فهرست مطالب

مطالعات قرآن و حدیث - سال پنجم شماره 1 (پیاپی 9، پاییز و زمستان 1390)

نشریه مطالعات قرآن و حدیث
سال پنجم شماره 1 (پیاپی 9، پاییز و زمستان 1390)

  • 224 صفحه، بهای روی جلد: 30,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1390/12/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • احمد پاکتچی صفحه 5
    «قیوم» یکی از اسماء جلاله خداوند متعال در قرآن کریم است که به علت قرار گرفتن در آیه مشهور آی هالکرسی و با توجه به کثرت قرائت این آیه، به یکی از پرکاربردترین نام های خداوند نزد مسلمان تبدیل شده است. با این حال بحث های، صورت گرفته درباره معنای واژگانی و تفسیری قیوم، نشان از آن دارد که این نام از همان عهد مفسران نخستین، جای گفت وگو داشته و معانی متعددی برای این واژه بیان شده است.
    در این مقاله تلاش شده است تا با معرفی یک الگوی تعریب بر اساس ساخت واژگانی چون ابلیس و قسطاس، پیشنهاد تازه ای درباره کیفیت ساخت واژه قیوم ارائه شود. در این پژوهش از روش ریشه شناسی واژگان استفاده شده و ساخت واژگان متعددی در زبان های عبری، آرامی، سریانی و لاتین جهت کشف ساخت واژه قیوم ملاحظه شده است.
    کلیدواژگان: قیوم، حی، ابلیس، قسطاس، الگوی تعریب، ریشه شناسی
  • محمدرضا حاجی اسماعیلی، مهدی مطیع، اعظم سادات حسینی صفحه 27
    نگرش های متفاوت به داستان آفرینش انسان، با تنوع روایات، گرایش های گوناگونی را در حوزه مباحث درون دینی و حتی برون دینی ایجاد کرده است. کوشش برای فهم همه ابعاد این داستان و آگاهی از رمز و رازهای خلقت آدمی اگرچه مطلوب، اما بسیار دشوار است. ترتیب عناصر محوری این داستان و احراز تقدم و تاخر آن نیز چندان آسان نیست.
    در این نوشتار، پس از گذری بر پیشینه تاریخی بحث خلقت، به مفهوم حقیقت و تمثیل در داستان آفرینش آدم پرداخته شده و سپس اجزاء گوناگون آن در قرآن همانند: تکلم خداوند با ملائک، خلافت، پرسش فرشتگان و پاسخ خداوند، تعلیم و عرضه اسماء بر آدم و ملائک، سجده فرشتگان و امتناع ابلیس، اسکان آدم در بهشت، شجره ممنوعه، هبوط آدم، دریافت کلمات توسط آدم و توبه خداوند بر وی تحلیل و بررسی گردیده است. گفتنی است بررسی سیاق در دریافت مفهوم هر یک از عناصر مذکور نقشی تعیین کننده دارد؛ زیرا با در نظر گرفتن ارتباط این اجزاء، معنای حقیقی آن بهتر رخ می نماید.
    نتیجه برآمده از این پژوهش گویای آن است که داستان آفرینش و سرگذشت انسان در قرآن، متضمن مفاهیم عمیق فلسفی- عرفانی و شیوه بیان آن بر وجهی تمثیلی است؛ به گونه ای که ساختار درونی داستان حاکی از واقعیت، اما ترکیب و بیان آن به صورت یک حادثه و بر وجه تمثیل است.
    کلیدواژگان: آدم، آفرینش، تمثیل، خلاقیت، تعلیم اسماء، هبوط، بهشت
  • محمدکاظم رحمان ستایش، اعظم فرجامی صفحه 53
    از «حسن بن صالح بن حی» به عنوان یکی از بزرگان و موسسان فرقه «بتریه»، از شاخه های شیعیان زیدی مذهب نام برده شده است. این در حالی است که مراجعه به سخنان و روایات وی نشان می دهد وی دارای باورهای خاص اعتقادی بوده و به همه مبانی زیدیان پایبند نبوده است. از سوی دیگر حسن بن صالح با امام صادق (ع) در ارتباط بوده و پرسش های فقهی او از این امام بزرگوار، سبب رواج روایات وی در منابع حدیثی متاخر امامیه شده است.
