ماهنامه گستره انرژی
پیاپی 60 (فروردین 1391)

در سال های اخیر تغییر رویکرد دولت از واردات صنعتی به تولید و ساخت در تجهیزات در داخل و انتقال فناوری به کشور با کالاهایی که مزیت نسبی در تولید آنها داریم را شاهد هستیم. البته تحریم های آمریکا و اروپا در ایجاد باور و عزم دولت برای توجه بیشتر به این مهم جایگاه خود را در حال حاضر یافته است. در صنعت نفت ایران در دو دهه اول انقلاب با توجه به شرایط و عوامل بازدارنده باور ارجاع کار به داخل علی رغم تصویب قانون «استفاده حداکثر از توان داخلی» به ویژه در پروژه ها، باز هم نگاه به خرید خارجی جهت تامین نیاز ها کم رنگ نشده بود. اما با گذشت زمان توجه به توان مدیریت متخصصان داخلی و انجام کار با مدیریت ایرانی و اعتماد به نیروهای متخصص و با صاحب تجربه داخلی کم و بیش جای خود را پیدا کرد و زمینه به کارگیری صنعتگران داخلی در عرصه صنعت نفت کشور بیش از گذشته فراهم شده است. اما تجربه تامین کالا و خدمات از داخل با توجه به نیازهای گسترده و وجود پروژه های متعدد توسعه ای در صنایع نفت و گاز، پالایش و پتروشیمی هنوز از انسجام لازم در شرایط فعلی برخوردار نبوده و لذا باید کار گروهی و شناخت کافی از نیازها و نحوه تامین به موقع آنها در دستور کار مدیران ارشد و میانی صنعت نفت ایران قرار گیرد.

به تولید رساندن فازهای باقیمانده میدان گازی مشترک پارس جنوبی دغدغه دست اندرکاران صنعت نفت و کارشناسان و متخصصان این حوزه بوده است. اگرچه دنبال کردن برنامه ضربتی برای جبران عقب ماندگی ها در مقابل کشور همسایه مورد تاکید تمام آگاهان به مسائل تولید این میدان گازی بوده است. اما اطلاع و کسب آمادگی برای تامین نیازها مسئله ای است که نمی توان از آن غافل شد، چرا که ممکن است که در کل فرآیند برنامه زمانی طراحی شده تاثیر گذاره و اجرای به موقع آن را با مسئل متعددی روبه رو سازد.
در این پرونده بنا داریم مهم ترین کمبودها و مشکلات اصلی و زیرساختی که می تواند در برنامه ریزهای انجام شده برای اجرای فازهای باقی مانده ایجاد مشکل کند را مورد تحلیل قرار دهیم. امیدواریم این گزارش مورد توجه قرار گرفته و جای بحث و گفتگوی بیشتری برای طرح مسائل باقیمانده پیش روی تولید و بهره برداری این میدان عظیم گازی را فراهم آورده و نواقص و کمبود اطلاعات ارائه شده را تصحیح نمائیم.

مقام معظم رهبری با تاکید بر ضرورت خروج نفت از منبع درآمد و محل تامین بودجه کشور، گفتند، نفت باید به منبعی برای پیشرفت و اقتدار اقتصادی ایران تبدیل شود. در اواخر اسفندماه سال گذشته مقام معظم رهبری همچنین از نمایشگاه توانمندی های این صنعت بازدید کرده و با شرایط بسیار مهم و پیچیده صنعت نفت از نزدیک آشنا شدند. رهبر معظم انقلاب در ابتدای ورود به پژوهشگاه صنعت نفت در بازدید از مجموعه دستاوردهای این صنعت، که بیش از 3 ساعت به طول انجامید، از نزدیک در جریان پیشرفت ها و توان متخصصان داخلی در حوزه نفت و گاز کشور قرار گرفتند.

