فصلنامه علوم و مهندسی محیط زیست
شماره 51 (1390)

برخی خاک ها به طور طبیعی یا در اثر آلودگی از راه های گوناگون غلظت های بالایی از فلزات را در خود دارند. چنین خاک هایی می توانند میزبان نوعی ویژه از فلور متحمل به فلز باشند. این فلور ممکن است برای اهدافی گوناگون مانند پالایش اماکن آلوده، بررسی های ژنتیکی و غیره بسیار سودمند باشند. در ایران، با وجود انجام پژوهش هایی در رابطه با شناسایی جمعیت های بومی گیاهان در مناطق آلوده و یا استفاده از گیاهان در پالایش خاک، تاکنون تلاشی هدفمند برای گردآوری و حفاظت از گیاهان فلز-اندوز صورت نگرفته است. هدف از این مقاله، بررسی مفاهیم بیش اندوزی فلزات توسط گیاهان، معرفی خاکهای میزبان بیش اندوزها و پراکنش آنها در ایران، استفاده از گیاهان بیش اندوز در پالایش خاک و آب و بررسی ضرورت و راه کارهای عملی گردآوری و حفاظت از این گیاهان است.

خشکسالی از جمله اصلی ترین و قدیمی ترین بلایای طبیعی است که انسان ها از دیرباز با آن آشنا بوده اند. در واقع میزان خشکسالی مقایسه نسبی بین میزان بارندگی هر منطقه در آن سال با میانگین بارندگی در سال های گذشته می باشد. در 22 سال گذشته، ایران در مجموع به مدت 13 سال با خشکسالی مواجه بوده است. استان چهارمحال و بختیاری با دارا بودن01/0 مساحت کشور 10 درصد از آب کشور را تامین می کند. ولی در بین 8 استان دارای شرایط خشکسالی شدید قرار دارد. این مسئله منجر به خسارات زیست محیطی و معضلات اجتماعی جبران ناپذیری گردیده، که برآورد دقیق آنها ممکن نبوده، ولی با ارزیابی های دقیق و ارائه راه کارهای مدیریتی در مناطق بحرانی تر می توان از شدت خسارات وارده در آینده کاست. در این پژوهش 12 ایستگاه هواشناسی با آمار بلند مدت و پراکندگی مناسب در سطح استان انتخاب و سپس با بهره گیری از شاخص SPI طبقه بندی خشکسالی های استان چهارمحال و بختیاری انجام پذیرفت. نتایج نشان داد که،تمام پهنه های استان، در سالهای1983، 1985، 1990، 1995و2000 خشکسالی های نسبی، شدید و یا بسیار شدیدی را طی کرده اند، ولی در سال 2008 تمام پهنه های استان شرایط فوق العاده خشکی را تجربه کرده اند و خشکسالی بی سابقه استان طی این سال رخ داده است. به همین منظور نقشه های پهنه بندی در محیط ArcGIS برای این 6 سال تهیه گردید و در نهایت اثرات زیست محیطی خشکسالی وارده به استان درسال 2008 (سال آبی 1386-87) به عنوان خشک ترین سال با ارایه مدلی مورد بررسی قرار گرفت.