    لذا به رغم همراهی وی با فرزندان زید در سال های پایانی عمرش، ادعای سر سلسله بودن در فرقه بتریه برای وی قابل تامل است. به همین منظور و برای اثبات عدم همسانی حسن بن صالح با رهبری فرقه بتریه، به قرائن و شواهد تاریخی و نیز اقوال رجال شناسان مراجعه شده و از این رهگذر به نقد و بررسی مذهب و روایات وی در کتب امامیه پرداخته شده است.
    نتیجه بررسی های انجام شده نشان می دهد وی، معتقد به مذهب امامیه بوده و نقدهایی که بر وی وارد شده است، به دلیل عملکرد نامناسب زیدی مذهبان چند قرن پس از وفات حسن بن صالح بوده است.
    کلیدواژگان: حسن بن صالح بن حی، بتریه، زیدیه، تاریخ حدیث، رجال حدیث
  • مصطفی عباسی مقدم صفحه 87
    امروزه ارتباطات و تبلیغات مهمترین بستر انتقال و ترویج فکر، فرهنگ، ارزش ها و هرگونه پیام به دیگران است و همه مذاهب، مکاتب و ملل از رهگذر رسانه های گوناگون، سعی در تبلیغ همه جانبه مرام خویش دارند. در مسیر گسترده و طولانی ارتباطات و تبلیغات، اتخاذ روش های صحیح، کارآمد و متنوع می تواند بیش از هر عامل دیگری به موفقیت فرآیندهای ارتباطی بینجامد.
    در روزگار کنونی تقابل نظام سلطه جهانی با فرهنگ حق محور و توحیدی اسلام بیش از هر زمان دیگر تبلور یافته و صف مومنان و مستکبران را به روشنی جدا ساخته است. آیات حیات بخش قرآن به عنوان تکیه گاه جبهه توحیدی، مشحون از روش ها و تجربه های دعوت و ترویج انبیاء و اولیاء است و آبشخور جبهه استکباری، کیدها و مکرهای شیطانی که همواره برای گمراه کردن بشر بر سوگند دیرین خود استوار بوده، متنوع ترین روش ها را در راستای دعایه و پروپاگاندا، با تکیه بر ابزارهای رسانه ای مدرن به کار می گیرند.
    در مقاله حاضر ضمن مرور و مقایسه روش های تبلیغی دو جبهه، روشن می شود که مهمترین ویژگی روش های تبلیغ قرآنی در مقام اجرا، پای بندی به ارزش ها، حقایق، جامع نگری، توجه به همه ابعاد حیات انسانی و پیشتازی اسوه ها در عمل است؛ در حالی که روش های تبلیغ در جهان امروز به خاطر عدم پای بندی به حق و حقیقت، عدم انطباق قول و فعل، معنویت گریزی و استفاده از وسایل مشروع و نامشروع قادر به تاثیرگذاری دراز مدت و ایمان آفرینی و ایجاد امید پایدار به سعادت و فلاح در انسان ها نیستند.
    کلیدواژگان: قرآن مجید، روش تبلیغ، ارتباطات، تبلیغ قرآنی، تبلیغات جهانی
  • فتحیه فتاحی زاده، فاطمه نظری صفحه 125
    معناشناسی واژه های قرآن یکی از اساسی ترین پایه های فهم و تفسیر دقیق قرآن است. دست یابی به معنای یک واژه در قرآن از ریشه شناسی آغاز می شود و پس از بررسی سیر تطور آن، مفهوم واژه در حوزه معنایی خاصی که در آن قرار گرفته، روشن می شود. اما صرف بررسی لغت برای تعیین مقصود قرآن کافی نیست چرا که معنای دقیق واژه، تنها در بافت خود قابل توصیف خواهد بود، لذا توجه به بافت زبانی و موقعیتی در تبیین معنای آیات از اهمیت خاصی برخوردار است.
