فهرست مطالب

جامعه شناسی ایران - سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 31، پاییز 1389)

مجله جامعه شناسی ایران
سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 31، پاییز 1389)

  • 192 صفحه،
  • تاریخ انتشار: 1389/09/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • حاتم حسینی صفحات 3-28
    در طول سه دهه گذشته باروری در کشورهای مسلمان به طرز بی سابقه ای کاهش پیدا کرد. هدف از این مقاله توصیف تفاوت در گذار باروری کشورهای مسلمان در طول دوره 19802005 و بررسی نقش برنامه های توسعه و تنظیم خانواده در هم گرایی با سطوح و روندهای جهانی باروری می باشد. این بررسی از نوع تحلیل ثانویه است. جمعیت آماری شامل 33 کشور با دست کم 50 درصد جمعیت مسلمان است. داده ها عمدتآ از پایگاه داده های آماری برنامه توسعه سازمان ملل متحد و بخش جمعیت سازمان ملل متحد گردآوری شده است.
    نتایج نشان می دهد که کشورهای مسلمان سطوح باروری متفاوتی در مقایسه با سطوح باروری مشاهده شده در دنیا طی دوره مورد بررسی تجربه کرده اند. علاوه بر این، کشورهای مسلمان از نظر زمان بندی گذار باروری، میزان کاهش باروری در طول دوره گذار، رسیدن به باروری سطح جایگزینی، و استمرار کاهش باروری متفاوت از هم می باشند. براساس این بررسی هم گرایی باروری در کشورهای مسلمان پدیده جدیدی است که در آستانه هزاره سوم تجربه شده است. نتایج نشان می دهد که این پدیده ناشی از بهبود در شاخص توسعه انسانی و گسترش استفاده از وسایل پیش گیری از حاملگی بوده است. براساس نتایج به دست آمده می توان گفت اقدامات توسعه ای در راستای بهبود شاخص های توسعه انسانی از یک طرف و موضع گیری رهبران دینی و سیاست گذاران کشورهای مسلمان در پذیرش برنامه های تنظیم خانواده و ترویج استفاده از روش های پیش گیری از حاملگی از سوی دیگر، نقش مهمی در روندهای آینده باروری در کشورهای مسلمان خواهد داشت.
    کلیدواژگان: توسعه انسانی، همگرایی باروری، گذار باروری، کشورهای مسلمان، باروری سطح جایگزینی
  • سید علیرضا افشانی، ابراهیم مسعودنیا، محمد حیدری صفحات 29-55
    ازجمله سوال های مهمی که در جامعه شناسی سیاسی و به ویژه در بحث تکوین و تغییر نگرش های سیاسی همواره وجود داشته، نوع نگرش سیاسی مردم و تحلیل جامعه شناختی منشا و عوامل موثر بر این نگرش ها بوده است. این پژوهش با هدف تعیین توزیع اجتماعی نگرش های سیاسی نوگرا و سنت گرا در شهر یزد انجام شده است.
    روش تحقیق، پیمایشی بوده و داده ها با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری گردید. جامعه آماری پژوهش، کلیه افراد بالای 18 سال شهر یزد بوده که 280 نفر از آن ها به عنوان نمونه انتخاب شدند.
    یافته های تحقیق نشان داد تفاوت معناداری میان افراد جوان و افراد مسن و نیز میان افراد مجرد و متاهل از نظر نوع نگرش سیاسی وجود داشت. همچنین رابطه مستقیمی بین پایگاه اقتصادی اجتماعی، آگاهی سیاسی، مشارکت سیاسی و میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی با میزان نوگرایی سیاسی وجود دارد. متغیرهای میزان استفاده از رسانه های ارتباط جمعی، میزان آگاهی سیاسی، میزان مشارکت سیاسی و میزان دینداری تاثیر معنی داری بر نگرش سیاسی داشتند. در بین متغیرهای تحقیق، میزان مشارکت سیاسی با 6 درصد بیشترین سهم را در تبیین نگرش سیاسی داشت. با استفاده از واریانس ترکیب خطی متغیرهای مستقل 6/20 درصد از واریانس نگرش سیاسی تبیین گردید.
