فهرست مطالب

پژوهش نامه تاریخ
پیاپی 4 (پاییز 1385)

  • تاریخ انتشار: 1385/09/09
  • تعداد عناوین: 8
|
  • صادق بافنده ایمان دوست صفحه 1
    یکی از مسائل مهم در پیشرفت یا عقب ماندگی یک کشور طرز تفکر و بینش دولتمردان آن کشور است. مقاله حاضر تلاشی دارد تا تاریخ تفکر اقتصادی را در بین دولتمردان ایران در اواخر حکومت قاجاریه و اوایل حکومت پهلوی بررسی کند. طبیعی است که بدون در نظر گرفتن مبدا سیر تکاملی تفکر اقتصادی در یک کشور، فهم تاریخ اقتصادی یک کشور دشوار است. نکته جالب این است که برخی مسائل مهم بین متفکرین ایرانی در طی دوره مورد بحث هنوز هم مرتبط به سیاست امروز ایران است. برای روان تر شدن مطلب، دوره مطالعه به سه مقطع تقسیم شده است و برای هر مقطع یک یا دو نوشته اقتصادی که مبین تفکر اقتصادی آن مقطع است، ارائه میشود. میرزا ملکم خان، سید جمال الدین اصفهانی، مرتضی قلی خان صنیع الدوله و علی اکبر داور از جمله کسانی بوده اند که در زمینه اقتصادی اظهار نظر کرده اند.
    کلیدواژگان: تفکر اقتصادی، کشورهای در حال توسعه، پیشرفت، رشد اقتصادی، اقتصاد ایران
  • املیان پریتساک ترجمه: محسن رحمتی صفحه 23
    استپ اوراسیا همواره مکان ایلات بدوی بود و هر از گاهی تحرکات یک ایل دیگر ایلات را به مهاجرت از مکان خود وا داشته و این حرکت چون حلقه های زنجیر به دیگر ایلات غربی منتقل شده همه را به مهاجرت وا می داشت و تنها عامل ثبات در استپ تشکیل دولتهای قدرتمند بدوی می توانست باشد. لذا معمولا ایجاد یک دولت جدید بیابانی و یا فروپاشی یکی از دولتهای قبلی مقدمات اینگونه مهاجرتها را فراهم می کرد.. در اوایل قرن دوم هجری با اضمحلال امپراتوری خاقان ترک شرقی ایلات تابعه آن متفرق شده و از این میان ایلات اغوز که خاقانشان منصب یبغوی دست راست را داشت، نیز به حوالی دریای خوارزم آمده ودرنواحی پیرامون دریای خوارزم امپراتوری جدیدی را تشکیل دادند که بیش از یک قرن برقرار بوده و عامل پیوستگی ایلات بود. اما وقتی که ضعیف شد ایلات زیر فرمان خود را نتوانست حفظ کند و تفرق آنها به نابودی کامل این امپراتوری انجامید. در نتیجه آن سلجوقیان به ایران و نواحی اطراف و مهاجرت قومان(قپچاقها) و ترکی به اوکراین و نواحی شمال دریای سیاه مهاجرت کردند.
