فهرست مطالب

تاریخ ایران - سال سوم شماره 3 (پیاپی 65، تابستان 1389)

مجله تاریخ ایران
سال سوم شماره 3 (پیاپی 65، تابستان 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/06/17
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمدعلی اکبری، سعید لیلاز مهرآبادی صفحه 1
    برنامه عمرانی سوم، تاثیرات بسیاری در ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران بر جای گذاشت. شواهد نشان می دهد که این جریان موج بزرگی از مهاجرت را شکل داد. این مقاله با بهره گیری از اسناد و آمار های رسمی منتشرشده پیرامون طرح و اجرای برنامه عمرانی سوم بین سال های 1341 تا 1346 و تاثیرات آن و نیز اجرای طرح اصلاحات ارضی بر بخش کشاورزی ایران و آثار پیامد های آن بر ساختار های جمعیتی کشور نوشته شده است. همچنین کوشیده شده است تا با اتکا به اسناد رسمی، جهت گیری اصلی برنامه و اصلاحات ارضی در بخش کشاورزی و میزان تحقق آن مورد بررسی قرار گیرد.
    کلیدواژگان: برنامه عمرانی سوم، اقتصاد کشاورزی، اصلاحات ارضی، مهاجرت
  • محمد خداوردی تاج آبادی صفحه 23
    گسترش شیخیه در کرمان، متاثر از عوامل متعددی بود که این پژوهش در پی بررسی آن عوامل و عملکرد شیخیه در این شهر است. بررسی داده های تاریخی بر اساس روش تحلیلی در تحقیق تاریخی نشان می دهد که عوامل چندی با دامنه تاثیرگذاری متفاوت در این جریان تاثیر داشته اند: آشفتگی اوضاع اجتماعی فرهنگی و از آن جمله وضعیت عقیدتی و فکری در کرمان، نبود حوزه علمی و فقاهتی قوی در این شهر، همسایگی ولایت کرمان به یزد که اقامتگاه شیخ احمد احسایی بود، دلبستگی حکمران کرمان، ابراهیم خان ظهیرالدوله به علمایی چون به شیخ احسایی، گروش پسر او حاج محمد کریم خان به شیخ تا آنجا که از سید کاظم رشتی، دومین رهبر شیخیه، اجازه نامه دریافت کرد، و... از عوامل مهم گسترش شیخیه در کرمان است. استفاده حاج محمد کریم خان از پشتوانه های مادی و معنوی در کرمان و کوشش وی و جانشینانش در برگزاری مجالس وعظ، سخنرانی در مسجد و تدریس در مدرسه ابراهیمیه و تالیف کتب و رسائل مستقل درباره فقه و کلام شیخی به انسجام عقیدتی و اجتماعی این فرقه مذهبی کمک فراوانی کردند.
    کلیدواژگان: کرمان، شیخیه، ابراهیم خان ظهیرالدوله، حاج محمد کریم خان، قاجاریه، فرقه های مذهبی
  • اللهیار خلعتبری، عباس پرتوی مقدم صفحه 49
    شهرنشینی در ایران دوره ساسانیان تحول و تکامل شگرفی یافت. اگرچه شهر و شهرنشینی در این دوره ریشه در دوره های گذشته داشت، اما شهر ساسانی هم از نظر کالبد شهری و هم از نظر کارکرد دوره ای از تحول و توسعه و تکامل را تجربه کرد و بخش هایی به آن افزوده شد. تحول شهر ساسانی معلول عواملی چند بود که در مقاله حاضر از چهار منظر عوامل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی موثر در این تحول مورد بررسی قرار گرفته اند؛ از این رو هدف این پژوهش تبیین ویژگی های تاریخی و تحلیل عناصر اصلی جامعه شهری در عصر ساسانی از منظر نقش و تاثیر روند سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بر شکل گیری و تحول الگوی شهرنشینی و مناسبات جامعه شهری است. بررسی این مساله از راه تبیین و روش تحلیلی تاریخی نشان می دهد که شهر ساسانی با حوزه سیاسی و نظامی و حکومت مرکزی وابستگی و پیوستگی عمیق تری نسبت به گذشته یافت. همچنین جامعه شهری و کالبد شهر ساسانی تحت تاثیر جهان بینی، آموزه های دینی و آرمان های اجتماعی آن دوره قرار داشت.