    کلیدواژگان: نگرش سیاسی، نوگرایی سیاسی، سنت گرایی سیاسی، آگاهی سیاسی، مشارکت سیاسی، یزد
  • غلامرضا ذاکر صالحی صفحات 56-77
    علوم اجتماعی در ایران با استناد به میزان کمی انتشارات به کم کاری و عدم هماهنگی با جریان پرشتاب تولید و انتشار علم متهم شده است. مسئله اصلی نوشتار حاضر این است که این اتهام با توجه به داده های عینی و بی طرفانه تا چه حد متوجه علوم اجتماعی در ایران است؟
    با توجه به ادبیات جامعه شناسی علم، انتشار از سویی ذخیره انواع سرمایه را غنی می کند و از سوی دیگر ابزاری برای منازعه رقابتی در میدان علم و اثبات شایستگی علمی است، این فرآیند بخش مهمی از نظام پاداش دهی در اجتماع های علمی و اسباب تعامل علمی دانشمندان و معرف هنجار اجتماع گرایی است.
    از همه مهم تر میزان کمی و کیفی انتشارات علمی نشان دهنده رشد علم در هر زمینه و شاخه از علوم بشری است. به لحاظ این که علم یک اندام واره زنده است و «زندگی علم» شباهت های بسیاری با زندگی طبیعی دارد، نظریه «زیست بوم شناختی علم» می تواند استعاره ها و مفاهیم قوی برای توضیح رشد علم را در اختیار محققان قرار دهد.
    مقاله حاضر با بهره گیری از این رویکرد و با استفاده از روش «علم سنجی» تلاش می کند تحولات تولید علم در قلمرو علوم اجتماعی را در دهه 137888 بازشناسی کند.
    یافته های این مطالعه نشان می دهد، الگوی اصلی تولید علم در قلمرو علوم اجتماعی در کشور ما «تولید کتاب» بوده است. در این عرصه در دهه اخیر، 80 درصد تولید علم به علوم انسانی و 9/14 درصد به علوم اجتماعی اختصاص داشته است. از نظر کمی، در میزان تولید علم، علوم اجتماعی در رتبه سوم پس از ادبیات و دین قرار دارد. این مسئله بیان گر «اصل تنوع» در زیست بوم علم است به این معنا که نحوه تولید و زیست بوم علوم اجتماعی براساس الگوی کتاب است نه مقاله ISI. هرچند در برخی رشته ها مانند شیمی این الگو متفاوت است. از سویی یافته ها نشان داد در دهه مورد مطالعه رشد کمی تولیدات علوم اجتماعی با رشد کمی سایر رشته ها همزاد و همراه است. این مسئله نیز پدیده «هم تطوری» را در زیست بوم علم بازنمایی می کند.
    سایر یافته ها با توجه به مولفه هایی چون ترجمه ای یا تالیفی بودن، میزان تهرانی یا شهرستانی بودن علوم اجتماعی، زنانه یا مردانه بودن علوم اجتماعی، تولید چاپ اول و تجدید چاپ و سایر شاخص های کمی انتشار مانند تیراژ و صفحه و... وضعیت موجود و سیر تحول دهه اخیر را نشان می دهند.
    کلیدواژگان: علوم اجتماعی ایران، علم سنجی، زیست بوم علم، تولید علم، تولید و نشر کتاب، ابعاد اجتماعی تولید دانش
  • بیژن زارع، حسین بیانی آهنگر صفحات 78-117
    در این پژوهش به بررسی تاثیر متغیرهای مستقل سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی و پایگاه اجتماعی اقتصادی والدین، منطقه محل سکونت و متغیرهای زمینه ای سن و جنس بر متغیر وابسته شخصیت اجتماعی پیشرفته جوانان شهر بابل پرداخته شده است روش بررسی در این پژوهش، پیمایش و با استفاده از ابزار پرسشنامه می باشد. جمعیت آماری تحقیق را افراد جوان واقع در سنین 18 تا 30 ساله خانواده که در زمان تحقیق ساکن شهر بابل بوده اند، تشکیل می دهد که از بین آن ها براساس فرمول نمونه گیری کوکران، حجم نمونه مورد مطالعه 264 نفر (139 نفر زن و 125 نفر مرد) تعیین شد. یافته های تحقیق نشان داد که متغیرهای مستقل سرمایه فرهنگی و متغیر زمینه ای سن و منطقه محل سکونت به میزان 493/0 با شاخص شخصیت اجتماعی پیشرفته رابطه معنادار داشته و به میزان 234/0 از واریانس شخصیت اجتماعی پیشرفته را تبیین می کنند.
