فهرست مطالب

نشریه خشک بوم
سال یکم شماره 2 (زمستان 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/10/11
  • تعداد عناوین: 8
|
  • صفحه 0
  • غلامرضا زهتابیان، مطهره اسفندیاری صفحه 1
    بخش وسیعی از کشور ایران را نواحی اقلیمی خشک و نیمه خشک در بر می گیرد. در این مناطق به دلیل کمبود بارندگی، کشاورزی متکی به آب های زیر زمینی و آبیاری است. بهره برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی و روش های نادرست آبیاری می تواند پیامد های منفی از جمله افت سفره های زیر زمینی و تخریب کیفی منابع آب و شوری زایی را به دنبال داشته باشد. هدف اصلی این تحقیق تعیین شدت بیابان زایی ناشی از تخریب منابع آب و کشاورزی، در اراضی منطقه طشک در استان فارس می باشد. در نمونه برداری معیارها و شاخص های مورد بررسی به روش آماری طبقه بندی تصادفی، در رخساره های تحت امر کشاورزی استفاده شد. روش امتیاز دهی و ارزیابی شاخص های بیابان زایی در تحقیق حاضر مدل ایرانی IMDPA می باشد، سپس با محاسبه میانگین هندسی امتیازها در محیط نرم افزاریArc GIS نقشه های وضعیت فعلی بیابان زایی مربوط به هر شاخص و معیار تهیه شد. در پایان با تلفیق لایه ها و نقشه ها، نقشه نهایی شدت بیابان زایی و کلاس مربوطه تعیین گردید. نتایج نشان داد که ارزش عددی وضعیت فعلی بیابان زایی برای کل منطقه بر اساس دو معیار مورد بررسی در حدود 61/2 می باشد که بر اساس جدول طبقه بندی شدت بیابان زایی، شدید برآورد گردید. از میان دو معیارمورد بررسی، معیار آب با متوسط وزنی 92/2 تاثیر بیشتری نسبت به توسعه کشاورزی با میانگین وزنی 4/2 در بیابان زایی منطقه دارد.
    کلیدواژگان: بیابان زایی، آب های زیر زمینی، توسعه کشاورزی، طشک، استان فارس
  • سمانه پورمحمدی، حسین ملکی نژاد، محمدحسن رحیمیان صفحه 9
    تبخیر یکی از پدیده های مهم اقلیمی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شود. برآورد میزان تبخیر از دیدگاه مدیریت منابع آب به لحاظ تاثیر آن بر بیلان آبی حوزه ها، خشکی یا مرطوب شدن هوا، خشک سالی و حتی بر روی تغییر اقلیم یک منطقه دارای اهمیت زیادی است. این پدیده نیز متاثر از بسیاری پارامترهای اقلیمی از جمله دما، رطوبت، سرعت باد، ساعات آفتابی و عوامل دیگر می باشد. هدف از انجام این تحقیق بررسی نقش عوامل فیزیوگرافی بر روی دما به عنوان یکی از مهم ترین عوامل موثر بر تبخیر و تعرق می باشد. کمبود داده های اندازه گیری شده اقلیمی در مناطق خشک و نیمه خشک کشور ایجاب می کند که مطالعات منطقه ای برای برآورد میزان تبخیرو تعرق با حداقل داده مورد توجه قرار گیرد. به این منظور با جمع آوری داده های بیشینه، کمینه و میانگین دما در استان یزد و بررسی رابطه این پارامترها با دو مشخصه فیزیوگرافی منطقه شامل عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا سعی شد به طور غیر مستقیم رابطه تبخیر و تعرق با این دو پارامتر محاسبه شود. در این تحقیق از 10 ایستگاه هواشناسی دارای آمار دراز مدت قابل قبول که در سطح استان دارای پراکنش خوبی بودند، استفاده شد. ابتدا با تجزیه و تحلیل داده ها به کمک رگرسیون چندگانه رابطه بین پارامترهای دمایی با ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیایی تعیین و سپس با استفاده از قابلیت های سامانه اطلاعات جغرافیایی، نقشه های هر یک از این پارامترها برای کل منطقه مطالعاتی تهیه شد. با تهیه نقشه های مربوط به پارامترهای موثر در تبخیر و تعرق مرجع، نقشه های هم تبخیر منطقه مطالعاتی با اعمال معادله هارگریوز - سامانی در ماه های مختلف سال ترسیم و به کمک هیستوگرام های حاصله از آنها اقدام به تحلیل مکانی و تغییرات زمانی تبخیر و تعرق در سطح استان شد. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان داد که عوامل فیزیوگرافی حاکم بر منطقه مورد مطالعه، نقش موثری بر روی تبخیر و تعرق (با ضریب تعیین 69/0 تا 94/0 در ماه های مختلف سال) دارند.
