نشریه مطالعات کتابداری و علم اطلاعات
سال دوم شماره 1 (پیاپی 6، بهار و تابستان 1389)

هدف پژوهش حاضر بررسی برون دادهای علمی نویسندگان ایران در حوزه علوم و فناوری نانو در نمایه استنادی علوم طی سال های 1995 تا 2009 بود. در این پژوهش با استفاده از تحلیل استنادی، به بررسی میزان برون دادهای علمی نویسندگان ایران در حوزه علوم و فناوری نانو طی سالهای 1995-2009 پرداخته شد. نویسندگان پراستناد و پرپیوند (تاثیرگذار)، ضریب همکاری گروهی بین آنان، مجلات پراستناد و موثر، نرخ رشد برون دادهای علمی، قالب و زبان انتشارات، و کشورهای همکاری کننده با پژوهش گران ایران گزارش شدند. همچنین نقشه تاریخ نگاری حوزه علوم و فناوری نانو در ایران نیز ترسیم شد. در مجموع 959 مدرک توسط نویسندگان ایران در طول دوره زمانی مورد بررسی در 5 قالب مختلف و در 111 عنوان مجله منتشر شده اندکه متوسط رشد آن ها 71 درصد می باشد. نویسندگان 31 کشور در تولید این آثار با نویسندگان ایران مشارکت داشته اند که به ترتیب کشورهای کانادا، انگلستان و آلمان رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص داده اند و ضریب همکاری در تالیف (هم نویسندگی) آنان برابر با 448/0 بدست آمده است. خوشه های شکل گرفته در نقشه تاریخ نگاری این حوزه بر اساس میزان استنادات جهانی شامل 5 خوشه موضوعی به ترتیب «روش های فتوشیمیایی کنترل اندازه ذرات نانو»، «تحلیل نقطه کوانتومی متناوب فلزات»، «خواص و شاخص های مختلف نانولوله»، «محاسبه شاخص های نانولوله» و «ترکیب نانولوله» بود.

هدف پژوهش حاضر بررسی برون دادهای علمی نویسندگان ایران در حوزه علوم و فناوری نانو در نمایه استنادی علوم طی سال های 1995 تا 2009 بود. در این پژوهش با استفاده از تحلیل استنادی، به بررسی میزان برون دادهای علمی نویسندگان ایران در حوزه علوم و فناوری نانو طی سالهای 1995-2009 پرداخته شد. نویسندگان پراستناد و پرپیوند (تاثیرگذار)، ضریب همکاری گروهی بین آنان، مجلات پراستناد و موثر، نرخ رشد برون دادهای علمی، قالب و زبان انتشارات، و کشورهای همکاری کننده با پژوهش گران ایران گزارش شدند. همچنین نقشه تاریخ نگاری حوزه علوم و فناوری نانو در ایران نیز ترسیم شد. در مجموع 959 مدرک توسط نویسندگان ایران در طول دوره زمانی مورد بررسی در 5 قالب مختلف و در 111 عنوان مجله منتشر شده اندکه متوسط رشد آن ها 71 درصد می باشد. نویسندگان 31 کشور در تولید این آثار با نویسندگان ایران مشارکت داشته اند که به ترتیب کشورهای کانادا، انگلستان و آلمان رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص داده اند و ضریب همکاری در تالیف (هم نویسندگی) آنان برابر با 448/0 بدست آمده است. خوشه های شکل گرفته در نقشه تاریخ نگاری این حوزه بر اساس میزان استنادات جهانی شامل 5 خوشه موضوعی به ترتیب «روش های فتوشیمیایی کنترل اندازه ذرات نانو»، «تحلیل نقطه کوانتومی متناوب فلزات»، «خواص و شاخص های مختلف نانولوله»، «محاسبه شاخص های نانولوله» و «ترکیب نانولوله» بود.

