فصلنامه علوم انسانی
پیاپی 42 (تابستان 1381)

در این پژوهش ویژگی های شخصیتی و خانوادگی دانش آموزان مدارس راهنمایی پسرانه منطقه جی شهر اصفهان که گرایش به نماز دارند مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق رابطه میزان اعتماد به نفس، کنترل درونی و هیجان خواهی با گرایش به نماز مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه تحقیق شامل کلیه دانش آموزان پایه اول تا سوم راهنمایی پسرانه منطقه جی در سال تحصیلی 80-79 می باشد که نمونه آماری به صورت تصادفی چند مرحله ای به تعداد 140 نفر از جامعه آماری مورد نظر انتخاب گردیده اند. تحقیق حاضر به روش توصیفی- پیمایشی انجام شده است و از روش آماری تحلیل واریانس، آزمون Z، آزمون t و ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردیده است. بنا بر یافته های این تحقیق دانش آموزانی که گرایش به نماز دارند، از میزان اعتماد به نفس و کنترل درونی بالا و هیجان خواهی کمی برخوردارند.

نوعمل گرایی معاصر با دیدگاهی پسانو گرایانه، وجود گرایانه و عمل گرایانه به بحث درباره انسان می پردازد. از نگاه این مکتب فلسفی، تعریف یگانه و محتومی از انسان وجود ندارد. آدمی در هر موقعیت به تعریف جدیدی از خویشتن و یا به باز آفرینی خود می پردازد و این تحولی است که مستمرا ادامه می یابد. انسان در این دیدگاه در دو بعد به هم پیوسته فردی و جمعی مورد توجه قرار می گیرد. در بعد فردی با کمک اصطلاح طنز گرای آزاده و در بعد اجتماعی، فرد وابسته به مدینه فاضله آزاده تعریف می شود. طنزگرای آزاده، همچون طنزپردازان ادبی، با روشی هنرمندانه و نواندیش عمل می کند. او از هر گونه ظلم و کاستی در زندگی کنونی بشر بیزار است و با نقادی مداوم از بی عدالتی ها و درد و رنج هایی که بر آدمیان، حتی انسان های ناآشنا و بیگانه می رود، نقش مسئولانه فردی خود را ایفا می کند. طنز گرای آزاده از این طریق به وحدت بشری نیز توجه می نماید و مدینه فاضله آزاد را رقم می زند. مدینه فاضله و وحدتی که این گونه ایجاد می شود، از طریق ارائه طرحی پیشین و تفکر در چند و چون آن تحقق نمی یابد، بلکه با تخیل وضعیت مردمان درگیر با درد و رنج و ظلم و همراه با نقادی مستمر اجتماعی صورت می گیرد. طنزگرای آزاده در هر موقعیت، با واژگان نهایی که محصول تجارب گذشته او و دریافت های جدید از کتب، اندیشه ها و آثار مختلف فرهنگی- ادبی موجود در جامعه است، هویت خود را نشان می دهد. او با این ابزارها از یک سو در بعد فردی به خلق مستمر خویشتن اقدام می کند و از سوی دیگر عملا وحدت اجتماعی را همگام با دیگر افراد، یعنی طنز گرایان آزاده، رقم می زند.

نقد و بررسی مبانی فلسفی و تربیتی الگوهای آموزش تفکر انتقادی در دهه های اخیر توجه بسیاری از محققان تعلیم و تربیت را به خود جلب کرده است. یکی از این الگوها که جاذبه تحقیقی زیادی دارد، الگوی آموزش تفکر انتقادی "ماتیو لیپمن" است. لیپمن این الگو را در سال های آخر دهه 1960 طراحی و سپس در "مؤسسه پیشبرد فلسفه برای کودکان" به اجرا در آوردهدف از نگارش این مقاله بررسی مفروضات زیر ساخت و مبانی فلسفی الگوی لیپمن است. برای تحقق این هدف، ابتدا دیدگاه های "زمینه گرایی" و "نسبیت گرایی" مورد اعتقاد لیپمن بررسی می گردد، سپس محدودیت های این دو دیدگاه نشان داده می شود و در پایان پیشنهاداتی مبنی بر به کارگیری دیدگاه "عینیت گرایی- زمینه گرایانه" در زمینه تربیت تفکر انتقادی و نگریستن به مولفه های دانشی و نگرشی به عنوان مضامین اصلی پرورش روح انتقادی ارائه می گردد.