    کلیدواژگان: شهر، شهرنشینی، جامعه شهری، ساسانیان
  • سید حسن شجاعی دیوکلایی صفحه 71
    جنگ جهانی دوم که در پی یک سلسله مناقشات سیاسی اروپایی در سال 1939 میلادی آغاز شد، پیامدهای سیاسی و اقتصادی متعددی در ایران داشت. در نتیجه چنین وضعیتی بود که پروژه صنعتی سازی در ایران عصر رضا شاه نیز به عنوان یکی از سیاست های اقتصادی این حکومت از پیامدهای جنگ بی تاثیر نماند. جنگ جهانی در دو مرحله بر صنعتی سازی در ایران تاثیر گذاشت و در نهایت منجر به پایان پروژه صنعتی سازی در کشور شد: مرحله یکم این تاثیرگذاری از آغاز جنگ جهانی تا اشغال ایران در شهریور 1320 و مرحله دوم پس از اشغال ایران توسط نیروهای متفقین را در بر می گیرد.
    مقاله حاضر در صدد است تا با روش تاریخی و استفاده از کتاب ها و اسناد و مدارک آرشیوی با طرح این پرسش که جنگ جهانی دوم چرا و چگونه بر سیاست صنعتی سازی در ایران تاثیر گذاشت؟ به بررسی پیامدهای جنگ جهانی دوم بر سیاست های صنعتی سازی در ایران عصر رضاشاه بپردازد. برای پاسخ به این پرسش، این پیش فرض مطرح است که نیاز ایران به صنایع و متخصصان آلمان جهت تاسیس، تجهیز، تعمیر و نگهداری صنایع نوپای خود موجب وابستگی صنعتی ایران به آلمان شد. قطع ارتباط ایران با آلمان در نتیجه محاصره دریایی این کشور توسط انگلستان، صنایع ایران را که به صنایع و متخصصان آلمانی وابسته شده بود، دچار بحران کرد. در ادامه هم اشغال ایران توسط متفقین موجب شد تا صنایع ایران در نتیجه سیاست های جنگی متفقین به تعطیلی کشیده شوند و یا در خدمت سیاست های نظامی آنان درآیند.
    کلیدواژگان: جنگ جهانی دوم، سیاست صنعتی سازی، روابط ایران و آلمان
  • جواد عباسی، مریم محمدی صفحه 93
    یکی از مناطقی که مغولان در حملات خود، دستیابی و تسلط بر آن را مورد توجه قرار دادند، قفقاز جنوبی بود. در این زمان بیشتر نواحی این منطقه به وسیله لردهایی اداره می شد که تابع پادشاهی باگراتیدی گرجستان بودند. یکی از معروف ترین خاندان های لرد، خاندان مخارگرسلی بود. این خاندان بر قسمت وسیعی از ارمنستان حکومت داشت و از قدرت و نفوذ گسترده ای در منطقه برخوردار بود. تلاش مغولان برای دست یابی بر ارمنستان، آنان را با این خاندان نیز روبرو ساخت و نحوه تعامل آنان با یکدیگر تاثیری جدی بر روند تسلط مغولان بر ارمنستان داشت. علاوه بر این با تسلط امرای مغول بر قفقاز جنوبی و سپس با تاسیس حکومت ایلخانان در ایران، این خاندان نقش مهمی در تحولات سیاسی منطقه به نفع و یا ضرر حاکمیت مغولان ایفا کرد. در مقابل نوع سیاست فاتحان مغول و ایلخانان و نوع مناسبات آنان با لردهای مخارگرسلی تاثیری مستقیم بر میزان قدرت آنها و فراز و فرودشان در زمان های مختلف داشت. بر این اساس مقاله حاضر به دنبال تبیین و تحلیل تحولات مربوط به این خاندان در پیوند با مغولان است و می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که این گونه خاندان ها چه جایگاهی در تحولات منطقه ای در قفقاز جنوبی در عصر حملات مغول و حکومت ایلخانی داشتند؟ یافته ها نشان می دهد که به ویژه ایلخانان از طریق چنین خاندان هایی از قدرت یابی بیش از حد پادشاهی باگراتیدی جلوگیری کرده و از این حاکمان تابع برای پیشبرد اهداف سیاسی و نظامی خود در منطقه بهره می بردند.