در شرایطی که کشورهای مختلف دنیا از جمله قطر، (ال.ان.جی) را به یکی از فرصت های درآمدزایی خود تبدیل کرده و از آن بهره فراوان می برند، پروژه های (ال.ان.جی) ایران همچنان در حالت راکد قرار داشته و نه تنها هیچ یک از آنها به طور کامل مورد بهره برداری قرار نگرفته، بلکه به گفته مدیران عالی رتبه وزارت نفت، این پروژه ها پس از طرح هایی که در زمینه صادرات گاز وجود دارد، در رده دوم اهمیت قرار گرفته اند.
سال گذشته احمد قلعه بانی مدیرعامل شرکت ملی نفت، با صراحت از بازنگری سیاست های تولید (ال.ان.جی) خبر داده و بر اولویت صادرات گاز ایران با خط لوله تاکید کرده بود، چراکه حتی بر اساس برنامه پنجم توسعه لازم است تا پایان زمان این برنامه صادرات گاز به تدریج به 200 میلیون متر مکعب در روز برسد، اما در این برنامه روی (ال.ان.جی) حسابی باز نشده است.

بحث لزوم توجه به بها دادن به تولیدات داخلی در صنعت نفت امری است که می تواند اشتغال و بهره وری پایدار را به دنبال داشته باشد. در صورت تحقق این امر مهم سرمایه و کار ایرانی می تواند ضامن شکوفایی تولیدات داخلی باشد اتخاذ راهکار مناسب و استفاده از خرد جمعی صاحب نظران و مدیران می تواند زمینه ساز تحقق این شعار در سال جاری و تداوم برنامه ریزی برای تداوم آن در آینده باشد بدین منظور گفتگوی کوتاهی با مهندس مهدی شریفیان ترتیب داده ایم که در ادامه می خوانید.

خلیج فارس بی گمان استراتژیک ترین آبراه بین المللی است؛ پیوند 50 ساله این دریا با منابع سرشار از انرژی با امنیت انرژی جهان و گذار دست کم 36 درصد از نفت مصرفی جهان از تنگه هرمز، این منطقه را همچنان در کانون توجه جهانی قرار داده است. در این میان جمهوری اسلامی ایران با دراختیار داشتن سرتاسر ساحل شمالی خلیج فارس نقش ممتاز و بی بدیلی را در ایجاد امنیت اقتصادی این آبراه حساس برعهده دارد، شرکت نفت فلات قاره ایران به عنوان متولی میادین نفت و گاز دریایی در خلیج فارس (به استثنای پارس جنوبی و شمالی) است در حوزه به طول 1800 کیلومتر در خلیج فارس و دریای عمان و به عرض متغیر 27 تا 120 کیلومتر مسئولیت توسعه میادین نفت و گاز دریایی خلیج فارس را بر عهده دارد؛ به مناسبت هفدهمین نمایشگاه بین المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی تهران گفتگویی با مهندس محمود زیرکچیان زاده، مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره ایران، انجام دادیم که در ادامه می آید.

در دهه اخیر لزوم مجهز شدن به تکنولوژی حفاری در آبهای عمیق برای بهره برداری از منابع هیدروکربوری دریای خزر دغدغه مسئولان بهره برداری این حوزه بوده است. اما برای این مهم تمهیدات و مجهز شدن به دانش روز علی رغم وجود تحریم های آمریکا مانع از این شد که کار اکتشاف و حفاری در دریای خزر فراموش شود. کشورمان اگرچه دیرتر از سایر کشورهای ساحلی به موضوع اکتشاف و حفاری این دریا پرداخت. اما می توان امید داشت که به کارگیری و مشارکت مراکز علمی و تحقیقاتی و شرکت های داخلی که در این عرصه وارد شده اند، دستیابی ایران را به این منابع هیدروکربوری این دریا تسریع شود. گزارش پیش رو حاصل گفتگو با مدیر عامل شرکت نفت خزر است که در ادامه ملاحظه می فرمائید، با همراه باشید.

معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی با بیان اینکه فروش اوراق مشارکت برای بدهی ها نیست بلکه با این کار می توان سرمایه گذاری لازم را انجام داد گفت، مراحل فروش اموال، اراضی و نیروگاه برای پرداخت پول به پیمانکاران بزرگ در حال انجام است. محمد بهزاد معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی معتقد است که فروش اوراق مشارکت می تواند به پروژه های نیمه تمام که منتظر پرداخت نقدینگی هستند کمک کند. وی می گوید، فروش اوراق مشارکت می تواند به بحث نقدینگی در صنعت برق کمک کند و در سرعت دادن در کار پیمانکاران اثرگذار باشد. وی در خصوص گله پیمانکاران بزرگ برای تاخیر در فروش اموال و دارایی برای دادن پول به پیمانکاران بزرگ گفت، این موضوع با ارسال نامه در حال طی شدن است، اما مجوزهای لازم را باید سازمان خصوصی سازی و وزارت امور اقتصادی و دارایی بدهد و ما نیز پیگیر آن هستیم. وی در خصوص مشکل کمبود نقدینگی صنعت برق و احتمال کمبود برق در سال های آینده نیز گفت، بنده این موضوع را تکذیب می کنم؛ چرا که تحت هیچ شرایطی مشکلی در صنعت برق نداریم و به اندازه کافی هم ذخیره نیروگاهی داریم. بهزاد همچنین گفت، به تازگی 100 میلیون یورو از فروش برق به عراق به مپنا پول داده ایم. در ادامه گفت و گوی با محمد بهزاد معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی است.

یک هیئت بلند پایه روسی به منظور سرمایه گذاری در خط لوله گازی ایران-پاکستان به زودی با مقام های پاکستانی دیدار و گفت وگو خواهند کرد. منابع آگاه در وزارت خارجه پاکستان اعلام کردند، یک هیئت بلند پایه روسی به زودی به اسلام آباد سفر خواهند کرد تا درباره فرصت های سرمایه گذاری در خط لوله گازی چند میلیارد دلاری ایران- پاکستان با مقام های پاکستانی گفت وگو کنند. به گفته این منابع آگاه، تاریخ این نشست وزارتی تعیین شده است. این هیئت روسی احتمال دارد در ماه های آوریل یا مه آینده به رهبری وزیر امور خارجه روسیه یا وزیر انرژی آن به اسلام آباد سفر کنند. آنها افزودند، مقام های ارشدی از شرکت گازپروم روسیه نیز همراه این گروه به اسلام آباد سفر می کنند. این منابع آگاه همچنین اظهار کردند، برگزاری این نشست اسلام آباد- مسکو در سفر اخیر حنا ربانی کار، وزیر امور خارجه پاکستان به روسیه و دیدارش با مقام های ارشد این کشور از جمله وزیر انرژی آن برنامه ریزی شده است. به گفته این منابع، دولت روسیه علاقه مندی خود را برای سرمایه گذاری در خط لوله گازی ایران- پاکستان و خط لوله گازی ترکمنستان- افغانستان- پاکستان- هند(تی.ای.پی.آی) اعلام کرده است.

شرکت مهندسی و توسعه نفت به عنوان مجری توسعه دهنده فازهای مختلف میدان گازی کیش را با هدف تولید و انتقال گاز آن از طریق احداث خطوط لوله زمینی و دریایی و انتقال گاز به پالایشگاه های گاز کشور در دستور کار دارد. این میدان در جنوب غربی بندر لنگه تا شمال غربی جزیره سیری در جوار جزایر هندورابی و فاصله 30 کیلومتری شرق جزیره لاوان قرار دارد. اجرای این طرح با فراز و نشیب هایی همراه بوده، اما بنا است ادامه کار توسط یک کنسرسیوم داخلی و به منظور مشارکت بیشتر شرکت های داخلی توانمند و با تجربه در سال جاری دنبال شود که این نوید آن را می دهد که توسعه میدان در صورت موفقیت کنسرسیوم ایرانی، پیشرفت مطلوب خود را بیابد. آنچه در ادامه در معرض دید خوانندگان قرار می گیرد جزئیات به روز شده اجرای این پروژه است.