    کلیدواژگان: تبخیر و تعرق مرجع، ارتفاع از سطح دریا، عرض جغرافیایی، هارگریوز، سامانی، یزد
  • اصغر رحیمی، محدثه شمس الدین سعید، فریدا اعتمادی صفحه 20
    به منظور ارزیابی واکنش اجزای جوانه زنی و رشد رویشی سیاه دانه به تنش شوری دو آزمایش جداگانه انجام گردید. آزمایش جوانه زنی در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار سطح شوری 4، 8، 12 و 16 دسی زیمنس بر متر نمک کلرید سدیم و آب مقطر به عنوان شاهد انجام شد. در آزمایش گلدانی دو فاکتور روش اعمال شوری در دو سطح (شامل شوری آب و شوری خاک) و غلظت نمک در پنج سطح (شامل 0، 4، 8، 12 و 16 دسی زیمنس بر متر) و در چهار تکرار به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی بررسی گردید. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که سطوح مختلف شوری اثر معنی داری را بر درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، وزن خشک ریشه چه، وزن خشک ساقه چه، طول ساقه، تعداد برگ، وزن خشک، کلروفیل، غلظت یون های سدیم، پتاسیم و نسبت پتاسیم به سدیم دارد. با افزایش شوری تمام صفات مذکور (به استثنای غلظت سدیم و پتاسیم) در آزمایش جوانه زنی کاهش یافتند به گونه ای که بالاترین مقدار هر یک از صفات مربوط به تیمار شاهد و کمترین آن متعلق به تیمار 16 دسی زیمنس بر متر بود و تنها غلظت یون سدیم با اضافه شدن شوری افزایش یافت. همچنین در آزمایش جوانه زنی، یون پتاسیم تا شوری 8 دسی زیمنس بر متر افزایش و سپس کاهش یافت. در آزمایش دوم، در همه صفات اندازه گیری شده اثر مخرب آب شور بیشتر از خاک شور بود. با توجه به نتایج بدست آمده به نظر می رسد گیاه سیاه دانه در مرحله جوانه زنی تا شوری 12 دسی زیمنس را تحمل می نماید که علت احتمالی آن وجود مکانیسم تجمع یون های پتاسیم در اندام گیاهی می باشد، اما در مرحله رشد رویشی این آستانه به 4 دسی زیمنس بر متر شوری می رسد که بیانگر لزوم بررسی پاسخ گیاهان به شوری در هر دو مرحله جوانه زنی و رشد رویشی هنگام اصلاح گیاهان برای مقاومت به شوری می باشد.
    کلیدواژگان: جوانه زنی، رشد رویشی، سیاه دانه، شوری
  • آناهیتا رشتیان، منصور مصداقی صفحه 31
    بخش وسیعی از مراتع ایران در مناطق خشک و استپی واقع شده است و دامداری و پرورش دام در این مناطق رایج می باشد. بنابراین بررسی و شناخت رژیم غذایی دام در مناطق خشک امری ضروری است. به منظور تعیین رژیم غذایی گوسفند و بز در مراتع خشک یزد از روش مشاهده مستقیم شمارش تعداد لقمه و ثبت زمان مصرف علوفه استفاده شد. به این صورت که حداقل 6 راس از هر نوع دام (گوسفند و بز) از فاصله 50 تا 80 سانتی متری از هر دام در یک گله محلی در سه دوره از یک فصل چرا (ابتدای فصل چرا- اواسط فصل چرا- انتهای فصل چرا) در مرتع ییلاقی، علامت گذاری شده و در یک دوره زمانی 15دقیقه ای تحت تعقیب قرار گرفتند. تعداد لقمه های خورده شده توسط دام و زمان صرف شده بر روی هر گیاه به تفکیک فرم های رویشی مختلف (گندمیان، پهن برگان علفی، و بوته ها) ثبت گردید. برای مقایسه ترکیب رژیم غذایی دام بر حسب فرم رویشی گیاهان، برای هر نوع دام در هردوره چرایی از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی استفاده شد. درطول دوره چرا بالاترین درصد تعداد لقمه گرفته شده و درصد زمان مصرف علوفه برای هر دو نوع دام به بوته ها اختصاص یافت و تغییر در رژیم غذایی دام ها در طول دوره چرا وجود نداشت. بوته ای ها برای بز و گوسفند در کل دوره چرا دارای شاخص رجحانی بالاتر از یک بودند که نشان دهنده بالا بودن میزان خوشخوراکی آنها است. فرم رویشی گندمیان و پهن برگان دارای شاخص رجحانی پایین و کمتر از یک بودند. تشابه بین رژیم غذایی دو نوع دام بالاتر از 76 درصد می باشد بنابراین رژیم غذایی گوسفند و بز در این مرتع براساس فرم رویشی گیاهان یکسان است. همچنین بین دو روش ثبت زمان مصرف و شمارش لقمه اختلاف معنی داری وجود نداشت (05/0 p<) و در طول دوره چرا بیش از 75 درصد تشابه داشتند اما چون روش شمارش تعداد لقمه با حداقل وسایل و امکانات قابل اندازه گیری است لذا بر روش ثبت زمانی ارجحیت دارد.
