فهرست مطالب

پژوهش های ژئومورفولوژی کمی - پیاپی 1 (زمستان 1390)

فصلنامه پژوهش های ژئومورفولوژی کمی
پیاپی 1 (زمستان 1390)

  • تاریخ انتشار: 1390/10/11
  • تعداد عناوین: 7
|
  • عبدالله سیف، سید حجت موسوی صفحه 1
    مخاطرات محیطی و به‎هدر رفتن منابع طبیعی، ازجمله علل ایجاد راهکارهای مدیریت بحران‎های زیست‎محیطی هستند. یکی از مهم‎ترین چالش‎های محیطی نواحی جنوبی کویر حاج علی قلی، هجوم ماسه های روان در قالب تپه های برخانی به مراکز سکونتی، راه های ارتباطی و تاسیسات زیربنایی است. برخان ها بر اساس ویژگی های باد غالب منطقه و قابلیت اندک دسترسی به ماسه نشئت می گیرند که هلالی شکل بوده و از ماسه‎ی روان تشکیل شده‎اند. هدف از این پژوهش، ارزیابی شاخص های مورفودینامیک تپه های برخانی ریگ چاه‎جام با کمک روش‎های تجربی، ریاضی و آماری است. برای این کار، نخست برای تعریف شاخص پایداری چشم‎انداز برخان، میزان شار ماسه در محدوده ای مشخص به ابعاد ارتفاع و عرض برخان با استفاده از معادله های تجربی مورد بررسی قرار گرفت. سپس برای تبیین شاخص پایایی، مهم‎ترین شاخص‎های مورفومتری 15 برخان به‎روش نمونه برداری طولی اندازه گیری شد و با تحلیل آنها از راه آزمون های آماری، به رابطه‎سنجی و ارزیابی مدل پایایی اقدام شد. نتایج حاکی از تبیین مدل های پایداری و پایایی سامانه برخان است. مدل پایداری دربردارنده‎ی میزان ورود و خروج انرژی و ماده به درون چشم‎انداز برخان بوده که در نتیجه‎ی این فرآیند، یک ساختار جریانی شکل می گیرد. ساختار جریانی نیز بیان کننده‎ی تعادل و پایداری چشم‎انداز برخان در طول زمان است. همچنین نتایج حاصل از بررسی مدل پایایی نشان می دهد که گروه برخان هایی با مقدار جابه‎جایی سالانه‎ی بیشتر از 12 متر با داشتن حداکثر تعداد و بالاترین میزان جابه‎جایی، کمترین پایایی را دارند. بنابراین نیازمند بیشترین توجه و ضرورت‎های برنامه ریزی برای تثبیت ماسه-های روان و مدیریت محیطی برخان های رونده هستند.
    کلیدواژگان: برخان، مورفودینامیک، شاخص پایداری، شاخص پایایی، ریگ چاه جام
  • محمدصدیق قربانی، محمد اونق صفحه 19
    فرایند تحول کارست، فرایندی پیچیده و متاثر از متغیرهای مختلف است. با توجه به حساسیت ذاتی سیستم کارست، امروزه در برنامه ریزی های مربوط به مناطق کارستی تلاش بر این است که میزان تحول و حساسیت کارست در چهارچوب مدل یا مدل‎هایی مناسب مورد بررسی قرار گیرد. در این مطالعه منطقه‎ی کارستی شاهو، به‎عنوان منطقه‎ی شاخص کارستی در زاگرس شمال‎غربی برای پهنه‎بندی تحول و حساسیت کارست با استفاده از مدل رگرسیون خطی چندمتغیره مورد بررسی قرار گرفته است. لایه های اطلاعاتی و نقشه های رستری تهیه شده در محیط (GIS) شامل سنگ‎شناسی، میزان فاصله از گسل، شیب، ارتفاع و جهت دامنه، به‎عنوان متغیرهای مستقل (پیشگویی‎کننده) و لایه‎ی اطلاعاتی فروچاله ها به‎عنوان متغیر وابسته، پس از پردازش‎های لازم نرم‎افزاری وارد مدل رگرسیونی چندمتغیره شده‎اند. نتایج حاصل از معادله‎ی رگرسیونی یا به‎گفته‎ای، نتیجه‎ی حاصل از تاثیر دادن ضرایب رگرسیونی متغیرها در ماتریس داده ها بر اساس روابطی (استعداد وقوع فروچاله ها)، به‎صورت طیفی از اعداد مثبت و منفی درآمده است. اعداد مثبت بیانگر وجود شرایط لازم برای توسعه‎ی کارست و اعداد منفی بیانگر نبودن شرایط مناسب برای توسعه‎ی کارست است. دامنه‎ی این طیف عددی، به‎صورت کیفی به پنج کلاس از استعداد بسیار زیاد تا بسیار کم تقسیم شده است و در قالب جدول و نقشه‎ی استعداد توسعه‎ی کارست برای منطقه مطالعاتی ارائه شده است. درنهایت، بر اساس نقشه های استعداد توسعه‎ی کارست، نقشه‎ی حساسیت کارست در سه کلاس حساسیت زیاد، حساسیت متوسط و حساسیت کم ارائه شده است. هم‎خوانی بالای نقشه ها و نتایج حاصله با واقعیت منطقه‎ی مورد مطالعه، گویای کارایی و قابلیت اعتماد مدل است.