در سال های اخیر روسیه با برخی مشکلات جدی در ترانزیت گاز روبه رو شده است که بسیاری بر این باورند خطوط لوله گازی نورد استریم و ساوث استریم راه هایی هستند برای خروج مسکو از این موقعیت. چندی پیش خبرگزاری ریانووستی در گفتگویی با الکسی خایتون، اقتصاددان و رئیس موسسه مرکز سیاست انرژی اروپا ترتیب داد و وی از احتمال اینکه این پروژه ها برای روسیه سودآور نباشد و مسکو این پروژه ها را فقط برای تداوم وابستگی همسایگان به گاز و خطوط لوله گازی خود نیاز دارد، سخن گفت متن این گفتگو را در ادامه ملاحظه می فرمائید.

در اوایل فروردین ماه سال جاری خبرگزاری رویترز اعلام کرد، شرکت فرانسوی توتال پس از حادثه نشت گاز، تولید خود را در میدان الگین- فرانکلین متوقف و بیش از 200 نفر از کارکنان سکوی آسیب دیده خود را از سکوی مستقر در این میدان خارج کرد. سکوی نفتی الگین در فاصله 241 کیلومتری از سواحل شمالی اسکاتلند واقع است. حداکثر ظرفیت تولید روزانه نفت و گاز میدان الگین- فرانکلین 280 هزار بشکه معادل نفت است. نفت تولیدی در این میدان از طریق خط لوله فرتیز شرک بی.پی به منطقه کینیل در اسکاتلند و گاز این میدان از طریق خط لوله سیل به منطقه نورفولک در شرق انگلستان منتقل می شود.

بحران مالی کشورهای اروپایی و قدرت گرفتن رقیبان آسیایی و آمریکایی، دوران طلایی پالایشگران اروپایی را به پایان رسانده است. به گزارش هفته نامه گلوبال مارکتز، پالایشگاه های اروپایی در جنگی محکوم به شکست تقلا می کنند. از یک سو، پس از رکود بزرگ اقتصاد جهانی، استفاده از ظرفیت پالایشی افت کرده و از سوی دیگر، افت تقاضای فرآورده های نفتی در اروپا در کنار بالا بودن ظرفیت تولید این فرآورده ها در این منطقه، سبب شده است سود پالایشی افت شدیدی پیدا کند. مشکل نبود توازن عرضه و تقاضا، بدون سرمایه گذاری قابل حل نیست و توجیه چنین سرمایه گذاری هایی نیز دشوار است. اعلام ناتوانی شرکت سوئیسی پتروپلاس از پرداخت بدهی های خود در روزهای گذشته، یکی از نمونه های وضعیت بحرانی پالایشگران اروپا است.

بسیاری از ما احتمالا داستان استفاده ارشمیدس، دانشمند و مخترع بزرگ یونان قدیم از انرژی حرارتی خورشید که با نصب تعداد زیادی آئینه های کوچک مربعی شکل در کنار یکدیگر و بر روی یک پایه متحرک، اشعه خورشید را از راه دور روی کشتی های رومیان متمرکز ساخته و به این ترتیب آنها را به آتش کشیده است، شنیده ایم. داستانی که ایده آن هنوز هم می تواند جذاب باشد. به هرحال تقریبا همه ما تاکنون لذت گرم شدن پوست بدنمان را در زیر تابش مستقیم نور آفتاب تجربه کرده ایم. هر متر مربع می تواند هزار وات انرژی تابش شده از خورشید را جذب کند که این عدد معادل گرمای یک بخاری کوچک قابل حمل در خانه ها است. یک سطح سیاه می تواند با کارایی نزدیک به 100 درصد این انرژی را جذب کند، همانند یک صفحه پنل خورشیدی که این گرمای تابشی را به جریان برق تبدیل می کند. انرژی خورشیدی یک انرژی در دسترس و فراوان است که در صورت پوشاندن یک درصد از بیابان های کره زمین، می تواند همه انرژی الکتریکی مورد نیاز انسان ها را تامین کند.
خورشید ما یک راکتور هسته ای بسیار عظیم طبیعی است که ماده در آن بر اثر همجوشی هسته ای به انرژی تبدیل می شود. هر روز حدود 350 تن از جرمش به تابش تبدیل می شود و دمای داخلی آن حدود 15 میلیون درجه سانتیگراد است. با اندازه گیری تابش خورشیدی در بالای جو زمین می توان قدرت دریافتی کل انرژی خورشید را محاسبه کرد که حدود 18 میلیارد مگاوات است. در ادامه در مورد چند مفهوم تجربی در مورد این انرژی از تامین گرمای خانه ها تا خودروهای خورشیدی، گفتگو می کنیم.