    کلیدواژگان: بز، رژیم غذایی دام، روش مشاهده ای، شمارش لقمه، گوسفند
  • محمدعلی زارع چاهوکی، راحله نودهی، علی طویلی صفحه 41
    برای مدیریت اکوسیستم های مرتعی اولین قدم، تعیین عوامل موثر بر پراکنش گونه ها و تنوع گونه ای است. در این تحقیق، رابطه بین تنوع گونه ای مراتع اشتهارد با عوامل محیطی (خاک و پستی و بلندی) بررسی شده است. در هر واحد (تیپ گیاهی)، نمونه برداری به روش تصادفی-سیستماتیک در طول 3 ترانسکت خطی 750 متری انجام شد. در طول هر ترانسکت 15 پلات با ابعادی که به روش حداقل سطح تعیین شد، به فاصله 50 متر قرار داده شد. در هر پلات تعداد پایه ها و درصد تاج پوشش گونه های گیاهی ثبت شد. همچنین در ابتدا و انتهای هر ترانسکت پروفیل حفر و از عمق های 20-0 و 80-20 سانتی متر نمونه خاک برداشت شد. بعد از جمع آوری اطلاعات، شاخص های تنوع، یکنواختی و غنای گونه ای تعیین شدند. برای تعیین مهمترین عوامل تاثیرگذار بر تغییرات تنوع گونه ای از تجزیه مولفه های اصلی استفاده شد. نتایج نشان داد شاخص های تنوع گونه ای سیمپسون، شانون وینر و شاخص های یکنواختی کامارگو، سیمپسون، نی اصلاح شده، شانون و سیمپسون در تیپ Artemisia sieberi-Salsola rigida بیشترین مقدار و در تیپ Petropyrum oliveri کمترین مقدار را نسبت به تیپ های دیگر دارند. شاخص یکنواختی اسمیت و ویلسون در تیپ Halocnemum strobilaceum بیشتر از سایر تیپ هاست. شاخص های غنای گونه ای مارگالف و منهینیک در تیپ Artemisia sieberi-Stipa barbata بیشترین مقدار و در تیپ P. oliveri کمترین مقدار غنا را به خود اختصاص دادند. همچنین مشخص شد که سنگریزه، بافت، آهک و هدایت الکتریکی خاک از بین عوامل مورد بررسی بیشترین تاثیر را بر تغییرات تنوع گونه ای دارند.
    کلیدواژگان: تنوع گونه ای، شاخص های تنوع گونه ای، تجزیه مولفه های اصلی، مراتع اشتهارد
  • محمدحسن صادقی¬روش صفحه 50
    ارزیابی شرایط اقلیمی در ارتباط با آسایش و احساس راحتی انسان، پایه و اساس فعالیت های معماری، شهرسازی و جهانگردی می باشد. از این رو برآورد و مقایسه محدوده های آسایش در اقلیم های مختلف ضروری به نظر می رسد. بنابراین در این مقاله با استفاده از شاخص دمای ظاهری (Apparent Temperature) اقدام به برآورد اثر توام دما و رطوبت در شرایط آسایشی انسان در دو منطقه خشک ایران مرکزی و مرطوب سواحل دریای خزر شد. در این رابطه دو شهر یزد و ساری به ترتیب به عنوان نمونه های بارز اقلیم های خشک و مرطوب در نظر گرفته شد. شرایط آسایش حرارتی در طی دوره آماری ده ساله (2009-2000) بر مبنای میانگین دما، میانگین دمای حداکثر مطلق، میانگین رطوبت نسبی و میانگین حداقل رطوبت نسبی به تفکیک ماه برآورد شد. بر اساس نتایج حاصله در ماه های گرم سال (از اردیبهشت تا شهریور)، در شرایطی که دمای هوا به مرز 35 درجه سانتی گراد نزدیک شود خطر وقوع گرما زدگی،آفتاب زدگی و احساس ناراحتی برای انسان در شهر ساری به طور بالقوه بیشتر از یزد می باشد.
