فهرست مطالب

مطالعات قرآن و حدیث - سال چهارم شماره 1 (پیاپی 7، پاییز و زمستان 1389)

نشریه مطالعات قرآن و حدیث
سال چهارم شماره 1 (پیاپی 7، پاییز و زمستان 1389)

  • 168 صفحه، بهای روی جلد: 30,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1389/12/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • عباس مصلایی پور، سجاد محمدنام صفحه 5
    طیف کثیری از مفسران و متکلمان در مسئله اعجاز قرآن، تنها اعجاز بیانی، بلاغت و فصاحت قرآن را پررنگ کرده و در این باره کتاب ها نوشته و رساله ها تالیف کرده اند. این تکرار و تاکید بر این مطالب موجب شده که ظاهر الفاظ اهمیت بیشتری پیدا کرده و این تلقی به وجود آید که فضیلت و برتری قرآن از سایر کتاب ها در فصاحت و بلاغت و به طور کلی در نظم الفاظ آن است.
    در این نوشتار با ارائه گزارشی، تاریخچه این دیدگاه بیان شده و سپس با بیان نکاتی سعی کرده ایم از طرفی این دیدگاه که اصلی ترین و یا تنهاترین وجه اعجاز قرآن را اعجاز بیانی می داند، نقد کرده و از طرف دیگر با ارائه معیارهایی بیان کنیم که اعجاز قرآن ذاتا ناظر به محتوای بی نظیر آن است و فصاحت و بلاغت، امی بودن آورنده آن و سایر وجوه دیگر مایه تاکید این اعجاز می باشد. قائلان به قول اعجاز بیانی از این نکته غفلت کرده اند که خدای متعال و همچنین ائمه اطهار(ع) به هنگام توصیف قرآن، از فصاحت و بلاغت آن نمی گویند، بلکه آن چیزی که دخیل در تحدیش می دانند، این است که قرآن نور، رحمت، هدایت، حکمت، موعظت، برهان و تبیان هر چیز است و هیچ اختلافی در آن نیست و مسئله بلاغت را به طور صریح ذکر نفرموده است.
    البته قرآن کریم از حیث فصاحت و بلاغت خارق العاده است و بشر از این حیث نیز نمی تواند با قرآن برابری کند، اما فصاحت و بلاغت، مربوط به ظاهر الفاظ و قالب معانی و معارف بلندی است که این کتاب آسمانی بدان موصوف است. این مطلب این ضرورت را می طلبد که در خصوص جنبه های معنوی قرآن کریم، پژوهش های بیشتری صورت گیرد.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، اعجاز، اعجاز بیانی، اعجاز معنایی، تحدی، تدب، بینه
  • فتحیه فتاحی زاده، زهره اهوارکی صفحه 31
    آیات مشابه به مجموعه آیاتی گفته می شوند که یک موضوع را با الفاظ و تعابیر مشابه بیان می کنند، لیکن از نظر ساختار کلام، تفاوت هایی دارند از قبیل: تقدیم و تاخیر، حذف و اضافه، تعریف و تنکیر، افراد و جمع، تبدیل حرف به حرف دیگر و تبدیل کلمه به کلمه دیگر.
    آنچه در این مقاله مورد نظر است یافتن حکمت تفاوت تعابیر در آیات مشابه می باشد. برای کشف این حکمت ها، باید از علوم و منابع مختلفی بهره برد تا در فضای حاکم بر آن سوره قرار گرفت و سعی کرد تا بدین وسیله به مقصود کلام الهی نزدیک شد. این علوم عبارتند از: سیاق، لغت، معانی، بیان، بدیع، صرف، نحو، سبب نزول، ناسخ و منسوخ و ترتیب نزول. گفتار حاضر سعی در معرفی اجمالی این منابع دارد و در ضمن آن نمونه هایی از آیات مشابه را مورد بررسی قرار می دهد تا تبیین کند هر یک از این علوم چه نقشی در کشف حکمت تفاوت های لفظی آیات مشابه دارد.
