فهرست مطالب

ادب پژوهی - پیاپی 17 (پاییز 1390)

فصلنامه ادب پژوهی
پیاپی 17 (پاییز 1390)

  • تاریخ انتشار: 1391/03/03
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمد طاهری صفحات 9-31
    نظریه میل محاکاتی یکی از نظریه های مهم انسان شناسی در سده بیستم میلادی است که بر مبنای مطالعات تاریخی و ادبی، توسط رنه ژرار، اندیشمند معاصر فرانسوی، ارائه گردیده است و می تواند در بسیاری از شاخه های علوم انسانی، به ویژه نقد ادبی، کاربرد داشته باشد. بر پایه این نظریه، منشا اکثر تنازعات و خشونت ها در تاریخ، میل محاکاتی و به تبع آن رقابت و تنازع محاکاتی است و جوامع بشری همواره در طول تاریخ برای کاستن از حدت و شدت تنازعات محاکاتی، پدیده ای به نام قربانی بلاگردان را وجه المصالحه ارباب قدرت قرار داده اند. از نظریه میل محاکاتی می توان به خوبی برای تجزیه و تحلیل و نقد شاهکارهای ادبی و نیز اساطیر و حماسه های کهن بهره جست، زیرا به عقیده رنه ژرار، ویژگی مشترک همه این آثار آن است که نویسندگان آنها در تبیین سازوکار میل محاکاتی توفیق داشته اند. نظریه ژرار در بسیاری از داستان های شاهنامه فردوسی نیز قابل تطبیق است و تجزیه و تحلیل آنها بر این اساس می تواند افق های جدیدی در نقد ادبی فراروی محققان این عرصه قرار دهد.
    کلیدواژگان: رنه ژرار، میل محاکاتی، شاهنامه فردوسی، نقد ادبی، آز
  • سیدعلی قاسم زاده، مصطفی گرجی صفحات 33-63
    رمان دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست داشت، نوشته شهرام رحیمیان، از رمان های سیاسی قابل تامل است که به بازنگری متفاوتی از کودتای 28 مرداد، با تاکید بر مسائل روانی شخصیت های سیاسی می پردازد. واکاوی علمی رویکرد نویسنده در بازنمایی واقعه، فوایدی چندوجهی دارد: نخست، بازگوکننده رویکرد بخشی از جریان های فکری جامعه درباره آن حادثه است؛ دوم، ما را با قسمتی از تحولات فکری طبقه روشنفکر جامعه، به ویژه پس از تامل نوستالژیک آنها در حوادث سرنوشت ساز تاریخ سیاسی معاصر آشنا می کند؛ و سرانجام واکاوی مولفه های تشکیل دهنده رمان با روش توصیفی- تحلیلی و با رهیافت «تحلیل گفتمان انتقادی»، نه تنها رویکرد کاملا هدفمند نویسنده را - به عنوان یکی از نویسندگان وابسته به طیف روشنفکران خارج از کشور- در انتقاد از جریان های سیاسی معاصر نشان می دهد، ایدئولوژی سیاسی نویسنده را نیز آشکار می سازد و آشکار می شود نگرش نویسنده در طرح گفتمان روشنفکری، معطوف به رویکردی ملی گرایانه منهای نقش دین است.
    کلیدواژگان: رمان سیاسی، تحلیل گفتمان انتقادی، دکتر نون، شهرام رحیمیان
  • محمدکاظم یوسف پور، نگین بی نظیر صفحات 65-87
    مثنوی متنی است قاعده گریز و ساختارشکن که در سطوح مختلف صوری، زبانی، روایی و معنایی، ساختارهای ذهنی و زبانی خواننده و پیش فرض های متعارف و مقبول او را برهم می ریزد. اولین نکته ای که در برخورد با جهان قصه های مثنوی توجه مخاطب را جلب می کند، ساختار نوآیین قصه هاست. این مقاله پس از نگاهی اجمالی به شالوده شکنی، ضمن مقایسه متن اصلی قصه ها و حکایات مثنوی با ماخذ آنها، بدون توجه به گریزها و گسست های راوی، به واکاوی و تبیین خوانش شالوده شکنانه مولوی از قصه ها می پردازد و در تحلیل چهار حکایت مثنوی، زدوده-ها و افزوده های مولوی و محورهای خوانش او از قصه ها را استخراج می نماید. در افق دید مولوی همه اشیا، اعیان و امور هستی در پیوند با امر متعالی و خالق هستی معنا و اعتبار می یابند. در این چشم انداز به نحوی از انحا، در لایه های عیان و نهان و ماحصل قصه ها، یکی از وابسته ها و ملحقات مفهومی جهان بینی مولوی رخ می نماید، مفاهیمی چون حرکت، فروریزی قطعیت ها، وقوع ناممکن ها و... که بسترساز خوانش متفاوت قصه ها و سبب زایش و پویایی معنا شده است.