این مقاله با بررسی دیدگاه مسئولین کتابخانه های عمومی استان خوزستان به ارایه رهنمود هایی برای این کتابخانه ها، جهت خدمت به کودکان خیابانی پرداخته است. یافته های این مطالعه که با روش تحقیق پیمایشی از نوع توصیفی صورت گرفته، نشان داد که کتابخانه ها تاکنون هیچ گونه فعالیتی در مورد کمک و جذب این کودکان نداشته اند. پیشنهاد این بررسی آن است که در قوانین کتابخانه های عمومی، پیش بینی خدماتی به کودکان خیابانی گنجانده شود. همچنین باید بخش های مختلف کتابخانه از جمله بخش کودک، بخش دیداری- شنیداری، بخش قصه گویی، تقویت شود و با از بین بردن موانع ارائه اطلاعات، از جمله کمبود کتابهای آموزشی مناسب، کمبود فضای کافی جهت آموزش های خاص و عدم اطلاع رسانی به موقع به این کودکان، خدمات لازم ارایه گردد.

کیفیت خدمات، امروزه یکی از مهم ترین تعیین کننده های عملکردی سازمان هاست. از این رو، شیوه های مختلفی جهت سنجش کیفیت خدمات توسط محققان ارایه شده است. این شیوه ها، عموما از روش های آماری بدین منظور استفاده می کنند. در تحقیق حاضر، استفاده از شبکه عصبی به عنوان متدی برتر در حوزه کیفیت خدمات کتابخانه ارایه می شود. نتایج مطالعه موردی نشان داد که استفاده از شبکه عصبی نه تنها خطای کمتری را در پی دارد، بلکه می تواند اولویت بندی مناسب تری را از متغیرهای تاثیرگذار بر کیفیت خدمات کتابخانه ارایه دهد.

پژوهش حاضر، با هدف سنجش کیفیت خدمات کتابخانه های دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و بر اساس رویکرد تحلیل اهمیت- عملکرد، انجام شده است. جامعه آماری این پیمایش کاربردی را کاربران بالفعل کتابخانه های واحد علوم و تحقیقات تشکیل می دهد که با استفاده از روش «نمونه گیری تصادفی طبقه ای غیر درصدی»، حجم نمونه بدست آمده معادل با 563 است. ابزار مورد استفاده جهت گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته ای است که در آن، خدمات کتابخانه در قالب پنج مولفه اصلی کیفیت یعنی «محیط، تجهیزات و تسهیلات فیزیکی»، «خدمات عمومی»، «رسانه های غیر کتابی»، «کارمندان» و «سواد اطلاعاتی»، مقوله بندی شده اند. یافته ها نشان داد که «نظر به متوسط بودن کیفیت فعلی خدمات کتابخانه های دانشگاه علوم و تحقیقات که معادل با 2.9635 و نزدیک به 50% است»، این کتابخانه ها، روی هم رفته، از عملکرد و موفقیت متوسطی برخوردار بوده اند. همچنین، نتایج پژوهش نشان داد که از دیدگاه کاربران، خدمات «اوقات فعالیت کتابخانه ها»، «کارمندان» و «امانت» به ترتیب در زمره مهمترین خدمات قرار دارند. نیز، مشخص شد که حوزه های با عملکرد بهتر از دیدگاه کاربران، به ترتیب عبارتند از: کارمندان، سواد اطلاعاتی و «محیط، تجهیزات و تسهیلات فیزیکی». در این میان، حوزه رسانه های غیر کتابی نسبت به سایر حوزه ها از عملکرد ضعیفتری برخوردار بوده است. از سوی دیگر، نتایج آزمون فرضیه های اول تا پنجم پژوهش نشان داد که از دیدگاه کاربران، بین درجه اهمیت پنج مولفه کیفیت و سطح عملکرد آنها تفاوت معنی داری وجود دارد. افزون بر آن، ضمن تایید این فرضیه که «بین کیفیت خدمات کتابخانه های مورد پژوهش، تفاوت معنی داری وجود دارد»، مشخص شد که کتابخانه های دانشکده الهیات با میانگین 2639/2 و دانشکده مهندسی پزشکی با میانگین 4507/2، ضعیف ترین خدمات را از لحاظ کیفیت ارائه داده اند.