    کلیدواژگان: شاهو، کارست، فروچاله، مدل رگرسیونی، پهنه‎بندی
  • محمدحسین رضایی مقدم، محمدرضا ثروتی، صیاد اصغری سراسکانرود صفحه 33
    ناپایداری مجرای رودخانه، نقش به‎سزایی در ایجاد فرسایش، تخریب سواحل و تاسیسات کناره‎ی رودخانه دارد. این نقش به‎ویژه هنگامی تشدید می‎شود ‎که مجرا و بستر رودخانه آبرفتی باشد. رودخانه‎ی قزل اوزن یکی از مهم‎ترین رودخانه های ایران است. این رودخانه اثریافته از عوامل مختلفی چون، زمین‎شناسی منطقه، ویژگی های تشکیلات آبرفتی و شرایط هیدرولیکی جریان، رفتار مورفولوژیکی پویایی دارد. هدف این پژوهش، بررسی وضعیت پایداری رودخانه با استفاده از روش‎های تجربی و ریاضی و مقایسه‎ی نتایج این روش‎ها با نتایج مطالعات صحرایی و ویژگی های مورفولوژیک هر کدام از بازه های مورد مطالعه در طبیعت است. برای رسیدن به این هدف، در این پژوهش با استفاده از روش‎های تنش برشی و شاخص مقاومت نسبی بستر، وضعیت پایداری رودخانه تحلیل و سپس نتایج روش‎های گفته‎شده با مطالعات و اندازه‎گیری های صحرایی مقایسه شدند. نتایج نشان داد که در بازه‎ی اول محدوده‎ی مورد مطالعه، نتایج روش‎های تجربی با مطالعات صحرایی هم‎خوانی دارد؛ ولی در بازه های دوم و سوم نتایج روش‎های تجربی با مطالعات صحرایی هم‎خوانی ندارد. این بررسی نشان داد که روش‎های تنش برشی و شاخص مقاومت نسبی بستر، تنها در مجراهای آبرفتی اهمیت داشته و به نتایج آنها می‎توان استناد کرد. به‎کارگیری این روش‎ها در بازهای غیرآبرفتی، نتایج غیرواقعی و دور از انتظار خواهد داشت و با ویژگی های مورفولوژیک رودخانه‎ی مورد مطالعه هم‎خوانی نخواهد داشت.
    کلیدواژگان: ناپایداری مجرا، روش‎های تنش برشی، شاخص مقاومت نسبی بستر، رودخانه‎ی قزل اوزن
  • شهرام روستایی، حسن احمدزاده صفحه 47
    جاده‎ی تبریز مرند یکی از شریان‎های مهم ارتباطی کشور است که افزون‎بر ارتباطات داخلی، برای ارتباطات برون‎مرزی نیز اهمیت زیادی دارد. این جاده که روی سازندهای سست و نیمه‎سست کواترنری واقع شده است، هرازچندگاهی لغزش زمین را تجربه می کند. هدف این مقاله، شناسایی پهنه های در معرض لغزش است که با به‎کارگیری داده های مختلفی همچون لیتولوژی، شیب دامنه ها، کاربری اراضی، پوشش زمین، فاصله از عوارض خطی (جاده، رودخانه و گسل) و هم‎پوشانی آنها، مخاطرات طبیعی تهدیدکننده‎ی حریم اتوبان و خط ریلی تبریز مرند را با تاکید بر زمین‎لغزش و با بهره‎گیری از قابلیت‎های سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد. نتایج ارزیابی نشان داد که ساختار خاص زمین‎شناختی، شرایط اقلیم محلی و نیز تراکم نهشته های کواترنری (در هر دو طرف جاده) در کنار عامل گرادیان شیب، از عوامل اصلی بروز زمین‎لغزش است که ساخت‎وسازهای انسانی آن را تشدید می کند. همچنین مشخص شد که مناطق قرار گرفته در پهنه با خطر بالا، منطبق بر مناطقی است که در آنها زمین‎لغزش رخ داده است.