    کلیدواژگان: شخصیت اجتماعی پیشرفته، سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی، پایگاه اجتماعی اقتصادی
  • یعقوب احمدی، وحید قاسمی صفحات 118-145
    دموکراسی از نظام های مورد مطالبه در قرون اخیر بوده است. تمایل به دموکراسی همواره به نتیجه دلخواه یعنی به گذار ختم نشده است و در این مسیر هواداران دموکراسی با چالش ها و مسائل بسیاری مواجه شده اند. ایران نیز یکی از کشورهایی است که مطالبه دموکراسی تقریبآ از دوره مشروطه به این سو در آن وجود داشته است. در این میان ویژگی تکثر، چندقومی و چندفرهنگی بودن جامعه ایران نیز همواره به عنوان عاملی موثر در امر گذار مطمح نظر بوده و اتفاقآ بر پیچیدگی موضوع نیز افزوده است. این نوشتار تاکید عمده خود را بر بررسی فرهنگ سیاسی اقوام یعنی کردهای (ایران و عراق) و فارس ها (ایران) در وهله نخست و اثر عامل قومیتی یا در تقابل با آن اثر زمینه ملی بر شکل گیری نوع فرهنگ سیاسی آن ها در گام بعد، نهاده است. تز مرکزی که این نوشتار در چارچوب نظری خویش از آن بهره می برد، نظریه جدید رونالد اینگلهارت و کریستین ولزل درباره فرهنگ سیاسی می باشد و آن تناظر فرهنگ سیاسی و ارزش های رهاینده است.
    داده های مورد استفاده برای پاسخگویی به پرسش و آزمون فرضیه اصلی تحقیق از مجموعه داده های پیمایش جهانی ارزش ها اخذ شده است. پیمایش ذکر شده طی سال های 2005 تا 2009 میلادی در بین کشورهای مختلف ازجمله ایران و عراق به اجرا درآمده است. این پیمایش در عراق با 2701 نمونه آماری و در سال 2007 در ایران با 2667 نمونه آماری به انجام رسیده است. با توجه به ثبت قومیت پاسخگو، در مجموع 384 نمونه از مجموعه داده های مربوط به کردهای عراق، 185 نمونه مربوط به کردهای ایران و 1526 نفر مربوط به فارس های ایران در تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار گرفته اند.
    نتایج تحقیق حاکی از شدت تاکید تقریبآ یکسان کردهای ایران و فارس ها بر ارزش های رهاینده و وجود تفاوت معنی دار و شدید میان تاکید کردهای ایران و کردهای عراق بر این ارزش ها است. همچنین نتایج موید تز اثر زمینه ملی بر فرهنگ سیاسی است، اگرچه تئوری ارتباط قومیت و فرهنگ سیاسی را نیز کاملا رد نمی کند.