اختفاء تعمدی محتوا از دیگران و فراوانی افکار وسواسی جنبه مهمی از اختلال وسواس فکری - عملی (OCD)است. این پدیده یک تجلی مورد غفلت واقع شده از رفتار کسب اطمینان است که وسواس فکری- عملی را حفظ می کند (مانند خنثی سازی، توقف فکر، رفتار اجتنابی). پدیده اختفاء بر حسب نظریه شناختی وسواس قابل درک است. بر طبق نظریه وسواس فکری هنگامی ایجاد می شود که فرد به افکار مداخله گرانه و ناخواسته اش معنی شخصی فاجعه آمیزی را نسبت می دهد. آشکار سازی مناسب، برنامه ریزی شده و انتخابی این افکار می تواند نقش درمانی داشته باشد زیرا بیمار را در معرض تفسیرهای دیگری از معنای افکار ناخواسته اش قرار می دهد.

نیازسنجی در فرآیند برنامه ریزی درسی مقوله ای است که در دهه های اخیر اهمیت فزاینده ای در مباحث برنامه درسی پیدا کرده است. این وضعیت در کشور ایران نیز به وضوح قابل مشاهده است. مقاله حاضر حول محور جایگاه نیاز سنجی در برنامه ریزی درسی تدوین شده است و بر آن است تا با نگاهی تحلیلی از الگوها و نظریات ارائه شده، اختلاف نظرها را در خصوص نقش و جایگاه نیاز سنجی در برنامه ریزی درسی به تصویر کشد و از این رهگذر، بینش جامعی را به برنامه ریزان درسی در خصوص مؤلفه نیاز سنجی برنامه درسی عرضه نماید. در مقاله حاضر سه رویکرد اصلی (منطقی، تعاملی و انتقادی) در زمینه نیازسنجی برنامه ریزی درسی مطرح شده است و دیدگاه های ارائه شده درباره این رویکرد ها مورد بحث و بررسی واقع شده است.

390 دانش آموز سال سوم راهنمایی شهر تهران در سال تحصیلی 80-79 به صورت تصادفی انتخاب شدند و پرسشنامه های خود کارآمدی شرر و همکاران (1982) و نگرش نسبت به ریاضی آیکن (1970) را تکمیل کردند. پس از جمع آوری اطلاعات، داده ها به روش های آماری: همبستگی، t برای دو گروه مستقل و رگرسیون چند متغیره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، نتایج حاکی از این بود که بین خودکارآمدی و نگرش نسبت به ریاضی با عملکرد در ریاضی مثبت و معنادار وجود دارد. هم چنین نتایج این تحقیق نشان می دهد که خودکارآمدی و نگرش نسبت به ریاضی نقش مهمی در عملکرد ریاضی دارد.

هدف این مقاله تبیین و ارزیابی دیدگاه سازنده گرایی (Constructivism) است. پس از بیان تاریخچه، مبانی و انواع این دیدگاه پرسش های ذیل مورد بررسی قرار گرفته است: پذیرش سازنده گرایی چه دلالت هایی برای روش های یاددهی و یادگیری دارد؟ با توجه به اهداف متنوع یادگیری در نظام آموزش و پرورش سازنده گرایی چه جایگاهی دارد؟ مهم ترین نقد مطرح شده درباره سازنده گرایی چیست؟ نتیجه گیری این مقاله آن است که: دلالت های یادگیری نظریه سازنده گرایی بر مواجه ساختن دانش آموزان با موقعیت های واقعی و عینی تاکید دارد، تلقی از یادگیری مبتنی بر مشکل گشایی است، یادگیری مبتنی بر سازنده گرایی نمی تواند پاسخگوی همه اهداف یادگیری نظام آموزش و پرورش باشد و سازنده گرایی با قبول رویکردی نسبیت گرا منجر به فرد گرایی مفرط می شود. به هر حال قضاوت نهایی در خصوص کارایی این رویکرد مستلزم کوشش ها و تجارب آینده است.