    کلیدواژگان: شالوده شکنی، مولوی، قصه های مثنوی، محورهای خوانش
  • محمد حکیم آذر صفحات 89-120
    اخلاق الاشراف عبید زاکانی با سایر آثار او هم در روش طنزپردازی و هم در زمینه ها و مضامین طنز متفاوت است. در این رساله، عبید با استفاده از نقیضه سازی از سخن شاعران و نویسندگان پیشین، به توصیف وضعیت طبقات مختلف اجتماع خصوصا طبقات فرادست جامعه می پردازد و با توجه به انحطاط اخلاق و مرگ فضیلت ها، به طریق کنایه و تهکم، اخلاق را مایه تباهی و بی اخلاقی را مایه سعادت می داند. باژگونگی مفاهیم و مسلمات دینی و اخلاقی و نیز اصرار عبید بر فضاسازی های هزل آمیز از اجتماع عصر خود، نشان از موقعیت سیاسی- اجتماعی ایران در عصر او دارد. انحطاط اخلاق در قرن هفتم و هشتم، علی رغم نگارش کتاب های اخلاقی، از زمینه های فساد اجتماع و سیاست ایلخانان بوده است. نگاه هجوآمیز عبید به آثار بزرگانی چون فردوسی، نظامی و سعدی، طنز تلخ اخلاق الاشراف را به مجموعه ای از ارجاعات به متون گذشته تبدیل کرده است. این ارجاعات نه تنها در اثبات پیام ها و حکمت های مندرج در شعر و نثر پیشینیان، بلکه با کنایه های تلخ به اهل روزگار، بی اعتنایی آنان را به حکمت و دین و اخلاق باز می نمایاند. در این تحقیق برای نشان دادن شگردهای طنز عبید در اخلاق الاشراف به تحلیل سبکی و بررسی این متن با رویکردی توصیفی و ساختاری می پردازیم.
    کلیدواژگان: اخلاق الاشراف، عبید زاکانی، اخلاق، نقیضه، طنز، هجو
  • منوچهر جوکار، عارف رزیجی صفحات 121-141
    از میان عناصر تلمیحی شعر فارسی، مضامین آیین مسیحیت به انگیزه های گوناگون همواره مورد توجه شاعران بوده است. در شعر معاصر فارسی نیز کاربرد این عناصر و مضامین چشمگیر است و ازجمله احمد شاملو با کاربردی دیگرگون بیش از دیگران از آنها استفاده کرده است. این شاعر به سبب مطالعه عمیق و پیگیر متون گذشته (به ویژه متون نثر دینی، تاریخی و اسطوره ای)، مطالعه آثار ادبی جهان مسیحیت، نگاه متکثر فرا ایرانی- فرا اسلامی و نیز آشنایی و ازدواج با خانم آیدا سرکیسیان، انس و آشنایی عمیقی با آموزه ها و مسائل مسیحیت پیدا کرد و در 25 شعر مهم و شاخص خود به طرح این موضوعات پرداخت. استفاده های شاملو از این موضوعات، عمدتا مطابق متون و منابع مسیحی است. او کوشیده است از تلمیحات و مضامین تاریخی و دینی مسیحیت به گونه ای روزآمد و نمادین استفاده کند. از سوی دیگر، توجه به این عناصر و موضوعات در ساخت واژگان و بافت جملات و گسترش ظرفیت فرهنگی، تاریخی، اسطوره ای و اجتماعی شعر او تاثیر بسیار داشته است.