پژوهش حاضر که از نوع کاربردی است، با استفاده از شیوه ارزیابانه، به ارزیابی مقایسه ای کاربردپذیری وب سایت های کتابخانه های ملی جامعه مورد مطالعه در این تحقیق (جمهوری اسلامی ایران و هشت کشور دارای مرز مشترک خاکی و آبی با ایران) می پردازد. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش، سیاهه ای محقق ساخته، مشتمل بر 7 معیار و 102 مولفه است که همه وب سایت های مورد نظر با آن سنجیده شده اند. در مجموع نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است که در کمتر از نیمی از وب سایت های جامعه مورد مطالعه، بیش از نیمی از معیارها و مولفه های مطرح در کاربردپذیری وب سایت، رعایت شده است.

هدف این پژوهش، بررسی وضعیت استناد در پایان نامه های تحصیلات تکمیلی رشته شیمی دانشگاه تبریز در سالهای 1381-1386 می باشد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل استنادی، به تعیین میانگین میزان استنادها، توزیع زبانی و جغرافیایی استنادها، عمده ترین شکل منابع مورد استناد، نیم عمر مجلات و کتب مورد استناد و تعیین پراستنادترین نشریات ادواری؛ و نیز با استفاده از قانون برادفورد به تعیین مجلات هسته پرداخته است. جامعه آماری پژوهش، 273 عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد و دکترای شیمی در پنج گرایش شیمی آلی، تجزیه، فیزیک، کاربردی و معدنی در دانشگاه تبریز می باشد.

این پژوهش با روش تحلیل استنادی به بررسی الگوی رفتار استنادی 138 پایان نامه کارشناسی ارشد ارائه شده توسط دانشجویان دانشگاه های تهران و شیراز طی سال های 1380 تا 1387 در رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی پرداخته تا چگونگی استفاده از منابع علمی را در پژوهش های آنان نشان دهد. از بررسی مآخذ پایان نامه ها در مجموع 6010 استناد جمع آوری شد که یافته های این پژوهش نشان می دهد میانگین استنادها برای دانشگاه تهران، 79/46 استناد و برای دانشگاه شیراز، 1/37 استناد است. در هر دو دانشگاه به ترتیب مجلات با 33/40 درصد و سپس کتاب با 74/22 درصد عمده ترین شکل منابع مورد استناد هستند. از مجموع استنادها 3391 مورد (42/56 درصد) به منابع انگلیسی زبان و 2607 مورد (38/43 درصد) به منابع فارسی زبان صورت گرفته است. میانگین نیم عمر مجلات انگلیسی و فارسی در مجموع دو دانشگاه 74/11 سال محاسبه گردید. نتایج پژوهش، وجود همبستگی مثبت میان سال نشر کتاب ها و تعداد استناد به آنها در مآخذ پایان نامه های هر دانشگاه را که موید استفاده از کتاب های نسبتا روزآمدی در پایان نامه های مورد مطالعه است، نشان می دهد. مجلات هسته انگلیسی(4 عنوان) و فارسی(3 عنوان) در رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی با استفاده از قانون برادفورد شناسایی شد. پراکندگی موضوعی استنادها در مجموع دو دانشگاه نشان می دهد موضوعات «تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات»، «ذخیره و بازیابی اطلاعات کامپیوتری»، و «استفاده از کتابخانه و مراجعان» به ترتیب با 10/14، 90/10، و 74/9 درصد بیشترین استفاده را در دو دانشگاه داشته است. در نهایت، توزیع جغرافیایی منابع مورد استفاده نشان می دهد کشور های ایران، آمریکا، و انگلستان به ترتیب با 42/45، 83/26، و 27/14 درصد بیشترین سهم را به لحاظ محل نشر منابع به خود اختصاص داده اند.