مشارکت معلمان در فرآیند برنامه ریزی درسی و تصمیمات مرتبط بدان، از زمان تخصصی شدن قلمرو برنامه ریزی درسی، مطرح بوده است، ولی دامنه مشارکت آنان در نظام های برنامه ریزی متفاوت و متنوع است. نظریه پردازی در حوزه برنامه ریزی درسی و تعیین سهم عوامل و عناصر گوناگون در تصمیم گیری، از یک طرف نیازمند آشنایی با فرایند تصمیم گیری است و از طرف دیگر مستلزم اعتنقاد و باور به مشارکت است.
باور به مشارکت معلمان تا آنجا پیش می رود که موفقیت و شکست بهترین و یا ضعیف ترین برنامه درسی طراحی شده را در گرو کیفیت طراحی و اجرا از جانب معلم می داند. مقاله حاضر با نقد و بررسی الگوهای تصمیم گیری برنامه ریزی درسی، به معرفی یک الگوی جدید می پردازد که در سطح مدرسه- کلاس درس، نقش مشارکتی معلمان در طراحی و تدوین و اجرای برنامه درسی یک نقش محوری است و به ارتقاء قدرت تصمیم گیری و انتخاب گری، احساس تعلق به برنامه درسی و افزایش مسئولیت پذیری آنها منتهی می شود.

ظهور فناوری جدید اطلاعات و نفوذ آن در زوایای مختلف زندگی بشری، موجب بروز تحول شگرفی در مناسبات حاکم بر جامعه بشری شده است که از آن به عنوان انقلاب اطلاعات یاد می شود. توسعه روز افزون افزارهای مبتنی بر این فناوری و سرعت فراوان تطبیق آن با نیازمندی های انسان موجب شده است تا عصر جدیدی در حیات جوامع آغاز گردد که جامعه اطلاعاتی نامیده می شود. ورود به این دوره و حضور با نشاط و فعال در آن مستلزم تمهید لوازم و امکاناتی است که مهم ترین آن بستر سازی مناسب فرهنگی است که نخستین گام اجرایی آن لحاظ موضوع آموزش افزارهای فناوری اطلاعات در برنامه آموزش عمومی است. در این مقاله سعی شده است با بیان شاخصه های عصر جدید و با تمایز قائل شدن میان جامعه مبتنی بر فناوری مولد و جامعه مبتنی بر فناوری اطلاعات، ویژگی های این دوره از حیات اجتماعی بشر مورد تبیین قرار گیرد و با بررسی تاثیر آموزش افزارهای این فناوری بر یادگیری مؤثر فراگیر، لزوم لحاظ آن در برنامه آموزش عمومی و نتایج حاصل از آن مورد تشریح و تدقیق قرار گیرد.

