نشریه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام
پیاپی 1 (زمستان 1390)

وقوع انقلاب اسلامی ایران به نظر بیشتر کارشناسان مسائل خاورمیانه بار دیگر آتش زیرخاکستر جنبش های سیاسی اجتماعی اسلامی را در جهان برافروخت، به گونه ای که جهان در بیشتر این کشورهای اسلامی در دهه 1980 و1990 بارها شاهد خیزش حرکت های اسلامی بوده است. از طرفی انقلاب اسلامی ایران، پدیده مهم قرن بیستم، دارای پیامدهای زیادی درسطح داخلی، منطقه ای و بین المللی بوده که از جمله آنها می توان تاثیرگذاری بر جنبش های اسلامی، احیای مجدد در روحیه اسلام گرایی و به عبارت غربی ها، بنیادگرایی اسلامی را نام برد. اگرچه رویکردهای انقلابی در اسلام معاصر عموما در قالبی بنیادگرایانه شکل گرفت اما قراردادن بنیادگرایی اسلامی در زیرمجموعه کلی بنیادگرایی کج فهمی است.
بی شک اثبات اثرگذاری انقلاب اسلامی در کشورهای اسلامی و به تبع آن بر جنبش های اسلامی معاصر، امری است مشکل، هم به لحاظ کلامی متغیر و هم پیچیده شدن تحلیل و تئوری. به طورکلی دو طریق اثرگذاری انقلاب اسلامی قابل طرح است:1-اعترافات و اطلاعات مستقیم آشکار و بدیهی2-تحلیل، استدلال و اثبات غیرمستقیم.
در اینجا این سوال مطرح است: که انقلاب اسلامی بر جنبش اخوان المسلمین سوریه چه تاثیری داشته است؟

اسلام به مثابه مکتبی جهان شمول، مسائل موجود در تعاملات بین المللی را از منظر متفاوت با سایر رویکردهای موجود در عرصه روابط بین الملل می نگرد. سیاست گذاری اسلامی، عرصه روابط بین الملل و تعاملات بین المللی را به مثابه مقدمه ای برای حفظ ثبات و امنیت بین المللی در راستای تکامل جامعه بین المللی می داند؛ مقوله ای که می توان آن را در تاکید اسلام بر وحدت جوامع اسلامی مشاهده نمود. آنچه از نقطه نظر اسلام اهمیت دارد نه حفظ وضع موجود بر مبنای سیاست های امنیتی راهبردی معمول و پذیرفته جهانی بلکه بر اساس رویکرد هنجاری و در مسیر تعالی نوع بشر است. این پژوهش در پی بررسی جایگاه و اهمیت رویکرد رهایی بخش(emancipator) اسلام به پدیده ها و مقوله های سیاسی، به جای نگاه سطحی و حل المسائلی (problem solving) به آنها در یک مقوله دیالکتیکی است. فرضیه مقاله حاضر این است که تفاوت اسلام با سایر رویکردهای موجود در نظام بین الملل، تفاوتی بنیادین و راهبردی و نه مقطعی و زودگذر می باشد که در نتیجه آن، رویکرد رهایی بخش در روابط بین الملل اهمیت بیش از پیش یافته و رویکرد حل المسائلی از حیض انتفاع خارج می گردد. نوع تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و روش تحقیق آن اسنادی می‎باشد.

در این مقاله ساختار سیاسی مصر در دوران مبارک مورد تدقیق و بررسی قرار می گیرد و در ضمن آن به مهم ترین عواملی که موجب ایجاد بحران در ساختار سیاسی مذکور شده است پرداخته خواهد شد. البته نقطه اساسی و محوری این بحث توازن بین قوای سه گانه در رژیم مصر در دوران مبارک می باشد که از همین خاستگاه مهم ترین عواملی که موجب بر هم خوردن توازن بین قوای سه گانه شده است و اصل حیاتی تفکیک و استقلال قوا را تحت الشعاع قرار داده است مورد بررسی قرار خواهد گرفت. بدیهی است خاستگاه اساسی بحران های ساختار سیاسی مصر در دوران مبارک هم از همین نقطه محوری و مهم می باشد مضافا بر اینکه به تدریج با جهت گیری شدید امنیتی، به تدریج تامین امنیت رژیم به صورت کلی جایگزین تامین امنیت اجتماع شد و نوعی بحران فراگیر تمامی عرصه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و... مصر را فراگرفت و رژیم به شدت دچار بحران مشروعیت گردید و در نتیجه کارآیی خود را در حل مشکلات و معضلات و بحران های مختلف از دست داد که به خودی خود نتیجه سیاست های نادرستی بود که حکومت مبارک طی سه دهه حکومت در مصر اتخاذ کرده بود. بدین ترتیب نظام و حکومت مبارک هم در داخل و در جهت ایجاد توسعه، پیشرفت و برقراری دموکراسی و هم در سطح خارجی در جهت ارتقاء جایگاه مصر در منطقه و جهان با شکست روبرو شد. نتیجه عمده ای که از این نوشتار حاصل می شود این است که بحران زیربنایی که گریبان گیر ساختار سیاسی مصر در دوران مبارک شده بود نتیجه و حاصل علل و عوامل مختلف و متنوعی بوده است که در راس آنها بر هم خوردن توازن قوا و عدم استقلال قوای سه گانه بوده است که به روش های مختلف تحت سیطره رئیس جمهور (مبارک) قرار گرفته بود

وقوع انقلاب اسلامی ایران تحولی نوین در عرصه گفتمان سیاسی اسلام در دوران معاصر ایجاد کرد. که در این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان «لاکلا و موفه» به بررسی و مقایسه گفتمان سیاسی انقلاب اسلامی ایران و جنبش های بیداری اسلامی در کشورهای عربی شمال آفریقا و خاورمیانه پرداخته خواهد شد همچنین تلاش می شود با تبیین تعالی گفتمان انقلاب اسلامی در جریان جنبش های بیداری اسلامی و احیای شعارهای انقلاب اسلامی ایران، رویکرد این قیام ها مشخص و یا به تعبیری دیگر الگوی پیشروی این قیام ها در قالب گفتمان انقلاب اسلامی ایران نمایان گردد.