    کلیدواژگان: دموکراسی، توسعه سیاسی، قومیت، فرهنگ سیاسی، ارزش های رهاینده
  • حمید عبادالهی چنذائق صفحات 146-174
    در ادبیات ایران شناسی مفهوم شهر و اقتصاد شهری پیشاسرمایه داری به صور مختلف تعریف شده است. آن یا به مثابه تبعات ثانویه اقتصاد فئودالی و محل استقرار اربابان غایب از ده (رویکرد مارکسیست های روسی)، و یا به عنوان مکان استقرار بوروکراسی حکومتی برای مدیریت منابع ارضی (رویکرد مارکسیست های آسیاگرا) مفهوم یابی شده است. رویکرد سومی نیز وجود دارد که شهر را محل تولد طبقه تجار ایرانی می داند، لیکن تجاری که به دلیل دخالت حکومت مستبد نتوانسته اند هنجارهای عقلانی رفتار اقتصادی را، همانند تجار غربی، نهادینه سازند (رویکرد وبر گرایان). در هر دو تعریف نخست، شهر فاقد منطق اقتصادی مجزا، و تابع اقتصاد روستایی است و در تعریف سوم نیز، شهر ایرانی به شکل سلبی از روی مفهوم شهر غربی، به عنوان نمونه آرمانی شهر، تعریف می شود. هر سه تعریف فوق، به دلیل ساختار تئوریک شان توان شناسایی منطق اقتصادی مجزا برای اقتصادهای شهری ایران پیشاسرمایه داری را نداشته و به تبع آن فاقد توان لازم برای مفهوم سازی مستقل از شهر ایرانی هستند. این مقاله با عنایت به نقایص تئوریک موجود در ادبیات ایران شناسی بر آن است تا با رویکرد مارکسیسم ساختاری، مفهومی مستقل از شهر ایرانی در دوره پیشاسرمایه داری ارائه نماید. یافته ها نشان می دهد با کاربرد نظریه شیوه تولید خرده کالایی و نظریه مفصل بندی،می توان تعریفی مستقل ازشهر ایرانی در عصر پیشاسرمایه دارانه ارائه کرد
    کلیدواژگان: ایران پیشاسرمایه داری، جامعه شهری، شیوه تولید خرده کالایی، مفصل بندی شیوه های تولید، تابعیت کار از سرمایه
  • مهدی ابراهیمی صفحات 175-185
    مطالعات جامعه شناختی درخصوص نقش طبیعت در جامعه، سابقه ای به اندازه خود رشته جامعه شناسی دارد. در نگاه بسیاری از متفکران کلاسیک جامعه شناسی، جامعه مدرن، دارای رابطه ای دوگانه با طبیعت است؛ یعنی این جامعه، در عین آن که بخشی از جهان طبیعی قلمداد می شود، در تقابل با این جهان نیز قرار دارد. بررسی اندیشه اجتماعی قرن نوزدهم نشان می دهد که در این دوران، طبیعت را غالبآ تعیین کننده وضعیت جامعه تلقی کرده اند. طبق دیدگاه اندیشه ورزان اجتماعی آن زمان، محیط زیست و عوامل جغرافیایی، فرهنگ را شکل می بخشند. با پیدایی جنبش های زیست محیطی جدید از اواخر دهه 1960، اصطلاح طبیعت در نوشته های جامعه شناختی، معمولا مترادف با اکوسیستم یا در ارتباط با زوال اکوسیستم ها به کار گرفته شد و رشته ای به نام جامعه شناسی زیست محیطی، تنها پس از پدیداری آن چه که آگاهی زیست محیطی عمومی در امریکای شمالی در دهه 1970 خوانده شده، پدید آمد.
|
  • H. Hosseini Pages 3-28
    The aim of this paper is to describe the Muslim Countries differences in fertility transition during 1980-2005, and to study the role of family planning and national development programs on world fertility trends and convergences. This is a secondary analysis research. The statistical population includes 33 Muslim countries, a term referring to countries in which Muslims constitute at least 50 percent of the total population. The data is mostly taken from UNDP and United Nations Population Division for 2007 and 2008.The results show that Muslim countries experienced different fertility levels as compared with that of the world during 1980-2005. Moreover, Muslim countries varied remarkably in terms of timing of fertility transition, the pace of fertility reduction during the fertility transition period, attainment of replacement-level fertility, and continuing fertility decline. According to this study, fertility convergence in Muslim countries is a new phenomenon that appeared at the threshold of The 21st century. The results show that this phenomenon has been caused by the improvement in Human Development Index (HDI) and the spread of contraception in Muslim countries. Then, it is expected that more improvements in HDI and CPR lead to more convergence with global fertility levels and trends.