    کلیدواژگان: اغوزها، یبغو، سلجوقیان، قپچاق ها، خوارزم
  • عباس سرافرازی صفحه 41
    جنگ جهانی اول باعث درگیری هایی در مشرق زمین به ویژه ایران نیز شد، نواحی مختلف سرزمین ما خصوصا مناطق عشایری به نحوی درگیر این جنگ شدند، آلمانی ها برای ضربه زدن و تهدید منافع انگلیسی ها در بلوچستان وارد عمل شدند و این امر باعث وارد شدن بلوچ ها در جریان های خاصی گردید که از جمله آن ها می توان به طرفداری از آلمانها و انگلیس ها و رواج قاچاق اسلحه اشاره نمود. انگلیسی ها برای حفظ منافع خود روابطی را با سران بلوچ ایجاد کردند. آنان با تشکیل هیات مکران سعی در ایجاد روابط دوستانه با عشایر بلوچ نمودند. اما برخی از طوایف بلوچ در مقابل انگلیسی ها مقاومت نموده، جنگ های مهمی را علیه انگلیسی ها تدارک دیدند و دشواری های بسیاری را برای آنان ایجاد نمودند. منابع انگلیسی این مقاومت ها را به تحریکات آلمانی ها نسبت می دهند. اما اعمالی که بلوچ های ایران علیه آلمانی ها انجام دادند، نشانگر آن است که آنان برای حفظ سرزمین خود در مقابل بیگانگان می جنگیدند. موقعیت بلوچستان در جنگ جهانی اول و اقداماتی که ا نگلیس ها و آلمانی ها در این سرزمین انجام دادند از جمله مباحثی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: ایران، بلوچستان، جنگ جهانی اول، انگلیس ها، آلمان ها، جاسوسان خارجی
  • رضا شعبانی، جمشید قائمی صفحه 59
    موضوع حمله محمودافغان به اصفهان وسقوط دولت دویست وچندساله صفویان ازموضوعاتی است که موردتوجه بسیاری ازپژوهشگران داخلی وخارجی قرارگرفته وهر یک ازآنان ازمناظرگوناگونی به آن نگریسته اند. می دانیم اگرچه افغانها ضربه نهایی رابه دولت صفوی که ازحدودیک قرن پیش ازآن، درسراشیبی ضعف وانحطاط افتاده بودند، زدند و باز هم اگرچه حدودهفت سال (1142- 1135 ق) براریکه قدرت ایران مسلط بوده اند، ولی به رغم همه کوشش هایی که درجهت حفظ قدرت وگسترش حکومت خودبه کاربرده اند، نتوانسته اندتسلط خودرابربخشهای قابل توجهی ازایران آن روزعملی کنند. مقاومت شهرهای یزد، قزوین، خوانسار و... کوشش های بی نتیجه ی آن هارانشان داد. ازجمله شهرهاومناطقی که حکومت افغان رانپذیرفت ودربرابرآن مقاومت کرده، بهبهان وکوهگیلویه بودکه البته درباره آن فقط یکی دو منبع آن هم درحدیکی دوسطر، مطالبی نگاشته اند. بدایع الاخبار، نسخه ای است منحصربه فردازمنشی زبردستی به نام میرزاعبدالنبی منشی بهبهانی که داستان مقاومت ودفاع مردم بهبهان رادربرابرهجوم محمودافغان به تفصیل آورده است وبی تردیداگرمورخ متعهدی چون اونبود، از این حمله و دفاع و به عبارتی از بخشی از تاریخ آن خطه، هیچ نمی دانستیم. دفاع سرسختانه سی وشش روزه مردم بهبهان دربرابر افغان درسال 1136 ق، سبب گردیدکه اقدام مجدد مهاجمان درسال بعد (1137 ق) هم به سرانجام نرسد.
    کلیدواژگان: بدایع الاخبار، بهبهان، کوهکیلویه، حمله افغان، محمودافغان، سقوط اصفهان
  • معصومه قره داغی صفحه 79
    تا پیش از آغاز سده نوزدهم میلادی، دول استعماری اروپا هنوز تهاجم جدی خود را به مناطق مهم دنیای اسلام چون عثمانی، هندوستان و قسمتهایی از سرزمین های آفریقائی آغاز نکرده بودند. بنابرین دنیای اسلام هنوز خطر فوق را به درستی درک نکرده بود. اما با آغاز سده نوزدهم استعمار با تمام توان خود بر جهان اسلام یورش آورد و بخشهایی از قلمرو امپراطوری عثمانی. قفقاز و الجزایربه ترتیب تحت سیطره امپراتوری های بریتانیا، روسیه و فرانسه قرار گرفت. این حملات بی امان، متفکران جهان اسلام را متوجه خطر قریب الوقوع سلطه غرب بر سراسر جهان اسلام نمود و متعاقب آن با پا گیری جنبش اتحاد اسلام، ضرورت مبارزه با استعمار کشورهای خارجی قویا«احساس گردید. در این راستا عبدالرحمان کواکبی نیز به مانند سایرمصلحان بزرگ اجتماعی نظیرسید جمال الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده ضمن تلاش برای علت یابی انحطاط وعقب ماندگی جوامع اسلامی،مسلمانان را متوجه قابلیت ها وتوانایی های اسلام برای نیل به پبشرفت و تعالی نموده و آنان را به ستیز با استبداد حکام و استعمار خارجی فراخواند. هدف بنیادی این پژوهش،بررسی نقشی است که عبدالرحمان کواکبی در این راستا بر عهده داشته است.