    کلیدواژگان: احمد شاملو، تلمیحات، عناصر ترسایی، شعر معاصر فارسی
  • زهرا دهقان دهنوی، یدالله جلالی پندری صفحات 143-163
    قصه حسین کرد شبستری از معروف ترین داستان های عامیانه فارسی، متعلق به اواخر دوره صفوی و پدیدآورنده آن نامعلوم است. مضمون داستان زورآزمایی پهلوانان شیعه مذهب ایرانی است که در زمان حکومت شاه عباس، با دشمنان دین و مملکت می جنگند. در مقاله حاضر، ویژگی های روایت در این داستان بررسی شده و با ذکر شواهدی از متن نشان داده شده است که روایت آن به شیوه دانای کل و از زاویه دید بیرونی و دارای بسیاری از مختصات زبانی روایت شفاهی و نقالی ایرانی است. کانون توجه راوی بیشتر اتفاقات و کنش های داستان است و طبعا گفتگو و توصیف کمتر در روایت این قصه دیده می شود. راوی به شخصیت اصلی داستان توجه ویژه دارد، در قبال شخصیت های مثبت و منفی موضع گیری می کند و گاه به شیوه راویان قدیم برای پیشبرد روایت از دخالت در متن و برخی شگردهای دیگر استفاده کرده است.
    کلیدواژگان: روایت، داستان عامیانه، حسین کرد شبستری
  • وحید بصیرت، علی رضاقلی فامیان صفحات 165-183
    اطلس زبانی مجموعه ای از نقشه است که تنوعات زبانی را در گستره ای جغرافیایی نشان می دهد. اطلس های زبانی از منظر گویش شناسی، برنامه ریزی زبانی و جامعه شناسی زبان اهمیت بسیار دارند. با توجه به فقدان چنین اطلسی برای گویش گیلکی، نگارندگان کوشیده اند ضمن تهیه اطلسی بر مبنای 100 واژه، به دو پرسش اساسی پاسخ دهند: 1- در گویش گیلکی چه فرایندهای آوایی رخ می دهد؟ 2- شهرستان های مرکزی استان با شهرستان های غیرمرکزی چه تفاوتی از نظر و قوع فرایندهای آوایی دارند؟ به کمک چنین اطلسی می توان مرز گویش های گیلکی، تالشی و ترکی را نیز در استان گیلان نمایش داد.
    نویسندگان ابتدا 100 واژه پایه را انتخاب کردند و پس از مصاحبه و ضبط صدای گویشوران، برای هر واژه نقشه ای تهیه کردند و تنوعات آوایی یا واژگانی را روی آن نشان دادند. یافته های تحقیق نشان می دهد که 16 نوع فرایند آوایی در گویش گیلکی رخ می دهد که از این میان، مرکزی شدگی، افراشتگی، حذف و سایشی شدگی، به ترتیب، پربسامدترین فرایندها به شمار می آیند. همچنین مشاهده شد که در شهرستان های غیرمرکزی، به ویژه شهرستان رودسر، بسامد فرایندهای آوایی نسبت به شهرستان های مرکزی استان بیشتر است.
    کلیدواژگان: اطلس زبانی، گویش گیلکی، فرایند آوایی
|
  • Mohammad Taheri Pages 9-31
    Theory of Mimetic Desire is among the important anthropological theories in 20th century introduced by the French scientist, René Girard. According to this theory, which has also been used in the area of literary criticism, the origin of most aggressions and hostilities throughout history has been mimetic desire and mimetic rivalry; therefore the societies have used the “scapegoat mechanism” in order to lessen the rivalries.This theory can be used in analyzing masterpieces of literature as well as the ancient epic and mythology because all of them are in one way or another the manifestation of mimetic desire. As such the application of this theory to Shāhnāme’s tales might broaden our horizon of research about this Book of Ferdowsi.
  • Seyd Ali Ghasem Zadeh, Mostafa Gorji Pages 33-63
    “DR. N. liked his wife more than he liked Mosaddegh”, by Shahrām Rahimiān, is an impressive political novel that gives a new interpretation of coup d’etat against Dr. Mosaddegh through focusing on the psychological temptations of the political figures. The methodical study of the writer’s approach can be beneficial in some ways: firstly, It manifests certain aspects of intellectual life in Iran; secondly, it can be the narrative expression of the nostalgic viewpoint of Iranian intellectuals about some decisive events in Iranian contemporary history; thirdly, following a critical discourse analysis approach, it develops a conscious narrative strategy for criticizing contemporary political trends in Iran, typically used by Iranian novelists who live abroad; finally it proves that the writer’s attitude supports a nationalistic approach that puts aside the religious factors.
