نشریه تدبیر
پیاپی 238 (اسفند 1390)

حرفه مشاور مدیریت همزمان با توسعه و پیشرفت علم مدیریت، و نیز رقابتی شدن صنایع و کسب و کارها به عنوان یک حرفه مستقل مطرح شده و گسترش یافت. در واقع محدودیتهای موجود در رویکردهای تک بعدی به مهندسی صنایع و تلاشهای دانشمندانی، مانند: تیلور، گیلبرت، گانت و امرسون در بسط و توسعه مدیریت به عنوان یک علم و زمینه مستقل، منجر به توسعه حرفه مشاوره مدیریت شد. مشاوره ای که از حرکت مدیریت علمی آغاز شده بود، به طور عمده بر بهره وری و کارایی در کارخانه و سالن کار، سازماندهی عقلانی کار، مطالعه زمان و حرکت، کاهش ضایعات و هزینه های تولید تاکید داشت . اما پس از آن، مشاوره مدیریت، مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرد و پس از گذر از مراحل مختلفی که هر یک به نوعی در غنی سازی و توسعه آن نقش محوری داشتند، به شکل امروزی، با گستره وسیعی از خدمات قابل ارایه، بنیان نهاده شد، به گونه ای که امروز، تقریبا هیچ سازمان یا شرکت بزرگی در سطح بین المللی وجود ندارد که از خدمات شرکتهای مشاوره ای بهره نبرده باشد. در ایران نیز، سازمان مدیریت صنعتی به عنوان اولین سازمان ارایه دهنده خدمات مشاوره مدیریت، در حدود نیم قرن پیش شروع به فعالیت نموده و امروز، با مطرح شدن خدمات نوین مشاوره مدیریت با ایجاد یک مرکز تخصصی سعی در توسعه و بسط این خدمات در کشور دارد. در این راستا گفت و گوی این شماره ماهنامه تدبیر در پی آن است که به جایگاه و اهمیت ارایه این دست از خدمات بپردازد. کارشناسان و صاحبنظران شرکت کننده در گفت و گوی این شماره تدبیر عبارتند از : آقای دکتر فریدون آذرهوش، مشاور و عضو هیات علمی سازمان مدیریت صنعتی . آقای دکتر سید محمد اعرابی، استاد تمام دانشگاه و رییس پژوهشکده مدیریت سما. خانم دکتر شادی گلچین فر، رییس کلینیک مشاوره مدیریت سازمان مدیریت صنعتی. آقای منصور مجدم، عضو هیات علمی سازمان مدیریت صنعتی و عضو گروه مشاوران علمی ماهنامه تدبیر . آقای دکتر مقداد یحیایی، نایب رییس هیات مدیره انجمن مشاوران مدیریت ایران .

افزایش رقابت میان اکثر سازمانها و شرکتها موجب شده است که هزینه تصمیمات اشتباه برای سازمانها بسیار بالا و در برخی موارد جبران ناپذیر گردد. همچنین با رقابتی شدن بازار و صنعت، هزینه انجام بسیاری از فعالیتها توسط خود شرکت، دیگر توجیه ندارد؛ لذا بسیاری از فعالیتها که امکان انجام آنها توسط متخصصان بیرونی با کیفیت قابل قبول وجود دارد، می بایست به بیرون از سازمان واگذار شوند. در این میان، نیاز به خدمات مشاوره مدیریت به دلیل مواجهه مدیران با مسایل و مشکلات پیچیده و گوناگون بیش از پیش احساس می شود. صنعت مشاوره مدیریت به شکل امروزی آن، تاریخچه ای طولانی ندارد، اما روند رو به رشد این صنعت، نشان از اثربخشی این خدمات به صنایع گوناگون دارد. این مقاله به مرور اجمالی فلسفه پیدایش خدمات مشاوره مدیریت، وظایف و نقشهای مشاوران، بخشبندی خدمات مشاوره مدیریت و بیان وضعیت این صنعت در دنیا به ویژه در قاره اروپا می پردازد.

موضوع ارزیابی عملکرد یکی از مباحث گسترده ای است که دامنه وسیعی از رشته ها و صاحب نظران بر آن اثر گذار بوده اند و مقالات و گزارشهای متعددی درباره آن نوشته شده است. در یکی از این تلا شها رابرت کاپلن 1 و دیوید نورتون 2 کارت ارزیابی متوازن را به عنوان جزء گمشده ای معرفی نمودند که قادر است ادبیات گسترده موجود در حوزه مدیریت عملکرد را به یکدیگر پیوند دهد، ادبیاتی که بخش اعظم آن را مدیریت کیفیت، چارچوب کارگزار-کارگمار و نظریه ذینفعان تشکیل می دهد. در این راستا مقاله حاضر به بررسی جایگاه منحصر به فرد کارت ارزیابی متوازن در میان دیدگاه های موجود در زمینه ارزیابی عملکرد پرداخته و جایگاه آن را در سیستم های ارزیابی عملکرد شرکتهای داخلی مورد بررسی قرار می دهد.