    کلیدواژگان: امپراطوری عثمانی، اتحاد اسلام، استانبول، استبداد، استعمار، انحطاط، عبدالرحمن کواکبی
  • ابوالحسن مبین صفحه 89
    مقام وزارت اعظم در طول دو سده ونیم دوران حکومت صفوی فراز و نشیبهای بسیاری را پشت سر نهاد. در ابتدای حکومت صفویان مقام وکیل دارای اختیارات گسترده ای پس از شخص شاه بود. اما به تدریج این مقام نفوذ وموقعیت والای خود را در اداره امور کشور از دست داد و رئیس دیوانسالاری یا وزیراعظم از دوره ی شاه عباس اول، اداره کشور را پس از شخص شاه عهده دار گشت که معمولا بنابر عرف ایرانی بود.
    جوانی و بی تجربگی شاهان در نیمه دوم عصر صفوی، باعث افزایش قدرت وزرای اعظم در این دوران گردید و شاهان صفوی در سده ی یازدهم هجری/هفدهم میلادی شدیدا متکی به آرا ونظریات مشورتی وزرای اعظم خود بودند. روند افزایش قدرت وزیراعظم به عالی ترین منصب دیوانی دوره ی صفویه، به خصوص از زمان سلطنت شاه صفی اول آغاز گردید و تا به حدی افزایش یافت که وزیراعظم با لقب اعتماد الدوله مورد خطاب قرار می گرفت.
    مقاله حاضر با هدف بررسی سیر تحولات این مقام وتغییرات آن در طی سده یازدهم هجری انجام یافته است.
    کلیدواژگان: صفوی، وزارت، دیوانسالاری، وزیراعظم، اعتماد الدوله
  • مریم محمدی صفحه 103
    به دنبال تهاجم مغولان به بخش وسیعی از آسیا و استیلای آنان به این مناطق حکومت های چندی از تقسیم ماترک چنگیز خان در درون این امپراطوری پهناور بوجود آمد و از جمله این حکومت ها، اردوی زرین در قفقاز، روسیه و دشت قبچاق و حکومت ایلخانان در ایران بود. استقرار این حکومت های خویشاوند در مجاورت یکدیگر به مناسبات و مراوداتی انجامید که از همان بدو امر دو حکومت در راستای پی جویی سیاست ها و دعاوی آنها جریان داشت و نقش موثری در تعیین سیاست های اتخاذ شده در منطقه و پیامدهای آن ایفا کرد.
    کلیدواژگان: ایلخانان، اردوی زرین، روابط، هلاکو، اباقا
  • جواد هروی صفحه 127
    شاهنامه از جمله شاهکارهای ادبیات جهان تلقی می گردد که با گذشت هزار سال از نگارش آن هنوز سرلوحه ی ادبیات حماسی ایران و جهان است. این اثر بازتاب ملی گرایی یا قوم پرستی نیست بلکه سروده ی روزگار فرهیختگی و برمحور خرد و برای مخاطبان خردمند است. لفافه ی بیان متاثر از روزگار زمامداری خردمندان سامانی، و آهنگ بیان ومفاهیم مبتنی بر انسانیت و قومیت فرهیخته نهاده شده است، لذا برخلاف نظر بسیاری از نویسندگان که به غلط این شاهکار را محصول عصرترکان غزنوی بر می شمارند شالوده ی سخن و مفاهیم این گنجینه ی پرمایه، همگی سرچشمه از خراسان عهد سامانی دارد. در مقاله ی حاضر ضمن تایید نکات فوق تلاش می گردد تا این نکته نیز تبیین گردد که سهم کلام فردوسی تنها در روزگارانی میسر است که خردمندی بر فضای جامعه مستولی و فرزانگان زمامداری کنند. این همان چیزی است که شاهنامه به ضرورت آن سروده شده است.
    کلیدواژگان: فردوسی، شاهنامه، سامانیان، ایران، خردمندی
|
  • Sadegh Bafande Imandust Page 1
    One of the important factors determining the development or lack of development of a country is the insight and thinking way of its politicians. The present study investigates Iranian's politician's economic thought during late Qajar Dynasty and early Pahlavi Dynasty. It is obvious that without studying the origin of an evolutionary process, understanding the economic thought of a country would be difficult. What is interesting is that some discussed issues in the present study are still relevant to the present policy in Iran. For convenience time period is divided into three sections. In each, one or two economic texts representing the economic thought of the time are offered. Mirza Melkom Khan, Seyyed Jamallodin Esfehany, Morteza Gholi Khan Sani o Dole and Ali Akbar Davar were among those who had contributed economic ideas and thoughts.