    طبرسی به عنوان یکی از برجسته ترین مفسران شیعه در تفسیر جزء 27 مجمع البیان، برای ریشه شناسی الفاظ قرآن از راه کارهایی چون ریشه یابی واژه ها، مبداء اشتقاق، صرف شناسی و کاربرد الفاظ نزد عرب استفاده کرده و در مواردی سیر تطور آن واژه را مورد توجه قرار داده است. در این میان گرچه مفسر در معناشناسی الفاظ قرآن به رویکرد ریشه شناسی توجه داشته، اما از تاثیر مهم بافت غافل نبوده و با توجه به بافت زبانی و موقعیتی و قرائن حالی و مقالی درصدد تبیین معنای آیات برآمده است.
    در این مقاله تلاش شده است تا با تبیین علم معناشناسی و زیرشاخه های آن، کاربرد فنون این علم در تفسیر مجمع البیان را بررسی کرده و دیدگاه طبرسی در این خصوص را بیان کنیم.
    کلیدواژگان: طبرسی، مجمع البیان، معناشناسی، ریشه شناسی، بافت شناسی
  • قاسم بستانی، وحید سپه وند صفحه 165
    از گذشته دور قرآن پژوهان و مفسران از روش های تفسیری گوناگونی که در طول سالیان بلند از مواجهه با فهم خطاب الهی استخراج کرده بودند، برای دست یابی به معانی آیات قرآن استفاده می کردند و تاکنون نیز خدمات ارزنده ای در این زمینه ارائه داده اند که راه گشای فهم معانی این کتاب آسمانی بوده است.
    از سویی دیگر، دوره ی معاصر با آغاز روش های نقد ادبی، زبان شناسی و معناشناسی، روش هایی بعضا جدید و متفاوت و با کارکردهایی نو در کشف معانی قرآن فراروی محققین و قرآن پژوهان قرار داده است. این روش ها هر چند حاصل کار زبان شناسان جدید است، ولی می تواند کمک بسیاری در جهت فهم دقیق تر معانی قرآن کریم به مفسر کند. اما این روش ها کدامند؟ چه دلایلی بر ضرورت بهره مندی از این روش ها در کنار روش های کهن و کلاسیک سنتی در تفسیر قرآن وجود دارد؟
    مقاله پیش رو، با روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها، سعی دارد این روش ها را شناسایی کرده و دلایل دال بر ضرورت کاربرد آن ها در تفسیر قرآن را بیان دارد؛ به امید آن که بتواند در این راه گامی ولو کوتاه بردارد.
    کلیدواژگان: قرآن، معناشناسی، روش شناسی، روابط معنایی، تفسیر
  • محمد جانی پور صفحه 187
    در کتب معتبر حدیثی، متنی از امام رضا(ع) با موضوع تشریح اصول و مبانی دین اسلام نقل شده است که همچون رساله ای جامع و کامل در باب احکام دین خدا، فرائض، سنن و اعتقادات مذهب تشیع می باشد. اگرچه این رساله در پاسخ به درخواست مامون عباسی توسط آن امام همام نگارش یافته اما صرف نظر از اهداف سیاسی مامون از چنین درخواستی، آنچه امروزه برای شیعیان و محبین ائمه اطهار(ع) ارزشمند و قابل توجه می باشد، نگاشته مکتوبی است که از آن حضرت بر جای مانده و بیان کننده بسیاری از عقاید و احکام دین مبین اسلام می باشد.
    نمودارهای سنجش فراوانی کلمات و موضوعات استخراج شده از جدول تحلیل محتوای رساله امام رضا(ع) نشان می دهند که مهمترین و پر کاربردترین موضوع مطرح شده در این رساله، تاکید بر نماز و بیان برخی از احکام و فضایل آن است. آنچه در این رساله بیان شده را می توان به چند دسته تقسیم نمود که عبارتند از: مقدمات، اجزاء، فضایل، احکام نماز و اشاره به مبنای استخراج آن ها و معرفی الگوهایی برای نماز.
    هدف این مقاله آن است که با بررسی و تجزیه و تحلیل این رساله به روش تحلیل محتوا، جایگاه نماز، این فریضه بزرگ الهی را در کلام و اندیشه حضرت(ع) کشف و استخراج نماید.
    کلیدواژگان: امام رضا (ع)، نماز، حدیث، تحلیل محتوا