    کلیدواژگان: آسایش آب و هوایی، دمای ظاهری، ساری، یزد
  • علی اکبر کریمیان، حسین بارانی صفحه 62
    تحقیق حاضر با هدف بررسی عوامل موثر در مدیریت چرا در مراتع قشلاقی به شیوهء پیمایشی در سال 1387 در استان سمنان به اجرا در آمد. تمام بهره برداران از مراتع قشلاقی در استان سمنان، جمعیت مورد بررسی در این پژوهش را تشکیل می-دهند. تعداد نمونه با استفاده از روش نمونه گیری طبقه بندی شده با تخصیص نسبتی و به کار گیری فرمول کوکران 30 مرتع بدست آمد. داده ها با کمک پرسشنامه و بازدید های میدانی جمع آوری و با استفاده از روش فیش نویسی و طبقه بندی فیش ها مورد تجزیه تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان داد که در مراتع قشلاقی استان سمنان، عوامل زیادی بر مدیریت چرا تاثیر گذار است که از جمله مهم ترین آنها می توان به مسئله مالکیت، کمیت و کیفیت علوفه و آب شرب در مرتع، محل آغل در مرتع و تعداد لنگه ها یا گله ها در هر یک از دوره های زمانی استقرار دام در قشلاق اشاره کرد.
    کلیدواژگان: مدیریت چرا، مراتع قشلاقی، طرح مرتعداری، سمنان
|
  • G. Zehtabian, M. Esfandiari Page 1
    Arid and semi-arid climates cover a large part of Iran. In this areas، agricultural activities depend on irrigation and groundwater. Extra use of groundwater resources and incorrect irrigation methods has caused salinization and water table draw down and depletion of groundwater resources. The objective of this research is assessment of desertification using water and soil degradation indices due to agriculture activities in Tashk region of Fars province. After sampling and evaluation of indices، randomized statistical classification applied and then geometrical averages of points using Arc GIS software are calculated. Finally with combination of different data layers، the final map of desertification intensity of the study area is prepared. Results show that numerical value of current desertification status based on the twp indices is 2. 61 that can be grouped in to high intensity of desertification category. Between two indices، water index with an average weight of 2. 9 has more effects on desertification than agricultural development with an average weight of 2. 4 in this area.
    Keywords: Desertification, groundwater, Agriculture development, Tashk, Fars province
  • S. Poormohammadi, H. Malekinezhad, M.H. Rahimian Page 9
    Evaporation is an important climatic phenomenon because of its effects on drought and climate change at regional scale. The principle weather parameters affecting evaporation are temperature، humidity، wind speed، sunshine and etc. Also physiographical factors like altitude and latitude would affect evaporation، as well. Main objective of the study is to evaluate the effect of physiographical factors on weather parameters affecting reference Evapotranspiration (ET). For this purpose، long-term climatic data of 10 meteorological stations at Yazd province were collected. Using multiple regression analysis، effects of altitude and latitude on climatic parameters at the selected stations were analyzed. Then، maps of these parameters were produced using corresponding altitude and latitude position of each pixel over the study area. Using Hargreaves- Samani equation and maps of weather parameters، map of monthly ET for the study area were generated using GIS-based capabilities of ILWIS software. Also spatial and temporal changes of ET were analyzed. Finally، effects of altitude and latitude، on climate related parameters of ET as two main physiographical factors were analyzed.
    Keywords: Evapotranspiration, Altitude, Latitude, Hargreaves, Samani, Yazd
  • A. Rahimi, M. Shamsodin Saeed, F. Etemadi Page 20
    The general responses of black cumin (Nigella sativa) in germination and growth stages to salt stress have been investigated in two-separated experiment. Laboratory experiment was conducted in Random Completely Design (RCD) with four replications. Laboratory experiment was investigated response of black cumin to different salinity levels during germination. Germinating seeds treated with aqueous solutions of 4، 8، 12 and 16 ds. m-1 NaCl with distilled water as control. In greenhouse experiment، treatments completely randomized in factorial experiments with three replications. The treatments were two kinds of salinity stress supply (water base and soil base salinity) and five levels of salinity including 4، 8، 12 and 16 ds. m-1 NaCl with distilled water as control. Results show that germination percentage، germination rate، root and shoot length، root and shoot weight، total dry weight، chlorophyll content and K+ and Na+ concentration were significantly affected by salinity stress. Except K+ and Na+ concentration in germination experiment، all of mentioned traits were significantly decreased with increasing salinity. The highest salt concentrations caused a decrease in all traits compared with control except Na+ concentration in all treatment. The rate of germination was decreased with increasing salt concentration and all treatments of NaCl were inhibitory to root and shoot elongation of seedlings in compare to the distilled water controls. In greenhouse experiment، salinity by water was more destroyer than soil salinity. It seems that black cumin can be tolerated salinity up to 12 ds. m-1، probably because of K+ accumulation in shoot at germination stage، while in growth stage cannot tolerate salinity over four ds. m-1. It seems that black cumin is relatively more tolerant in germination stage to salinity compared to growth stage. It is therefore important to consider salinity response of black cumin at different stages of its growth when selecting for crop tolerance.