در چند دهه اخیر ظهور و افزایش پدیده مصرف گرایی در کشورهای در حال توسعه به میزان قابل توجهی بر حجم پسماندهای شهری افزوده است. شهر تبریز به عنوان یکی از متروپل های صنعتی و تجاری واقع در شمال غرب ایران، با وجود پیشرفت های مهم، هنوز به سیستمی سازمان یافته جهت دفع پسماندهای شهری مجهز نشده است. هدف اصلی پژوهش حاضر، اعمال انواع عملیات تحلیل های مکانی، با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی به منظور مکان یابی محدوده های بهینه با حداقل اثرات سوء زیست محیطی به منظور دفن پسماند های شهری است. بدین منظور، ابتدا کلیه مشاهده های محیطی (اکولوژیکی و اقتصادی اجتماعی) مربوط به محدوده شهرستان تبریز به محیط نرم افزارهای IDRISI و ArcGIS وارد و پایگاه های اطلاعاتی ویژه دفن پسماندهای شهری تشکیل شد. سپس لایه های رقومی بر اساس استانداردهای موجود وزن دهی و طبقه بندی گردید. در مرحله سوم با هدف یافتن مکان های مناسب دفن، الگوریتم های مختلف تصمیم گیری چند معیاره مکانی نظیر تحلیل سلسله مراتبی، ترکیب خطی وزن دار به ترتیب بر لایه های موجود اعمال شد. بررسی نتایج اولیه مبین این واقعیت است که مدل طراحی شده با روش AHP ضمن انتخاب مکان دفن پسماندها در منطقه قابل قبول، مناطق دیگری را نیز پیشنهاد می کند. اما، با اجرای مدل WLC محدوده هایی با اندکی اختلاف در شمال غرب شهر تبریز استخراج می شود، که بر پایه شواهد میدانی و مقایسه نتایج حاصله، با واقعیت های موجود تطابق دارد. از آنجا که هر کدام از مدل ها دارای محاسن ویژه ای هستند، محدوده هایی غربال شده توسط هر دو مدل: AHPو WLC در محیط ArcGIS همپوشان و از مجموع اشتراک آنها، محدوده نهایی دفن پسماندهای شهر تبریز مکانیابی شد.

به منظور بررسی تنوع زیستی رویشگاه های جنگلی زاگرس وشناسایی رویشگاه های موجود، محدوده مناطق مورد مطالعه در روی نقشه توپوگرافی تعیین و به صورت تصادفی 69 پلات 1200 متر مربعی پیاده شد. در پلات ها، پوشش گیاهی (شامل گونه های درختی ودرختچه ای)، خاک و عوامل فیزیوگرافی منطقه برداشت گردید. با استفاده از روش های آماری چند متغیره در مناطق مورد مطالعه چهار رویشگاه شناسایی شدند. نتایج نشان دادند که منطقه ایلام شامل دو رویشگاه می باشد، رویشگاه اول شامل رویشگاه سماق کهبا سیلت، ماسه، pH، مواد آلی خاک و نیتروژن همبستگی مثبت داشته و تشکیل یک گروه را می دهند و رویشگاه دوم شامل رویشگاه بلوط می باشد که با سیلت، ماسه، مواد آلی خاک و نیتروژن همبستگی مثبت داشته و گونه بارز این گروه بلوط می باشد. منطقه پاوه شامل دو رویشگاه می باشد، رویشگاه اول رویشگاه ارغوان که با رس، سیلت، pH، هدایت الکتریکی، آهک، پتاسیم وکلسیم همبستگی مثبت داشته و تشکیل یک گروه را می دهند و رویشگاه دوم شامل رویشگاه بلوط می باشد با رس، سیلت، pH، هدایت الکتریکی خاک، مواد آلی خاک، نیتروژن، پتاسیم و فسفر همبستگی مثبت دارد. با توجه به نتایج بدست آمده از این پژوهش می توان نتیجه گیری کرد که گونه سماق و ارغوان در مناطقی با جهت های شمالی و با شیب زیاد استقرار یافته است. همچنین گونه سماق در خاک های دارای سیلت، ماسه، pH، مواد آلی خاک و نیتروژن بالا و گونه ارغوان در خاکهای دارای رس، سیلت، pH، هدایت الکتریکی، آهک، پتاسیم وکلسیم بالا استقرار یافته اند. بنابراین جهت کاشت در فضای سبز شهری،احیا و غنی سازی این گونه ها در رویشگاه طبیعی آنها و سایر مناطق خشک و نیمه خشک می بایست به نیازهای این گونه ها توجه کافی داشت.