    کلیدواژگان: خاندان مخارگرسلی، پادشاهی باگراتید، مغولان، ایلخانان، ارمنستان، روابط سیاسی
  • عبدالله متولی صفحه 117
    پایتخت به عنوان مرکز سیاسی، اداری، اقتصادی و گاه فرهنگی و اجتماعی، مهمترین رکن در جغرافیای سیاسی و اداری هر حکومت به شمار می رود. هر سلسله حکومتی جایی را بنا به عواملی به عنوان پایتخت انتخاب می کند و حتی جابه جایی پایتخت در سرزمینی چون ایران همواره از مسائل مهم به شمار می آمده است. از آنجا که پایتخت می تواند نشان دهنده شان، عظمت و اقتدار حکومتی باشد، مکان گزینی آن باید براساس الگویی تعریف شده انجام شود و بازسازی و یا ایجاد سازه های جدید در آن مورد توجه قرار گیرد، تا جایی که از جنبه های دفاعی، اقتصادی و آرایه های تزئینی برتری محسوس خود را در انظار داخلی و عرصه های برون مرزی آشکار کند. به نظر می رسد کریم خان زند در انتخاب شیراز به عنوان پایتخت از یک طرف دلایل خاصی را مدنظر داشت و از طرف دیگر با رویکردی خاص در رونق و ارتقاء جایگاه شهری شیراز تلاش کرد. این مقاله می کوشد بر اساس روش تحلیلی در پژوهشی تاریخی عوامل موثر در انتخاب شیراز به پایتختی را با طرح این مساله بررسی کند: چرا شیراز توسط خان زند به عنوان پایتخت انتخاب شد و در این انتخاب چه الگویی مورد توجه بود؟ دستاوردهای تحقیق نشان می دهد که تمرکزگرایی، بهسازی ساختار شهری و رونق اقتصادی مبتنی بر الگوی سنتی، پیشینه تاریخی و اهمیت شیراز، جزو عوامل تاثیرگذار در این روند بودند که البته با انتخاب شهر به پایتختی پیامدهایی چون جابجایی جمعیت و تاثیر آن بر رونق پایتخت را در پی داشت.