شرکت مشاوره مدیریت « بین و شرکا» از سال 1993 میلادی تحقیقات گسترده ای را در خصوص ابزارهای مورد استفاده مدیران ارشد و میزان اثربخشی آ نها و همچنین روندهای دنیای کسب و کار از دید مدیران آغاز نموده است. اطلاعات به دست آمده از این مطالعات می تواند مدیران را در انتخاب و به کارگیری اثربخش ابزارهای مدیریتی یاری نماید و نتایج بهتری را برای شرکتها رقم زند. تحقیق اخیر (2011) سیزدهمین دور ه آن است که 1230 مدیر ارشد از سرتاسر جهان و صنایع مختلف در این تحقیق شرکت کرده اند.

بسیاری از محققان بر این باورند تعلل ورزی (procrastination) یک صفت شخصیتی مخرب است که سبب مشکلات ارتباطی میان افراد، تاخیر در انجام وظایف و دست نیافتن به اهداف مورد نظر می شود (2004:84 Van Wyk). پژوهش های روانشناسی در مورد تعلل ورزی نشان میدهد این عادت در جوامع مختلف شایع است. به طور مثال، در خواست کنندگان مشاغل برای آگاهی از شرایط استخدام، زمان آغاز کار یا زمان شروع آزمونها و هزاران موضوع دیگری که امکان وجود داشتن آن می رود، در ابتدا فرمهای لازم را با شتاب دریافت می کنند و به خود وعده میدهند که هرچه زودتر آنها را تکمیل کنند و به متولیان بسپارند. اما در آخرین روز و شاید هم در آخرین مهلت مقرر، به تنظیم آ نها می پردازند یا پس از پایان یافتن زمان مقرر، آ نها را به سازمانهای مربوط می فرستند یا اینکه هرگز نمی فرستند. ممکن است برای اینگونه رفتارهای غیرمنطقی دلایلی وجود داشته باشد و افراد را دچار ضررهای مادی یا آسیبهای روانی کند (آلیس و جیمزنال، ترجمه فرجاد، 1386). تعلل ورزی یا موکول کردن کارها به آینده به قدری متداول است که شاید بتوان آن را از تمایلات ذاتی انسان برشمرد. اگرچه تعلل ورزی همیشه مسئله ساز نیست، در اغلب موارد می تواند موجب عدم پیشرفت و دسترسی به اهداف و ایجاد پیامدهای نامطلوب و جبران ناپذیر شود (جوکار و دلاورپور، 1386). در این مقاله مفهوم تعلل ورزی، پیامدهای آن، انواع تعلل ورزان و دلایلی که منجر به تعلل ورزی می شود بررسی می گردد.