در این تحقیق شناسایی عوامل خطر و پیش بینی سازگاری در ازدواج و هم چنین مقایسه عوامل شخصیتی و جمعیت شناختی زوج های سازگار و ناسازگار مدنظر بوده است. به این منظور 40 زوج سازگار و 40 زوج ناسازگار که به مجتمع قضایی خانواده در تهران مراجعه کرده بودند، انتخاب گردید و پرسشنامه های مشکلات زناشویی و ویژگی های جمعیت شناختی به آنها داده شد.
ضریب همبستگی بین نمرات زن و شوهر در هر یک از پاره آزمون های پرسشنامه مشکلات زناشویی نمره سازگاری آن زوج را در آن پاره آزمون تشکیل می داد. چنین فرض گردید که بین زوج های سازگار و ناسازگار با توجه به این مشکلات و ویژگی ها تفاوت معنی داری وجود دارد، نتایج تحلیل واریانس چند متغیری نشان داد میانگین نمرات زوج های سازگار در سازگاری در انگیزه ازدواج (0.007= p)، سازگاری جنسی (0.04= p) سازگاری در تصمیم گیری (0= p) تحصیلات شوهر (0= p)، تحصیلات زن (0.003= p) و شغل شوهر (0.005 = p) به طور معنی داری بیشتر از میانگین نمرات زوج های ناسازگار است. نتایج تحلیل تمایزات نیز نشان داد که همبستگی این متغیرها با عضویت در گروه های سازگار و ناسازگار به ترتیب اهمیت به قرار زیر است:سازگاری در تصمیم گیری (0.583 = r)، تحصیلات شوهر (0.58= r)، تحصیلات زن (0.46= r)، سازگاری در انگیزه ازدواج (0.425= r)، شغل شوهر (0.323= r) و سازگاری جنسی (0.32= r). در پی تحلیل گام به گام معادله پیش بینی عضویت در گروه های سازگار و ناسازگار به صورت زیر به دست آمد:سازگاری جنسی 0.674+ شغل شوهر 0.387+ تحصیلات زن 0.16+ تحصیلات شوهر 0.067=y4.92- سازگاری در تصمیم گیری 1.62+ سازگاری در انگیزه ازدواج 0.904+با در دست داشتن نمرات پرسشنامه هر زوج و قراردادن آن در این معادله، عضویت گروهی آن زوج و احتمال ناسازگار بودن آنها را می توان پیش بینی کرد. نمرات کل سازگاری زوج ها نیز مورد تحلیل تمایزات قرار گرفت و متغیرهای معنی دار به ترتیب اهمیت آن در معادله پیش بینی به شرح زیر محاسبه گردید:5.1- شغل شوهر 0.42+ تحصیلات زن 0.14+ تحصیلات شوهر 0.055+ سازگاری کل 4.21=y چنانچه نمرات هر زوج در معادله فوق قرار داده شود و نمره ممیز (y) به دست آمده مثبت باشد پیش بینی می شود آن زوج به گروه سازگار متعلق باشد، و اگر منفی باشد به گروه ناسازگار تعلق داشته باشد. نقطه برش در معادله فوق صفر می باشد.

این مقاله به بررسی نوگرایی در جوامع اسلامی و آموزش و پرورش آنها می پردازد. در دو سده اخیر نوگرایی تمامی ابعاد زندگی مسلمانان را تحت تاثیر قرار داده است. یکی از نتایج این نوگرایی بحران هویت بود. در رویارویی با نوگرایی، سنت گرایان آن را نفی نمودند، در حالی که نسل های جوان به صورت افراطی به آن روی آوردند. اینک ما می دانیم که هیچ یک از این دو رویکرد نمی تواند مناسب باشد. رویکرد سومی نیز در جهان اسلام به وجود آمد که خواهان تلفیق میان جنبه های مثبت تمدن مدرن با ارزش های اسلامی بود. در حال حاضر یکی از مهمترین وظایف نظام آموزشی در جوامع اسلامی حل مشکل هویت است. برای اناجم این کار، مدارس ما باید سه کار را انجام دهند: الف) جنبه های مثبت و منفی نو گرایی را معرفی نمایند، ب) شناختی درست و پویا از میراث اسلامی ارائه کنند، ج) الگوی اسلامی مناسبی را فراهم سازند که نیازهای انسان مدرن را برآورد. این مقاله با تاکید بر رویکرد سوم به بررسی سیمای کلی نظام های آموزشی جوامع اسلامی در دوران مدرن می پردازد.