مناطق ساحلی نواحی پویایی از عملکرد متقابل زمین، آب و اتمسفر هستند که در عین حال تحت تاثیر تغییرات دائم طبیعی و دست کاری انسان قرار دارند. پژوهش حاضر، با هدف تعیین حساسیت فیزیکی مناطق ساحلی غرب استان هرمزگان با استفاده از روش شاخص حساسیت زیست محیطی (ESI) که از جمله روش های آزمون شده در سطح جهانی برای شناسایی مناطق حساس ساحلی در برابر انتشار مواد نفتی و آلاینده ارائه شده توسط سازمان نوآ، انجام شده است. به همین منظور با استفاده از تصاویر ماهواره ای، نقشه های خصوصیات زمین شناسی ساحل، شکل اراضی ساحلی، شرایط هیدرودینامیکی (جزر و مد و انرژی امواج)، شیب، تالاب ها و پوشش گیاهی و همچنین اطلاعات برداشت شده از بازدیدهای میدانی؛ منطقه بر اساس کدهای ارایه شده توسط نوآ در سیستم اطلاعات جغرافیایی طبقه بندی گردید. با توجه به نتایج بدست آمده از مجموع Km260/1635 محدوده مورد مطالعه، 17/15 درصد را سواحل ماسه ای-شنی، 07/13 درصد را سواحل ماسه ای دانه درشت، 30/8 درصد ساختارهای انسان ساخت مستحکم در پناه، 85/6 درصد پهنه های جزرومدی در معرض امواج و 52/26 درصد را سواحل دارای پوشش مانگرو تشکیل می دهد. نتایج همچنین مشخص نمود که 42/45 درصد مساحت محدوده مورد مطالعه دارای حساسیت بسیار بالابوده و در صورت بروز آلودگی نفتی آن را در خود نگه داشته و براحتی پاک نمی شود که این خود دلیلی بر توجه بیشتر به مدیریت سواحل در این استان است.

حاشیه رودخانه حفاظت شده کرج به ویژه در فصول بهار و تابستان مورد بازدید افراد زیادی قرار می گیرد. بازدید کنندگان بیشتر در گردشگاه هایی که به صورت باغ خانوادگی است و امکانات گردشگری دارد و کمتر در گردشگاه هایی که بدون امکانات است به تفرج می پردازند. این گردشگاه ها بدون توجه به توان آنها برای تفرج و فعالیت های تفرجی مورد استفاده قرار می گیرد. در این مطالعه به منظور ارزیابی توان اکولوژیک حاشیه رودخانه برای تفرج گسترده و متمرکز از معیارهایی همچون ویژگی های شکل زمین (درصد شیب و جهت جغرافیایی)، خاک (بافت و عمق خاک) و پوشش گیاهی (ترکیب و تراکم پوشش) با استفاده از نقشه سازی در سامانه اطلاعات جغرافیایی استفاده شد. نتایج نشان داد که حدود 50 درصد از محدوده مورد مطالعه دارای توان برای تفرج و 50 درصد دیگر دارای توان حفاظتی می باشد. بنابراین برنامه ریزی و مدیریت بایستی با توجه به تقاضای بالای گردشگری در این منطقه و بر اساس توان بالقوه آن برای تفرج به خصوص تفرج گسترده صورت گیرد.

رفتارهای زیست محیطی از جمله رفتارهایی هستند که امروزه مورد توجه اکثر محیط گرایان قرار گرفته شده اند. در این مقاله به منظور تبیین رفتارهای زیست محیطی از تئوری کنش عقلانی آیزن و فیشباین استفاده شده است. متغیر های نگرش زیست محیطی، هنجارهای ذهنی، قصد انجام رفتار، باورهای رفتاری و باورهای هنجاری سازه های اصلی این مدل را تشکیل می دهند. روش پژوهش، پیمایشی و با ابزار پرسشنامه اطلاعات لازم جمع آوری شده است. نمونه تحقیق شامل 384 نفر از ساکنان شهر اندیمشک است که از طریق نمونه گیری خوشه ایانتخاب شده اند. نتایج نشان می دهد که بین سازه های مدل با رفتار زیسیت محیطی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. بطوری که بین باورهای رفتاری و رفتارهای زیست محیطی، بین باورهای هنجاری و رفتار زیست محیطی، بین نگرش های زیست محیطی و رفتار زیست محیطی و بین هنجارهای ذهنی و رفتار زیسیت محیطی و بین قصد انجام رفتار و رفتار زیست محیطی رابطه مثبت و معنادار مشاهده شد. با این حال هرچند سازه های مدل، همبستگی معنی داری با رفتار زیست محیطی دارند، اما باید از دیگر سازه ها که در مدل های مشابه ارائه شده اند غافل نبود و تحقیقات گسترده تری در این زمینه انجام داد تا به یک مدل کلی تر با سازه های بیشتری دست. مهمترین نقد وارده بر این مدل آن است که انسانها همواره عقلانی عمل نمی کنند.