    Keywords: Muslim, Human Development Index, Fertility Convergence, Replacement, Level Fertility
  • Seyed A. Afshani, E. Masoudnia, M. Heydari Pages 29-55
    One of the important issues in the field of political sociology concerning the genesis and alteration of political attitudes has been the type of political attitudes and the sociological analysis of their source and effective factors. The present article aims to investigate the social distribution of modern and traditional political attitudes in The city of Yazd.The results showed that the rate of political modernism among the young and single is higher than the old and married people, respectively. Moreover there was a direct relation between education socio-economic status, political knowledge, political participation, use of the mass media and political modernization. Use of the mass media, political knowledge, political participation and religiosity were statistically significant in their effectiveness on political attitudes among the research variables, Furthermore, through variance of the linear combination of the independent variable 20.6% of the variance in political attitude was accounted for.
    Keywords: Political Attitude, Political Modernism, Political Traditionalism, Political Knowledge, Political Participation
  • Gh. Zakersalehi Pages 56-77
    As far as the quantitative amount of publications is concerned, the social science in Iran is accused of negligence and that it is not in line with the rapid rate of production and publication in science. The main issue of the present essay is to determine the extent of truthfulness of this accusation concerning the social science production status in Iran, given the impartial and objective data.
  • Zare, H. Bayani, Ahangar Pages 78-117
    The present research examines the exertion of influence by independent variables of social capital, cultural capital, parent's socio-economic status, and district of residence; and also influence exerted by background variables of age and gender on dependent variable of advanced social personality amongst the youth in the city of Babol. This is a survey-method research which uses the questionnaire as data gathering technique. The statistical population consists of all youths between 18 to 30 years of age who resided in Babol city at the time the research was conducted. The sample volume is 264 (139 females, and 125 males). The findings show that the independent variable of cultural capital and background variables of age and district of residence had significant relationship with the index of advanced social personality at 0.493. These variables explain the variance of advanced social personality at 0.234.
    Keywords: Advanced Social Personality, Social Capital, Cultural Capital, Socio, Economic Status
  • Y. Ahmadi, V. Ghasemi Pages 118-145
    During the past century, there has been a growing demand for democracy among the public of many countries. But mass demand does not automatically bring a transition to democratic rule; in addition such transition presents democracy's advocates with difficult challenges. Iran is one of the countries in which demand for democracy has been growing and is now widespread. Nevertheless, despite great efforts made by many members of the public, Iran has not made a successful transition to democracy.This paper examines political culture of ethnic groups of Kurds (in Iran and Iraq) and Fars (Iran) and also impact of ethnic factor on the typology of their political culture. We will examine such political culture in the framework of the global measures of political culture as developed by Inglehart and Welzel (2005, 2009). Analyzing a survey of the adult population of the Kurd and Fars ethnic groups, we find relatively similar strong emphasis on emancipative value between Iranian groups of Kurds and Fars, and also strong and meaningful deference between the Iranian and the Iraqi Kurds. We did not find significant relationships between ethnicity and democratic political culture or emancipative value.
    Keywords: Democracy, Political Development, Ethnicity, Political Culture, Emancipative Value
  • H. Ebadollhi Chanzanagh Pages 146-174
    The concept of the Iranian pre-capitalist city, and that of its political economy, has been defined in different manners. It has been conceptualized as absent landlords settlement (soviet Marxist approach) or as place of governmental bureaucracy for land resource management (Asiatic Marxist approach). There is a third approach (Weberian approach) that defines the Iranian pre-capitalist city as the birth place of Iran's traditional bourgeoisie. But in the Iranian history rational and legal norms of Iranian traditional bourgeoisie have not been institutionalized because of despotic government intervention. In soviet and Asiatic approaches, pre-capitalist city lacks specific economic logic and it is subordinated to the rural economy. In the weberian approach, the medieval Western city as an، ideal type' is central in defining the Iranian pre-capitalist city. These approaches are fallacious in terms of their theoretical and epistemological stance which make their approach fall short of explaining Iran's pre-capitalist city specificities. This article claims that we can conceptualized a specific logic for Iranian pre-capitalist city by a new model based on structural Marxism which we have modified it as the Articulation of Modes of Production and Simple Commodity Production.
    Keywords: Pre, Capitalist Iran, Iranian Pre, Capitalist City, Simple Commodity Production, Articulation of Modes of Production, Subordination of Work to Capital