Moulavi's thought and viewpoint? 2) Is discrepancy in his speech and thought or in his mental principles? We try to show that in this research whatever you see apparently as discrepancy or contradiction, in reality they come to a unity or unified phenomena. Accordingly there is no duality and discrepancy in Moulana's thought and view. What we see as paradox in his speech and thought are stated in accord to situations or different personalities. All of these apparent contradictions and discrepancies have unity in reality.
    Keywords: Paradox, Contradiction in unity, View point
  • Hossein Novin Page 219
    Eight years of Iraq Imposed war and the Scared Defense of the people had immense effect in various areas of art and literature, especially on the poetry of the Scared Defense. The poetry of the Scared Defense which contained themes of perseverance, to fight against enemy, to protect cultural and religious values as well as national beliefs, to preserve the country's freedom and independence reflects most of the events and realities of the war through its literary devices. Its study makes us familiar with significant parts of our contemporary history of the country. Parts of the sociological tendencies of this kind of literature are reflected in the ways the people of the country showed their patriotic behaviors, their defense of their Islamic system, their fight against internal and external enemies ofthe country and finally their sympathy with other oppressed nations.
    Keywords: Literature of Perseverance, Scared Defense, poetry, Sociological trends