    Keywords: economic thought, developing countries, development, economic growth, Iranian economy
  • Abbas Sarafrazy Page 41
    caused some conflict in the East, especially in Iran. Different parts in Iran, especially nomadic areas, were engaged in this conflict. To damage and threaten the English interests in Baloochestan, Germans entered the region, which created some currents among the Balooch, among which supporting the English and spreading of arm smuggling are worth mentioning. To secure their interests, the English established ties with the heads of Balooch and also tried to have friendly relationships with Balooch nomads by establishing Mokran group. However, some Balooch tribes resisted the English, waged wars against them and caused serious problems for them. English sources blamed Germans for such resistance, but Iranian Balooch's measures against Germans show that they fought against foreigners to save their land. Baloochestan in World War I and the measures of the English and the German in this region are among the things discussed in the present study.
    Keywords: Iran, Baloochestan, World War I, the English, the German
  • Dr.Reza Shabani, Jamshid Ghaemi Page 59
    The topic of Mahmood Afghan attack to Isfahan and decline of 200 years safavid government is of topics that has been considered by many internal & external researchers who look at it in different views. Although we know that Afghans hit the last stroke to the Safavid government which about one century before that time had been fallen into the weakness & decline and also governed Iran about 7 years (1135 _ 1142); In spite of their efforts toward maintaining power and developing government C They couldnt put in practice their dominance on noticeable regions of Iran C resistance of cities Yazd E Khansar and their useless efforts. Among these cities E Behbahan and Kohkiloyeh didnt accept Afghan governance and resist against them E but we have only few reference about that (few lines are wrriten about that). Badaye Akhbar is an unique manuscript which was written by skilled writer known as Mirza Abdollah Nabi E a Behbahan writer who wrote in detail the story of Behbahan people resistance and defence against Mahmood Afghan attack. No doubt E if there wasnt an obligated historian like him, we havent known about this attack and defence or in other words we havent known about part of the history of that district. Severe defence of Behbahan people against Afghans which last about 36 days in 1136 led to failure of attackers reperformance one year later(1137).
    Keywords: Behbahan E Kohkiloyeh E Mahmood Afhan E Afghan attack
  • Abolhasan Mobayen Page 89
    The post of first minister during two and half centuries in the Safavid era experienced different phases. At the beginning of the dynasty the deputy (Vakil) had a vast power after the king. Gradually the deputy lost the power and, since the time of Abbas I, the head of bureaucracy or first minister, as was usual in Iran, was the most powerful after the king. During the second half of the Safavid era, the king's being young and inexperienced increased the power of the first minister. The Safavid's kings depended strongly on their first ministers for their advice and decisions. The increasing power of the first minister continued till the post turned into the most prominent post in Safi I time. This post was also called 'the trustee in government' (Etemadole). The present study investigates the development of this post and its changes during the 11th century.
    Keywords: The Safavid, ministry, bureaucracy, the trustee in government
  • Maryam Mohammady Page 103
    After Mongol's invasion of a large part of Asia and their ascendancy over this area, a number of governments developed out of Genghis Khan's legacy. Two of these governments were Zarrin camp in Caucasus, Russia and Ghabchagh plateau and Il-khans in Iran. The establishment of these relative governments adjacently led to interactions directed towards their policies and claims. They were very effective in policy making in the region and the its consequences.
    Keywords: Genghis Khan, Zarrin camp, Il, Khans, Batu Khan, Hulago
  • Javad Heravy Page 127
    Talking about Shah-nameh and its creator puts one to the peak of Iranian culture and literature. The verses of Shah-nameh, epical composition, makes one feel proud. There may be a lot of studies carried on this great work; however, no one has ever studied how and under what condition it was created. What were the aims and purposes of the composition of the work? Can this great epical work be limited to nationalist and religious frames? Accepting the fact that Shahnameh has endured the test of time, as predicted by Ferdowsi himself, and that it gives a heavenly impression of Iranian's spirit, one question has remained unanswered: To what extent did the period in which Shah-nameh was created affected its creation? Realizing the need for new research, we have tried to study the effects of the Samanids era, especially the effects of the Samanids statesmen' scholarship, on Ferdowsi. Doing so will enable us to say that the Samanids era can be called the era of knowledge and knowledge production movement.
    Keywords: Knowledge, epical emotion, freedom, the Samanids, Shah, nameh