دنیای کسب و کار هر روز، شاهد تغییرات شگرفی است که به نوبه خود منجر به پیچیده تر شدن محیط رقابتی بنگاه ها شده و آ نها را با چالشهای جدیدی روبه رو می سازد. ضرورت تدوام بقا، حفظ موقعیت و توسعه پایدار در چنین محیطی، پاسخگویی بهنگام به الزامات محیطی و تطبیق با آنها را از طریق اخذ تصمیمات اثربخش و کارا ناگزیر می سازد. از آنجایی که پذیرش تمام مسئولیت های سازمان و مدیریت همه جانبه آن توسط مدیران میسر نیست، بنابراین مشاوره مدیریت به عنوان یکی از پشتوانه های اصلی و مهم مدیران برای مدیریت اثربخش بنگاه ها ضرورت دارد. از طرفی چون مشاوران مدیریت به واسطه دانش خود و ارتباطات با سازمانها و بنگاه های مختلف، در طیف وسیعی از صنایع و خدمات از الگوها و تجارب برتر آگاهی دارند، درنهایت با تجزیه و تحلیل وضعیت موجود یک کسب و کار و با ارایه رهنمون هایی پیرامون آن موضوع خاص، موجب بهبود وضعیت کسب و کار و ارتقای آن می گردند. امروز، مشاوره مدیریت به عنوان یک صنعت شناخته شده در جهان سهم بسزایی را از آن خود کرده است و سالنامه صنعت مشاوره پلانکت، درآمد 366 میلیارد دلار در سال 2011 را برای آن تخمین زده است. از سویی، رشد سریع تکنولوژی، نویدبخش روش های نوینی در ارایه خدمات مشاوره مدیریتی می باشد. بکارگیری فناوری اطلاعات، مدل های جدیدی از کسب و کار را برای مشاوران مدیریت فراهم آورده که آ نها را قادر می سازد بواسطه ساختارهای منعطف تر به ارایه خدمات نوین و گسترده ای در این حوزه بپردازند. در این راستا، سازمان مدیریت صنعتی به پشتوانه 50 سال حضور فعال در عرصه ارایه خدمات مشاوره به مدیران صنایع در حوزه های مختلف، مرکز کلینیک مشاوره مدیریت را با هدف ارایه خدمات نوین در حوزه مشاوره مدیریت تاسیس نمود. در راستای راه اندازی این مرکز و به منظور طراحی مدل کسب و کار آن، طرحی مطالعاتی با عنوان "مطالعات تطبیقی خدمات مشاوره مدیریت در جهان" تعریف و تدوین گردید. یکی از مهمترین اهداف این مطالعات، شناسایی و استخراج همه خدمات، محصولات و فعالیت هایی است که می تواند در حوزه مشاوره مدیریت برای مشتری ایجاد ارزش نماید. این مقاله به ارایه برخی از یافته های طرح مذکور می پردازد

امروز، فراموشی سازمانی به عنوان شرط اصلی انطباق موفقیت آمیز با تغییرات محیطی، ارتقای یادگیری سازمانی و افزایش عملکرد سازمانی مورد ملاحظه قرار می گیرد. تاکنون در ادبیات مدیریت توجه بسیار اندکی به مبحث فراموشی سازمانی شده است. به همین دلیل نظریه پردازی در این زمینه بسیار سخت است. این مقاله معنی و مفهوم فراموشی سازمانی را تعریف می کند، آن را از یادگیری سازمانی متمایز می سازد، ابعاد آن را به تفصیل بیان می کند و در نهایت، آن را در چارچوب بحث تغییر و تحول مورد مطالعه قرار می دهد.

افراد سرزنده قادرند چشم اندازهای جذاب خلق کنند که انرژی نهان رابه جریان اندازند و آنقدر مهیج و جذاب باشند که سایرین را به سوی خود جلب کنند.چشم انداز، افراد رابه سوی آینده دعوت می کند. چشم انداز می تواند آنچه را برای شما اهمیت دارد توصیف کند وشمامی توانید از آنطریق،انرژی نهانی اطراف خود راشعله ور کنید.می توانید چشم اندازهایی را بیابید که انرژی نهانی پیرامون شما را مشتعل می کند. فکر کنید چگونه نلسون ماندلا، تفکر پیرامون برابری و همزیستی مسالمت آمیز رامشتعل کرد.البته این منابع با این که شگفت انگیزند اما نه به این دلیل که دور هستند، بعید به نظر می رسد منبعی برای سرزندگی در زندگی شما باشند. برای سرزندگی، باید از منبع شخصی چشم انداز مشتعل کننده خود استفاده کنید.

مدلهای کسب و کار شرکتها یکی از عوامل اصلی تعیین کننده میزان موفقیت آنهاست. این مدلها که در واقع چارچوبی برای کسب درآمد هستند، به سه پرسش کلیدی درمورد شرکتها پاسخ می دهند: کدام فعالیتها، چگونه و چهقت باید انجام شوند؟ پاسخ درست به این پرسشها منجر به عملکرد مناسب شرکتها و ارایه مزایای مطلوب به مشتریان می شود و در نهایت، سود را برای شرکت به ارمغان می آورد. با توجه به تنوع مدلهای کسب و کار و ویژگیهای هر یک، بیان تمام مدلها در یک مجموعه غیرممکن است، اما یافتن عناصر اصلی تاثیرگذار بر یک مدل کسب و کار و تحت کنترل داشتن آنها، فرایند طراحی یک مدل کسب و کار مناسب را تسهیل می کند. با توجه به اهمیت نقش مدلهای کسب و کار در میزان توفیق و توسعه بنگاه ها خانه مدیران سازمان مدیریت صنعتی در نشستی با حضور مدیران اجرایی سازمانها و بنگاه های اقتصادی، جایگاه و اهمیت این مدلها را با سخنرانی آقای عطاءالله همایون، مشاور مدلهای کسب و کار و مدرس دانشگاه تهران، مورد بررسی قرار داد.