ارتباط جمعی در جوامع اولیه، در مراکز دینی یا میدان اصلی شهر و مانند آن انجام می شده است، اما امروزه ارتباط جمعی به معنای ارتباطی در سطح یک ملت یا حتی دهکده جهانی است. ارتباطات، پیچیده شده و در کنار سیاست و اقتصاد و...، به عنوان یکی از ارکان اصلی هر جامعه پیشرفته ای ظهور کرده است. این پیچیدگی موجب گستردگی و در عین حال ابهام نسبی اثرات و کارکردهای ابزار ارتباطی شده است و همین دو ویژگی، زمینه استفاده از آن در مسیر تغییر فرهنگ ها و جوامع را در قبال جنگ نرم فراهم ساخته است. پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که مسجد به عنوان اثرگذارترین ساخت سنتی در کشورهای اسلامی، چه نسبتی با ساخت های جدید ارتباطی مانند رسانه ها دارد؟ نگارندگان ابتدا به شناخت رسانه و رسانه های جمعی به عنوان ساخت های جدید ارتباطی پرداخته و آن را با ساخت مسجد مقایسه می کنند و امکان اطلاق «رسانه» بر مسجد را رد می کنند. در ادامه، نظریات عمده در مورد کارکردها و اثرات رسانه های جمعی مطرح شده و امکان انجام آن و یا مقابله با آن توسط مسجد بررسی می شود. نتیجه بررسی ما این است که هر کدام از ساخت های ارتباطی سنتی و مدرن با وجود شباهت های کارکردی و امکان استفاده از هر دو در قالب جنگ نرم، دارای مزایا و محدودیت های خاص خود است، از این رو همکاری و امتزاج این دو ساخت را پیشنهاد می کنیم.

وجود دیدگاه های مختلف میان متفکران و نویسندگان کشورهای اسلامی و تفاوت رویکرد و عملکرد آنان در برابر مسائل گوناگون سیاسی داخلی و خارجی، سبب می شود که فرضیه یک دستی جریان اسلام گرا به سرعت به کنار رود. در نتیجه، ارائه ملاک هایی معتبر برای تقسیم بندی این جریان و مفهوم سازی های جدید ضرورت پیدا می کند، به گونه ای که بتواند بیانگر تنوع و تفاوت های موجود را باشد و به ویژه نسبت آنها را با سکولاریزم توضیح دهد. این مقاله می کوشد با مبنا قرار دادن تلقی این متفکران و نویسندگان از کارکردهای دین و نیز نوع عملکرد، آنان را در سه گروه حداکثرگرایان (حداکثرگرا در اعتقاد و در رفتار)، حداقل گرایان سیاسی (حداکثرگرا در اعتقاد و عمل گرا در رفتار) و حداقل گرایان معرفتی جای دهد. اگرچه برخی تحلیل گران مسائل منطقه برآورد کرده اند که تحولات اخیر منطقه، به ویژه با توجه به تحول در جریان اسلام گرایی، رو به سکولاریزم دارد، استدلال نوشته حاضر آن است که چنین برآوردی شتابزده است، زیرا اغلب این متفکران و فعالان همچنان انتظار حداکثر از دین دارند. بنابراین گرایش مسالمت جویانه و عملکرد واقع گرایانه بسیاری از اسلام گرایان، به رغم اهمیت، به معنای دست برداشتن آنان از تلقی حداکثری از دین و نفی مقام داوری برای آن نیست.

سودان به عنوان سرزمین گسترده ای از تنوع فرهنگی و اجتماعی، تجلیات اسلامی غنی و گوناگونی از خود بروز داده است؛ مدعیان مهدویت، محافل صوفیانه، گرایش های سلفی گرایانه، پیروان اهل البیت(ع) و مهم تر از همه اسلام گرایان منتسب به اخوان المسلمین. جنبش اسلامی سودان توانست با تکیه بر جریان عمده اسلام گرایی سنی اخوان المسلمین، در سال 1989 میلادی اولین دولت اسلامی عرب قرن بیستم را تاسیس کند.
نوشتار حاضر، جنبش اسلامی سودان را در کانون توجه قرار داده و در ابتدا می کوشد تا چارچوبی تحلیلی برای مطالعه جنبش های اسلامی ارائه نماید. نگارنده بنیان های فکری و اعتقادی و تفسیر متفاوت از اصول اسلامی را محور تفکیک و تمییز جنبش های اسلامی از یکدیگر می داند.
در ادامه نگارنده به طور مشخص به تجربه جنبش اسلامی سودان در حکومت که انباشتی است از تجارب سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و بین المللی می پردازد. اسلام گرایان سودان از زمانی که قدرت را به دست گرفتند، با چالش ها، مشکلات و ناکامی های مختلف داخلی و توطئه ها و فشارهای خارجی روبه رو شدند و در عین حال به دستاوردهای غیرقابل انکاری رسیدند که در توسعه و پیشرفت این کشور موثر بوده است.