    Keywords: Black cumin, Germination, Growth stages, Salinity
  • A. Rashtian, M. Mesdaghi Page 31
    Arid and semi-arid rangelands cover a large part of Iran. Identifying of diet selection by livestock is very important for grazing management of arid rangelands. To determine diet of sheep and goats in the arid rangelands of Yazd، direct observation technique (bite-count and time recording) were employed in a mixed herd of local herders. A least 6 animals (sheep and goat) were marked and chased from distance of 50 to 80 cm for the period of 15 minutes. The number of bits taken and time spent for the important range spent forms (grasses، forbs، and shrubs) were recorded for early، mid-، and late grazing periods. Factorial experiment of randomized complete design was used to compare different growth forms for each kind of animal in the three grazing periods using the counted bits and time recording. Diet variation were similar for sheep and goat (p 0. 05). In general، the highest percent of bite-count and time recorded were related to brushes and there wan no any changes in diet selection during the grazing periods. Brush’s preference index was more than one but this index for grasses and forbs were less than one. These results show that the brushes have higher palatability. Similarity Index of diet selection by sheep and goat were more than 76%. Therefore، diet selection by sheep and goat are similar in this rangelands. Also، variation of counted bits and time recording were similar and Similarity Index by bite-count and time recording were more than 75%. However bite-count method is estimated by a limited tools and resources، therefore، it has preference to time recording methods.
    Keywords: Diet selection, Direct observation, Bite, count, Time recording, Sheep, Goat
  • M. A. Zare Chahouki, R. Nodehi, A. Tavili Page 41
    The first step in suitable management of rangelands is to find the factors affecting distribution and diversity of plants. The current research was carried out to find environmental factors affecting plant species diversity in Eshtehard rangelands. Within each sampling unit، two parallel transects and one vertical transect with 750 m length، each containing 15 quadrates (according to vegetation variations) were established. In each vegetation type، quadrate size was determined using the minimal area method. Soil samples were taken from 0-20 cm and 20-80 cm in starting and ending points of each transect. Measured soil properties include gravel، texture، organic matter، lime، pH and electrical conductivity. To determine the most environmental effective factors on plant diversity، Principle Component Analysis (PCA) method was applied. The results indicated that texture، lime، EC، and gravel percentage play the main role in plant species diversity.
    Keywords: Environmental factors, Plant diversity, Principle Component Analysis, Eshtehard rangelands
  • M. H. Sadeghi Ravesh Page 50
    Assessment of climatic condition in accordance with human comfort is the basic of architecture، urbanization and tourism. Therefore، estimating and comparison of comfort zones (bounds) is important and essential in various climates. In this research linked effects of temperature and humidity on human comfort condition in two different climates of Iran (Central parts and humid costal of Caspian Sea) was estimated using Apparent Temperature Index (ATI). Yazd and Sari cities were selected as typical samples for arid and humid climates، respectively. Thermal comfort conditions for 10 years statistical period of 2000 to 2009 were estimated monthly، based on the mean temperature، mean highest temperature، mean relative humidity and mean lowest relative humidity. Results show that occurrence risk of heatstroke، sunstroke and human discomfort is higher in Sari than Yazd.
    Keywords: Climate comfort, Apparent Temperature Index, Sari, Yazd
  • A. A. Karimian, H. Barani Page 62
    In this study, factors affecting grazing management system in winter rangelands of Semnan province were investigated. All of livestock manager in Semnan were selected as population samples in this research. Based on stratified random sampling method and Cochran formula, sample size of 30 of ranches were estimated. Data were collected through a survey using questioned and field measurement. Results show that there are different factors affecting grazing management system. The most important factors are ownership problems, forage and water quantity and quality, herd station site in rangeland and herd number in winter season.