اهداف عمده پژوهش حاضر عبارتند از: بررسی جایگاه و اهمیت مدیریت زمان از دیدگاه کتابداران، بررسی میزان آشنایی کتابداران با اصول، شیوه ها و ابزار مدیریت زمان، و بررسی رابطه بین رشته فارغ التحصیلی، سابقه کار و جنسیت کتابداران با میزان تعلل، استرس در انجام کارها و ارائه خدمات کتابخانه ای. پژوهش حاضر به روش پیمایشی از نوع توصیفی- تحلیلی انجام شده است. جامعه پژوهش را 80 نفر از کتابداران کتابخانه های عمومی و دانشگاهی شهرستان تبریز به نسبت مساوی از هریک تشکیل می داد. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته ای بود که دارای پایایی قابل قبولی است. در این پژوهش رابطه ی بین رشته تحصیلی کتابداران و میزان تعلل در انجام کارهای کتابخانه، و میزان استرس شغلی آنها بررسی شد. همچنین، در مورد وجود رابطه بین میزان آشنایی کتابداران با اصول مدیریت زمان و مشخصات فردی افراد مانند جنسیت، سطح تحصیلات و سابقه کار کتابداران و میزان استرس شغلی آنها بررسی شد. از نظر کتابدران مورد بررسی، مهمترین اصل مدیریت زمان «ارزیابی چگونگی صرف زمان» بوده که «نداشتن انگیزه و علاقه» بیشترین اختلال را در آن بوجود می آورد؛ همچنین از نظر کتابداران مورد بررسی نتیجه پایبندی به اصول مدیریت زمان «تسریع در ارائه خدمات کتابخانه»،«رسیدن به اهداف کتابخانه» و «رضایت مراجعین» است. شواهد حاکی از آن است که این پژوهش برای نخستین بار در ایران انجام شده است.

هدف پژوهش حاضر تعیین رابطه بین میزان استفاده اعضای هیات علمی از فناوری اطلاعات و ارتباطات(ICT) با عملکرد آموزشی و پژوهشی آنان در دانشگاه تربیت معلم تهران می باشد. روش پژوهش از نوع توصیفی همبستگی می باشد. جامعه آماری، شامل کلیه اعضای هیات علمی دانشگاه تربیت معلم تهران 273 نفر از 8 دانشکده می باشد. حجم نمونه 100 نفر بوده و نمونه آماری با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انجام شد. ابزار اندازه گیری در این پژوهش پرسشنامه محقق ساخته با سوالات چندگزینه ای ستکه شامل سه بخش بود. روایی صوری پرسشنامه با بررسی و نظرخواهی از متخصصان و پایایی آن با انجام یک مطالعه و از طریق آزمون آلفای کرانباخ برای پرسشنامه «میزان استفاده از ICT برابر با 88/0، برای «عملکرد آموزشی اعضای هیات علمی» 92/ و برای «عملکرد پژوهشی اعضای هیات علمی» 82/0 محاسبه شد. داده های گردآوری شده، در دو سطح توصیفی (شاخص هایی چون فراوانی، درصد) و استنباطی (خی دو و همبستگی اسپیرمن) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و این نتایج بدست آمدند: اعضای هیات علمی به میزان متوسط و زیاد از برای امور آموزشی و پژوهشی استفاده می کنند؛ بین میزان استفاده اعضای هیات علمی از فناوری اطلاعات با عملکرد آموزشی آنها رابطه مستقیمی وجود دارد؛ و بین میزان استفاده اعضای هیات علمی از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی با عملکرد پژوهشی آنها رابطه مستقیمی وجود دارد، یعنی اینکه با افزایش میزان استفاده ی اساتید از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی عملکرد پژوهشی آنها نیز بیشتر می شود.