    مطالعه نمونه های متعدد روشن می کند که هر یک از علوم یاد شده چه اهمیتی در فهم از قرآن کریم و در شیوه تفسیر آن دارند.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، آیات مشابه، تفاوت آیات مشابه، علوم مقدماتی برای تفسیر قرآن
  • هومن نامور، فاطمه ذهبی صفحه 57
    قرآن کریم مردم را به سیر و گردش در روی زمین و مشاهده آفریده های جهان هستی و همچنین تفکر و تدبر درباره آن ها تشویق می کند. در این تحقیق، پژوهش گر تلاش دارد تا به منظور شناخت بیش تر مفاهیم نهفته در آیات قرآن، به تحلیل محتوای آن ها از دیدگاه روان شناسی اجتماعی پرداخته و مضامین مرتبط با این حوزه را استخراج نماید. بدین منظور، جهت استخراج مفاهیم روان شناسی اجتماعی از آیات قرآن و دسته بندی آن ها، تفاسیر متعددی از جمله نمونه، المیزان و راهنما مورد مطالعه قرار گرفته و مفاهیم هر آیه به طور مجزا استخراج و سپس طبقه بندی شده و در نهایت جهت تایید، برای خبرگان در این زمینه و اساتید علوم قرآنی ارسال شده است.
    پرسش اصلی این تحقیق آن است که آیا در آیات قرآن مجید، مفاهیم روان شناسی اجتماعی نیز وجود دارد و چه نوع مفاهیمی؟
    با اتکا به یافته های به دست آمده، می توان ادعا نمود که آیات قرآن مجید دارای مفاهیم اساسی روان شناسی اجتماعی بوده و در این زمینه مدل مفهومی خاصی را تبیین می نمایند.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، روان شناسی اجتماعی، تحلیل محتوا
  • سهراب مروتی، مینا یعقوبی صفحه 77
    نظریه انسان شناسانه «آبراهام مازلو» که به نظریه «انگیزه های انسانی» معروف است، اثر بخشی ویژه ای در حوزه های نظری و عملی این علم داشته است. هر چند که این نظریه از جنبه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است، اما بازخوانی آن با تکیه بر آموزه های دینی بالاخص آیات قرآن کریم، اقدامی نوین در این زمینه می باشد.
    پژوهش حاضر در صدد است تا نظریه مذکور را از نگاه درون دینی مورد نقد و بررسی قرار داده و با استناد به آیات قرآن کریم، نقاط ضعف و قوت آن را در ارتباط با ماهیت انسان و کمال انسانی تبیین نماید.
    نتایج این پژوهش نشان می دهد که بخش هایی از نظریه مذکور مورد تایید قرآن کریم می باشد، اما هرگز هم عرض با آن نیست، چرا که امتیاز خاصی که قرآن کریم برای کمال بشریت ذکر کرده، در هیچ نظریه بشری نیامده و آن عبارت است از امکان دستیابی به کمال مطلق و ضرورت آن به منظور نیل به آرامش حقیقی و سعادت نهایی.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، انسان شناسی، کمال انسانی، مازلو
  • قاسم بستانی، محمد جعفرنژاد صفحه 93
    تفسیر به معنای بیان معانی آیات قرآنی و کشف مقاصد و مدالیل آن، از نخستین اشتغالات علمی مسلمانان است و از عصر نزول قرآن شروع شده و تا امروز ادامه دارد. از نظر تاریخی مفسرین به طبقاتی تقسیم می شوند که مهمترین آن ها؛ طبقه نخست یعنی صحابه پیامبر اکرم(ص) مانند: علی(ع)، ابوبکر، عمر، عثمان، ابن عباس، عبد الله بن عمر، ابی بن کعب، ابن مسعود و... می باشند.
    یکی از علل اهمیت این طبقه و تفسیرهایش درک محضر پیامبر(ص) و بهره مندی از ایشان در بیان قولی و عملی قرآن کریم است. هر چند، به سبب تضارب اقوال و تفاسیر منسوب به این طبقه، باید در کل نسبت به تفاسیر آن ها احتیاط کرده و به صرف انتساب تفسیری به یک صحابه (خواه مرفوع و خواه موقوف)، آن را تفسیری منسوب به پیامبر (ص) ندانست.