    کلیدواژگان: پایتخت، کریم خان زند، ساختار شهری، شیراز، الگوی شهری
  • علی نجف زاده، مجتبی خلیفه صفحه 137
    دولت عثمانی در دوره قاجار حضور سیاسی در مشهد نداشت، ولی از زمان شروع جنگ جهانی اول که موضوع اتحاد جهان اسلام مطرح شد، طرفدارانی در مشهدیافت که ترک های قفقازی مهم ترین آنها بودند. پس از شکست عثمانی و تشکیل مجلس بزرگ ملی ترک، روابط حکومت جدید با ایران و افغانستان بیشتر شد و مشهدیکی از کانون های ارتباط این سه دولت اسلامی بود. با تاسیس کنسولگری افغانستان در اواخر دوره قاجار، ترکیه نیز شهبندری خود را در سال 1341 قمری در مشهد دایر کرد. با ورود محمد سامی بیک برای برافراشتن «بیرق ماه و ستاره» در مشهد، گام های مهمی برای جلب اتحاد جهان اسلامی برداشته شد و اقدامات عملی برای اتحاد ایران، ترکیه و افغانستان صورت گرفت و زمینه ای برای اتحاد بیشتر در دوره رضا شاه شد. عملکرد سامی بیک و واکنش دول روس و انگلیس موضوع دیگری است که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. در این مقاله علل شکل گیری شهبندری، عملکرد یازده ماهه سامی بیک در زمینه های مختلف نظیر سخنرانی در حرم امام رضا (ع)، بازدید از مدارس، ملاقات با روزنامه نگاران، برگزاری نماز جمعه، برگزرای نماز عید فطر، شرکت در عزاداری ها، تشویق و حمایت از مخالفان سیاست انگلیس و رابطه با کنسولگری افغانستان مورد بررسی قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: ترکیه، مشهد، محمد سامی بیک، شهبندری
|
  • Mohammad Ali Akbari, Saeed Leylaz Mehrabadi Page 1
    The land reform has affected sharply the whole economic، social and political structure of Iran. evidences and figures show that this trend shaped huge wave of migration. This article، based on formal documents and Published figures discusses about the third economic plan (1962 -1968) of Iran and land reforms during same period especially on agricultural Sector of Iran and their effects on the demographical structure of the country. Also tries to investigate the main tendency of the third economic plan on land reforms in agricultural sector and scale their success on the ground.
    Keywords: The third Economic Plan, Agriculture Economy, Land Reforms, ]mmigration
  • Mohammad Khodaverdi Tajabadi Page 23
    A variety of facts played role in expansion of Sheikhie in Kerman and this study tries to consider those facts and functions of Sheikhie in this city. study of historical facts، based on historical research method، shows social and cultural disturbance، especially in opinionative situation of Kerman، lack of strong canonic and scientific circle، Kerman''s vicinity to Yazd Province - which was Sheikh Ehsai''s residence، Inclination of Ebrahim Khan Zahiroldole، Kerman''s ruler، to Sheikh Ehsai، Haj Mohammad Karin Khan''s (His son) tendency to Ehsai and receiving permition From Seyyed Kazem Rashti، are most important facts of this expansion. Also Haj Mohamman Karim Khan''s use of Material and spiritual backings Kerman and His and His Succecors acts in carrying Preach sermonies، speaches in Mosques، Teaching in Ebrahimieh school، and compilation of books and epistles on Sheikhi canon Helped with This sect''s social and opinionative cohesion.
    Keywords: Kerman, Sheykhid, Ibrahimkhan Zahir, aldoleh, Sheikh Ahmad Ehsaii, Haj Mohammad Karimkhans, Endowment, Ibrahimiy's School
  • Allahyar Khalatbari, Abbas Partovi Moghadam Page 49
    Urbanism in Iran in Sassanid period have a considerable evolution. Although urbanism in this period has its root in previous periods، but the Sassanid city from city body point of view and periodical function has experienced an evolution and development and some parts was added to it. There are some factors which influenced on urban development of Sassanid city and in this paper 4 of dimensions of it namely political، social، cultural and economical factors which are influential in this evolution has been studies; therefore، the aim of this paper is to describe historical characteristics and analyze the main elements of the urban society of Sassanid period from the point of view of role and effect of political، social، cultural and economical trends which have influential in this regard. Studying this matter by describing and historical analysis shows that Sassanid city with political، military and central government domain has found a deeper consistency comparing to the past periods. Also the urban society and the body of the Sassanid city has been under the influence of religious teachings، social ideals and worldview of that period.