پژوهش حاضر به روش پیمایشی به بررسی و مطالعه میزان تاثیر چهار عامل مهم تاثیرگذار شامل ویژگی های زمینه ای دانشجویان تحصیلات تکمیلی، کتابخانه های دانشگاه، اعضای هیات علمی و امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات دانشگاه بر وضعیت سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه های بیرجند و فردوسی مشهد پرداخته است. نتایج تفاوت معناداری را بین سطوح تاثیر کلی هر یک از چهار عامل مورد بررسی نشان داد. پاسخگویان، دو عامل ویژگی های زمینه ای و امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات را در سطوح متوسط و زیاد، اعضای هیات علمی را در سطح متوسط و کتابخانه های دانشگاه را در سطوح کم و متوسط، بیشتر از سایر سطوح بر وضعیت سواد اطلاعاتی خود تاثیرگذار دانستند. این چهار عامل بنابر میانگین رتبه، به ترتیب، ویژگی های زمینه ای، امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات، اعضای هیات علمی و در انتها کتابخانه های دانشگاه بر وضعیت سواد اطلاعاتی جامعه تحت مطالعه اثرگذار بودند. آزمون فرضیه ها نشان داد که تنها در مورد میزان تاثیر اعضای هیات علمی بر وضعیت سواد اطلاعاتی پاسخگویان در چهار حوزه مورد بررسی (علوم انسانی، علوم پایه، فنی- مهندسی و کشاورزی)، تفاوت معناداری مشاهده شد. اما در مورد سه عامل دیگر، تفاوت معناداری مشاهده نشد. هم چنین، تنها در مورد میزان تاثیر ویژگی های زمینه ای بر وضعیت سواد اطلاعاتی پاسخگویان در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری، تفاوت معناداری مشاهده شد. در بین چهار عامل یاد شده در مورد ویژگی های زمینه ای، تفاوت معناداری بین میانگین رتبه های پاسخگویان در دو دانشگاه بیرجند و فردوسی مشاهده نشد، اما در مورد سه عامل دیگر، تفاوت مشاهده شده از نظر آماری معنادار بود.

پیمایش حاضر به منظور بررسی استفاده از مجلات الکترونیکی در میان اعضای هیات علمی دانشگاه شیراز انجام شده است. داده ها با استفاده از پرسشنامه جمع آوری شده اند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که افراد جامعه مورد بررسی هم از مجلات الکترونیکی و هم از مجلات چاپی استفاده می کنند، اما تمایل به استفاده از مجلات الکترونیکی اندکی بیشتر است. از میان خصوصیات جمعیت شناختی، جنیست با میزان استفاده از مجلات الکترونیکی و چاپی رابطه معنی داری ندارد ولی به نظر می آید رشته پاسخ گویان در استفاده از مجلات الکترونیکی تاثیرگذار بوده است. اعضای هیات علمی دانشکده مهندسی بیش از سایر دانشکده ها از مجلات الکترونیکی استفاده می کنند. نتایج نشان می دهد که با افزایش میزان استفاده از مجلات الکترونیکی، تعداد مجلات و تعداد مقالات مورد مطالعه اعضای هیات علمی افزایش می یابد.. یافته ها بر آن است که میزان مهارت و آشنایی اعضای هیات علمی در استفاده از مجلات الکترونیک در حد نسبتا زیاد می باشد و مهم ترین ویژگی و مهم ترین روش شناسایی مجلات الکترونیکی از دید پاسخ گویان، ویژگی «قابلیت دنبال کردن ارجاعات» و روش «جست وجوی پایگاه های تمام متن» است.

این مقاله، امکان ارایه آموزش از طریق اینترنت را در کتابخانه های دانشگاهی مورد بررسی قرار می دهد. روش پژوهش پیمایشی - توصیفی است و داده های پژوهش از طریق توزیع 111 پرسشنامه بین کتابداران شاغل در کتابخانه های مرکزی دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مستقر در شهر تهران در مرداد و شهریور 1387 گرد آوری شده اند. یافته ها نشان داد که کتابخانه های مرکزی دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، مستقر در شهر تهران، امکانات بالقوه و قابلیت های لازم برای برگزاری دوره های آموزش کتابداری و اطلاع رسانی از طریق اینترنت را دارا می باشند.