سال 1391 شمسی با خبری غیرمنتظره در سطح بین الملل آغاز شد و آن خارج شدن 11 کشور از فهرست تحریم های نفتی ایران و احتمال خارج شدن 12 کشور دیگر از این فهرست بود، اقدامی که حرکت آمریکا در به زانو درآوردن جمهوری اسلامی را نقش برآب کرد. در تاریخ اول فروردین 1391 هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا از در اظهاراتی که نشان دهنده شکست تلاش های ضد ایرانی بود، اذعان کرد که واشنگتن یازده کشور را از اعمال تحریم ها علیه ایران مستثنی کرده است. هیلاری کلینتون گفت، چون کشورها هم اکنون واردات نفت خود از ایران را کاهش داده اند، 10 کشور اتحادیه اروپا به علاوه ژاپن از اعمال تحریم های سخت جدید علیه ایران مستثنی شده اند...

در سال های اخیر، افزایش میزان آلودگی های تولید شده توسط صنایع گوناگون و به خصوص صنعت نفت کشور و نگرانی های موجود درباره آثار سوء ناشی از آلودگی های تولید شده بر انسان و محیط زیست، شرکت های تولید و مصرف کننده نفت را بر آن داشته تا دست به اقدامات اساسی جهت کاهش میزان آلودگی های در محیط زیست بزنند. در این میان مجموعه فرآورش سیار نفت (Mobile Oil Treating System) که به سفارش شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و توسط شرکت پرگاسیران ساخته و راه اندازی شده است به عنوان یکی از اولین و مهم ترین پروژه هایی که کاملا با اهداف زیست محیطی و به منظور کاهش قابل توجه آلودگی های ناشی از تخلیه و یا سوزاندن ترکیبات نفتی حاصل از احیاء مجدد چاه ها (که عمدتا حاوی ترکیبات سمی نظیر اکسیدهای نیتروژن و گوگردی می باشند) می توان اشاره نمود.

پمپ های درون چاهی که در میادین نفت کاربرد وسیعی دارند، در صورت سوختن باعث خسارات مالی و کاهش تولید چاه نفت می شوند. تجربه پیش رو در پی آن است که با استفاده از تجارب و مطالعات انجام شده، راهکار عملی برای رفع این مشکل یعنی استفاده از پمپ های با ظرفیت های متفاوت به صورت موازی را ارائه دهد که در ادامه جزئیات آن را ملاحظه می فرمائید.

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ارقام بخش برق در لایحه بودجه سال 1391 کل کشور، را فاقد شفافیت لازم دانست. به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن این مرکز اعلام کرد، بودجه صنعت برق در لایحه مذکور با ساختاری متفاوت از لوایح گذشته ارائه شده و بنابر این لازم است که مورد ارزیابی و بررسی دقیق قرار گیرد.

در اسفندماه 3 میلیون و 132 هزارتن تقاضا برای 138 هزارتن محصول وجود داشت و در نهایت 85 درصد این محصولات به ارزش 2 هزار و 159 میلیون ریال معامله شد. رینگ پتروشیمی اسفندماه سال گذشته در حالی برگزار شد که در این ماه نحوه قیمت گذاری محصولات پتروشیمی در بورس کالا تغیییر کرد به طوری که در هر هفته میانگین قیمت محصولات در هفته قبل از آن با نوسان 3 درصد برای محصولات پلیمری و شیمیایی محاسبه می شود. در این ماه تقاضا برای محصولات پلیمری بالا بود و بسیاری از محصولات پلیمری سقف قیمت را تجربه کردند. خریداران در اسفندماه در تلاش بودند تا حد امکان محصولات خود را تا پایان سال خریدارای کنند.