    Keywords: city, urbanism, urban society, Sassanid
  • Seyyd Hassan Shojaee Divkolaee Page 71
    World War II which was the result of some political European contact started 1939، had alto of political and economic consequences in Iran. As the result of such condition the industrialization project، which was one of the governmentsُ economic policy in Iran during the Reza shah era، was impressed by this war. World War II effected industrialization in Iran in tow phase and paved the way for failure of this policy in Iran. The first phase of this effect started from the outbreak of World War II until occupation of Iran in Shahrivar 1320 and the second phase was started after occupation by the Allies. By survey of books and archived documents this article deal with problem according to historical approach to put forward this question that why and how World War II affected industrialization policy in Iran? To answer this question the hypothesis is that the necessity of establishing، equipping and keeping of newborn industry of Iran made it dependent on experts and industry of Germany. Since Iran industries depended to Germany Industries and experts، Marine blockade of Germany by England led to crisis for Iran Industries. Afterward occupation of Iran by the Allies pawed the way for either failure of industry or served according to the military policies of Allies.
    Keywords: World War II. Industrialization policy. Iran, Germany Relationship
  • Javad Abbasi, Maryam Mohammadi Page 93
    At the time of Mongol invasions South Caucasia Was under the rule of lords who were dependant to Bagratid kingdom from Georgia. One of these lords'' family was Mexargrclis which ruled over the most part of Armenia. So on the eve of Mongole invasion they inevitably considered as Mongols'' side and consequently Mongol dominant over Armenia was affected by the situation of Mexargrceli family. Afterward there was a reciprocal relation between the Mongol – Ilkhanid policy about Armenia and the developments related to Mexargrceli family. Present Article is going to clear and analyse relation between Mexargrceli and Mongols، clearing the role of local aristocratic families in regional developments. The main finding is that Mongols used these subject rulers for their regional policies and also control of Bagratid kingdom.
    Keywords: Mexargrceli Lords, Bagratid kingdom, Mongols, Ilkhanids, Armenia, Political Relationship
  • Abdollah Motevali Page 117
    As a political، economic، executive and sometimes cultural and social center of a country، Capital city is the main part of political and executive geography of every government. Every dynasty determines a place to be its capital and in a country like Iran any change in the location of this capital city had been of the great importance. Since capital city is the symbol of power، dignity and magnificence of a government، it should be located based on a well defined pattern، and its architecture and renovation must be in way that shows its privilege over other cities from the defense، economic and ornamentation viewpoint in national and international scenes. It seems that there are some special reasons behind the decision of Karim Khan in choosing Shiraz for his seat of government. He also tried to improve Shiraz’s status. This paper is to present an analytical discussion of the factors having affected this decision through raising such questions as: why Shiraz was chosen by Karim Khan as his capital city? And what type of pattern was considered in the process of this selection? Findings show that factors such as centralization، renovation of urban structure، economic improvement according to traditional patterns and Shiraz’s importance and historical background were influential in this process and putting the city as a seat for government. Also، Shiraz has got more prosperity due to population movements.
    Keywords: Capital, Karim Khane, e Zand, Urban Structure, Shiraz, Urban pattern
  • Ali Najafzadeh, Mojtaba Khalifeh Page 137
    Ottoman government did not have political presence in Mashhad during Qajar''s period but has found some supporters such as Caucasians Turks beginning of the World War I، when the alliance of Islamic world was presented. After the Ottoman''s defeated and formation of Turk National Great parliament، the relationship of new government with Iran and Afghanistan increased. So Mashhad was one of the relation centers of these three Islamic governments. By the establishments of Afghanistan''s consult in the late Qajar''s period، turkey established it''s Shahbandari in Mashhad in 1341. The entrance of Mohammad Sami Beig caused important steps in Islamic world alliance for flattering istar and moonj flag. So practical actions were performed for the alliance of Iran، turkey and Afghanistan and the conditions became better for their alliance in Reza shah period. Sami Beig''s operation and England and Russia''s reaction is another subject that has not been considered yet. In this article، the reasons of Shahbandari''s establishment، Sami Beig''s operation in different fields such as giving speech in imam Reza'' s holy shrine، visiting schools، meeting with journalists، holding Friday pray and Fetr''s pray، participating in mourning، encouraging and supporting English policies'' opponents and the relationship with Afghanistan''s consult will be investigated.
    Keywords: Turkey, Mashhad, Mohammad Sami Beig, Shahbandari