    مقاله حاضر به روش کتابخانه ای و ابتدا بر اساس منابع تفسیری و حدیثی اهل سنت و سپس برای اتمام فائده منابع شیعی به این پرسش اصلی می پردازد که روش های تفسیری امام علی (ع) از بارزترین مفسرین این طبقه، چه بوده است؟ امید است با این مقاله، گامی نه چندان بزرگ در مسیر شناخت و معرفی بزرگ مرد تاریخ اسلام و نقش حیاتی ایشان در تبیین و تفهیم معانی قرآن و قالب ریزی روشمند تفسیر قرآن برداشته شود و همچنان جایگاه والای این امام همام تعظیم و تکریم گردد.
    کلیدواژگان: حضرت علی (ع)، قرآن کریم، روش، تفسیر
  • عین الله ارشادی صفحه 117
    از آنجا که قدوس صفت خداوند است و تقدیس مطلق، تنها شایسته خداوند است، قداست هر چیزی نیز از خداوند ناشی می گردد. در این میان انسان با این ظرفیت آفریده شده است که بتواند در ارتباط با خداوند قداست یابد و مظهر «و نقدس لک» گردد و از ملائکه مقدس خداوند هم بالاتر رود.
    علاوه بر انسان مواردی از اعمال، اشیاء، مکان ها و زمان ها نیز تجلی قدوسیت خداوند شده و یا مقدس خلق شده اند و یا در ارتباط با خدا قداست می یابند که و میزان قداست آنان بستگی به شدت ارتباط با خدا دارد. معمولا هدف از قداست اعمال، اشیاء، مکان ها و زمان ها، تربیت قدسی و ربوبی انسان است. نگاه صحیح به مقدسات نگاهی است که آن ها را تجلی قدوسیت باری تعالی ببینیم و سبب تربیت قدسی و ربوبی ما گردد، نه آن که شائبه استقلال و جدایی از خدا و شرک داشته باشد.
    در این تحقیق ضمن مراجعه به آیاتی که با صراحت یا غیر مستقیم مسئله مقدسات را مطرح کرده اند، با روش کتابخانه ای، توصیفی و تحلیلی به تفاسیر متعدد مراجعه شده و در نهایت این موضوع تبیین شده است.
    کلیدواژگان: قدس، قداست، مقدس، تقدیس، تربیت قدسی
  • مهدی فاضلی دهکردی، سلمان رضوان خواه صفحه 129
    ذکر، دعا و عبادت از جنبه های مهم انس با قرآن هستند که هر سه جنبه تربیتی داشته و در تمامی ابعاد تربیت انسان به خصوص در تربیت اخلاقی وی تاثیر بسزایی دارند. در این مقاله به منظور بررسی موضوع پژوهش از رویکرد درون دینی استفاده شده است، یعنی موضوعات قرآنی و احادیث ائمه اطهار(ع) را با روش تحلیلی و استنادی، به فعالیت های تربیتی مرتبط کرده، سپس با تبیین مفهوم تربیت اخلاقی، انس با قرآن را همانند روشی در تربیت اخلاقی مطرح نموده و به بررسی این مقوله پرداخته شده است.
    نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر این مطلب است که تنها خداوند به تمامی راه های فلاح و رستگاری انسان عالم است و از آنجا که از طریق وحی با انسان سخن می گوید، مهم ترین راه شناسایی عوامل سعادت و هدایت انسان، انس با قرآن و شنیدن کلام وحی است. در دیدگاه اسلامی برقراری ارتباط با خدا و حفظ آن، هدف غایی در تربیت اسلامی است، لذا همه فعالیت های انسانی، مثل کارهای روزانه، به عنوان ذکر و عبادت جهت رسیدن به قرب الهی تلقی شده و انس با قرآن به عنوان مهمترین راه کار آن معرفی شده است.
    از آثار انس با قرآن می توان به ایجاد انس یعنی نمایان شدن اثر جمال حق بر بنده، پرورش عقل، ایمان و روح عبودیت، بندگی خدا، شرافت نفس و چیره شدن بر بی میلی فرد به عبادت و بیدار شدن فطرت خداجوی انسان اشاره کرد. در این میان انسان ها در برخورد با ذکر، به سه دسته تقسیم می شوند؛ مومنین، منافقین و کافرین که در متن مقاله به بررسی بیشتر آن پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، انس، تربیت اخلاقی، ذکر، عبادت