از لحاظ تاریخی سازمانها با رویکرد ایجاد سود برای سهامداران خود ایجاد شده و پایدار مانده اند. اما امروز، این رویکرد به هیچ وجه برای تضمین بقا، کافی نیست. در دنیای مدرن، سازمانها با هر اندازه و در هر بازاری، باید برای بقای خود رضایت جامعه را کسب و حفظ نمایند و این رضایت فقط در صورتی حاصل می شود که جوامع باور داشته باشند سودمندی بر « تاثیر »، که عملیات سازمانها انسان و محیط زیست باقی می گذارد. سازمانهای بسیاری وجود دارند که هم اکنون نیز در برابر طرفهای ذینفع خود احساس مسئولیت می کنند و نقش مثبت و مفیدی بر جامعه دارند. آنها این کار را نه به دلیل ترس از واکنش گروه های اعمال فشار نسبت به فعالیتهای خود، بلکه به این دلیل انجام می دهند که بخشی از فرهنگ و فلسفه آنهاست.

کارشناسان مسایل اقتصادی بر این باورند که هیچ چیز به اندازه شفافیت درفضای کسب و کار موجب شکوفایی رقابت و توسعه اقتصادی کشورها نیست. تجربیات جهانی نشان داده است که رتبه بندی شرکتها براساس شاخص هایی که میزان تاثیرگذاری بنگاه ها بر اقتصاد را مشخص می سازند یکی از برترین رویکردها برای ایجاد چنین شفافیتی است، دستاورد چنین رتبه بندی بیش از هر کسی، متوجه مدیران همین بنگاه ها خواهد بود. بی تردید مدیران با استفاده از نتایج رتبه بندی، وضعیت رقابتی خود را بهتر شناخته و راهبردهای آینده شرکت خود را با واکنش عمیق تری تدوین خواهند کرد. رتبه بندی به سازمانهای حاکمیتی و سیاستگذاران اقتصادی در تحلیل روند اقتصادی کشور، رشد رقابت در بخشهای دولتی و خصوصی و درنهایت اجرای سیاستهای اصلاحی، کمکهای ارزنده ای خواهد کرد. سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی نیز با استفاده از نتایج رتبه بندی به تحلیل بازار سرمایه و شناسایی فرصتهای سرمایه گذاری پرداخته وپ ژوهشگران حوزه های مدیریت و اقتصاد نیز می توانند نتایج رتبه بندیها را بعنوان نقطه آغازی برای مطالعه بر روی عوامل تاثیرگذار بر رشد یا رکود صنایع و بنگاه ها تلقی کنند. سازمان مدیریت صنعتی به پشتوانه 50 سال حضور موثر در فضای اقتصادی و اجتماعی ایران با ماموریت کمک به توسعه ظرفیت مدیریت کشور از سال 1377 آغازگر طرح رتبه بندی شرکتهای برتر ایران با هدف شفاف سازی فضای کسب و کار و تحلیل میزان اثرگذاری بنگاه ها بر اقتصاد ملی و در نهایت گسترش رقابت میان این بنگاه ها بوده است.

همه ما به وجود نابسامانی و وضعیت ایستا در سازمانها و بنگاه ها آگاهیم و اعتقاد داریم چنانچه این وضعیت نابسامان و غیر پویا رفع نشود، با سازمان و بنگاهی روبرو خواهیم بود که هر روز چالشها و گرفتاریهای جدیدی تجربه می کند. در این میان، افرادی با نگاهی خاص به این نابسامانیها و اوضاع ایستای سازمانها سعی دارند فرصتهایی را فراهم آورند تا فرآیندها، محصولات و خدمات سازمان خود را سامان دهند و راه حلهای جدیدی برای برون رفت از رکود و ایستایی بیابند. این افراد همان کار آفرینان هستند که پیوسته تلاش می کنند در شرایط ناگوار سازمان خود فرصتهایی را بیابند که دیگران آنها را تحمل ناپذیر می پندارند. چنین فرصت یابی هایی ریشه در مجموعه ویژگیهای شخصی افراد کار آفرین، نظیر خلاقیت، اقدام مستقیم، سخت کوشی، بردباری، پایمردی و... دارد، ویژگیهایی که شالوده و بنیان فرآیند نوآوری به حساب می آیند. این بخش با کار آفرینان به مصاحبه با آقای مهندس علی عطاییان، از کارآفرینان پنجمین جشنواره ملی کارآفرینان، اختصاص یافته است.