نشریه مطالعات اخلاق کاربردی
شماره 21 (پاییز 1389)

از ابتدایی ترین ویژگی های نخبگان سیاسی و دینی در جامعه ی اسلامی متخلق شدن به صفت بصیرت دینی و سپس تلاش و کوشش در راستای ایجاد بصیرت دینی در عموم مردم است. بصیرت دینی توسط مسوولان و نخبگان سیاسی و دینی در دو مقوله ی بصیرت رفتاری و بصیرت گفتاری نمایان می گردد و هر دوی آن ها برای ایجاد چنین بصیرتی لازم است. نگارنده در این نوشتار بر آن است تا پاره ای از عوامل رفتاری و گفتاری را که در ایجاد بصیرت دینی از دیدگاه ثقلین موثر است بیان نماید. این عوامل عبارتند از: دعوت به قرآن، اطاعت از ولی امر، امر به معروف و نهی از منکر، پرهیز از کتمان حقیقت، مبارزه با حرکت نفاق، حق مداری و عدالت پیشگی، دین مداری، آشتی دادن نخبگان سیاسی، صبر، جلوگیری از سوء استفاده ی فرصت طلبان، مبارزه با دنیاطلبی.

فتنه در لغت به معنای آزمایش و وسیله ی آزمایش است و گاهی در معنای ملزوم آن، - یعنی چیزی که باعث آزمایش است- به کار می رود. جامعه ی اسلامی از آغاز پیدایش تا به امروز از این مساله مستثنی نبوده و در تمامی اعصار و قرون، مقرون به فتنه بوده است. درآیات قرآن کریم و سخنان امیر مومنان حضرت علی7 ریشه های فتنه، راه های دفع، و آثار فتنه بیان گردیده است. برخی از ریشه های فتنه عبارتند از: پیروی از هوای نفس، بدعت گذاری، غلو در اعتقادات، اختلاف افکنی، حب ریاست، وسوسه های شیطانی و جریان نفاق. برخی از راه های دفع فتنه عبارتند از: تمسک به قرآن، تمسک به اهل بیت:، پرهیزگاری و اخلاص عمل، وحدت و همدلی، و عبرت پذیری از فتنه های تاریخ. نگارنده بر آن است در نوشتار پیش رو به تعیین علمی و روش مند این موضوع در بیان امام علی ع بپردازد.

با توجه به رهنمود گران قدر رهبر عظیم الشان انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه ای - دام ظله العالی- که در بازدید از آثار برخی فضلای بزرگ حوزه ی علمیه ی قم فرمودند: «آثار حوزوی باید جوان فهم باشد»، بر آن شدیم تا ضرورت موضوع، و نیز اهمیت مخاطب شناسی و چگونگی درک و شناخت ویژگی های جوانان توسط نویسندگان حوزوی، هم چنین، شیوه ی نوشتن برای جوانان را بررسی کنیم.

اخلاق در ادیان الهی، به ویژه دین مبین اسلام، مجموعه آموزه هایی است که راه و رسم چگونه زیستن را به نحو شایسته و صحیح تبیین می کند. اما در نظرگاه غربی و سکولار، اخلاق به معنای قانونی تلقی شده که تنها مربوط به زندگی اجتماعی وحقوق افراد و جوامع انسانی است. در این نوشتار سعی شده است مولفه های اخلاقی در مکاتب و ادیان نوپدید مورد سنجش قرار گرفته و در نهایت اثبات شود که: 1- در این جنبش ها عموما اخلاق چه به معنای سکولار و چه غیر آن رعایت نمی شود؛ 2- مکاتب عرفانی نوپدید، بر خلاف ادعایشان، فاقد ارزش های اخلاقی هستند.

«معنویت»، حقیقتی آشنا و آشکار برای آدمی است، که عشق به آن، و کوشش برای وصول به حریم آن، انسان را وادار به تلاش و مجاهدت ساخته است، ولی از آن جا که عالم «معنویت» ماورای عالم مادیت است و انتقال از این به آن، برنامه و امام لازم دارد، ناچار، «معنویت» قرین «ولایت» شده است. زیربنای «معنویت ولایی»، معرفت به مقام صاحب ولایت است، که هرکس نه از این صراط گذشت، در وادی طلب، گم گشته، به هلاکت رسید. از همین روی، در مقام اثبات و ثبوت – به دلیل عقل، نقل و تجربه - شرط انتقال به عالم ملکوتی معنویت، معرفت و تسلیم نسبت به ولایت حضرت علی مرتضی7است. بر این اساس، «معنویت» یا به صورت «معنویت معرفتی ولایی» تحقق می یابد که سالکش را به «لقاء الله » می رساند، و یا در قالب «معنویت تصنعی» نمود پیدا می کند که سالکش را در بیابان طلب به ورطه ی هلاکت می کشاند؛ گرچه ممکن است تلاشش را به اندک چیزی شگفت انگیز، مثل درمان دردهای صعب العلاج یا پس گویی و پیش گویی و... پاداش دهند.