  • Mohammad Kazem Yoosefpoor, Negin Binazir Pages 65-87
    Mathnavi is a rule-rejecting and deconstructive text that destroys the accepted presuppositions of its readers about language, form, meaning and narrative of the text. The first impressive point about the tales is their innovative structures. The present article, after a brief review of the literary deconstruction, on the basis of the original version of tales and anecdotes and by disregarding the digressions and detachments of the narrator, investigates the deconstructive reading of tales by Mowlavi, trying to search for the additions and omissions of the poet in four selected tales in order to draw out the principles of his reading. In the world view of Mowlavi, all things and objects find their final meaning in relation to The Spiritual and The Creator, and at the same time they reveal all the explicit and implicit elements and concepts such as movement, collapse of absolutes and possibility of impossible, which are the sources of different readings of the tales as well as the reason for their dynamic and generative character.
  • Mohammad Hakim Azar Pages 89-120
    Obeyd Zākāni’s Akhlāgh-ol ashrāf is different from his other works, both in themes and ways of making humor. Zākāni, in this work, through using parody and irony refers to the words of the previous poets and writers to say that morality is the origin of corruption, and immorality is the source of prosperity, to be able, in this way, to criticize the behaviors of different social classes. The very displacing of the religious and ethical maxims accompanied by Obeyd’s insistence on creating satirical atmospheres is an honest reflection of his time which under the socio-political hegemony of Ilkhanid was a thorough decadence. The satirical look of Zākāni on the works of Ferdowsi, Sa’di, Nizami and other great Iranian writers, has turned out his black humor into an encyclopedia of references to Persian literary masters, and thus not only reminds us of the wise words of the great thinkers but of the fact that how neglectful the people were of these words. This article, by using a descriptive and structural approach, performs a stylistic study on Akhlāgh-ol Ashrāf in order to show the ironical techniques used by Zākāni.
  • Manoochehr Joukar, Aref Raziji Pages 121-141
    Themes related to Christianity have been among the prevalent allusive elements of Persian Poetry. The same interest can be seen in Persian modern poetry. Ahmad Shāmloo, due to his constant study of the classical texts and living with a Christian wife has been sufficiently acquainted with these themes and has made use of them in 25 of his poems. Shāmloo, although benefited from the authorized sources, was able to present an updated and innovative interpretation of them. Meanwhile, these elements in their turns, affected the poet’s morphological structure and syntactic formation, and also increased the cultural, socio-historical and mythical capacities of his poetry.
  • Zahra Dehghan Dehnavi, Yadollah Jalali Pandari Pages 143-163
    Hossein Kord Shabestari is a well known popular story of late Safavid period whose writer is unknown. Its subject matter is the exercise of the bodily strength by Iranian Shiite champions against their enemies. This article through studying the narrative characteristics of this story shows that its external omniscient point of view possesses many features of Iranian oral storytelling. The focalization is essentially on actions and events and thus dialog and description is not frequent in the story; meanwhile the narrator is sympathetic towards protagonist and takes position against the antagonists, and at times, following the procedure of old narrators, either intervenes the text or uses some similar techniques.
  • Vahid Basirat, Ali Reza Gholi Famian Pages 165-183
    Linguistic Atlas consists of a series of maps locating language diversities in a geographical area. It is significant because it maintains the needs of dialectology, language planning and sociolinguistics. Due to the fact that there is no such an atlas for Gilan Province, the writers of this article have done their best to design one, based on 100 words; meanwhile, following the findings of this atlas, they try to answer two questions: what phonological processes can be seen in Gilan and Gilaki dialect? How do the central towns of Gilan differ from its other towns regarding the occurrence of phonological processes? It should be pointed out that another advantage of such an atlas is the possibility of depicting the boundary lines among Gilaki, Taleshi, and Turkish in Gilan Province.After selecting 100 words and interviewing with the Gilaki speakers and recording their voices, the researchers designed a map for each word to show its phonological and lexical diversities. According to the findings of research, 16 phonological processes take place in Gilaki dialect, of which the most frequent are respectively centralization, rising, deletion and affrication. It was also found that in non-central towns especially Roodsar, the phonological processes are more frequent.