    کلیدواژگان: مخاطرات طبیعی، زمین‎لغزش، زمین‎شناسی، جاده‎ی تبریز، مرند، سنجش از دور و GIS
  • منوچهر فرج زاده اصل صفحه 59
    سیل از پدیده های مخرب طبیعی است. به‎طورکلی، سیل‎خیزی، وضعیت سیلاب در آن حوضه را مشخص می کند. عوامل بسیاری در بروز سیلاب‎های کشور نقش دارند که از آن میان می‎توان به رخداد بارش‎های شدید، ذوب ناگهانی برف در منطقه‎ی کوهستانی و عملکرد هم‎زمان هر دو عامل اشاره کرد. منطقه‎ی یک حوضه‎ی آبریز، به‎سبب وجود شرایط طبیعی مختلف، از پتانسیل رخداد متفاوتی برخوردار است. طبقه‎بندی و اولویت‎بندی زیرحوضه ها، گام اول را برای مقابله یا کاهش اثرهای سیلاب در حوضه های آبریز برعهده دارد. بر همین اساس، هدف از مطالعه‎ی پیش رو، تبیین وضعیت سیلاب در زیرحوضه های استان آذربایجان غربی است. در همین راستا، خسارات و خطرات سیل بر اساس آمار و اطلاعات ثبت شده در گذشته تحلیل شده است. برای استخراج دقیق محدوده‎ی سیل‎خیزی با استفاده از روش استراهلر به طبقه بندی رودخانه های استان پرداخته شد. سپس با استفاده از این طبقه بندی برای هر یک طبقه ها، یک پهنه به‎عنوان محدوده‎ی خطر سیل در محیط GIS تعیین شد، در ادامه با استفاده از نقشه های 100000/1 زمین شناسی، واحد تشکیلات کواترنری(Qal) به این محدوده افزوده شد. در گام بعد برای اینکه شدت خطر سیل‎پذیری در زیرحوضه های استان مشخص شود، از آمار وقوع سیل در زیرحوضه های استان استفاده شد و درنهایت، شدت خطرپذیری سیل در زیرحوضه های استان به‎دست آمد. نتایج به‎دست آمده نشان می‎دهد که زیرحوضه‎ی زنگمار در خطر سیل‎پذیری شدید قرار دارد و لازم است تا تدابیری برای کاهش آثار سیل در این منطقه انجام گیرد.
    کلیدواژگان: خطرپذیری سیل، آذربایجان‎غربی، شدت سیل خیزی، GIS
  • مجتبی یمانی، سمیه عمادالدین، قاسم لرستانی صفحه 69
    سواحل محل تلاقی محیط‎های آبی و خشکی بوده و از این دو تاثیر می‎پذیرند. متغیر‎های گوناگونی مانند ویژگی های زمین‎شناسی، اقلیمی، زیستی و حرکات آب دریا، عوامل شکل‎زای اصلی به‎شمار آمده و لندفرم‎های گوناگونی را ایجاد می‎کنند. در این پژوهش، فرایندهای هیدرودینامیکی خشکی و دریایی تاثیرگذار در پیدایش لندفرم‎های خط ساحلی قاعده‎ی دلتای رودخانه‎ی جگین، در شرق بندرگاه جاسک مورد بررسی قرار گرفته است. برای بررسی دقیق‎تر نیز، روی فرایند‎های تشکیل و تحول سدهای ساحلی این دلتا تاکید شده است. تصاویر ماهواره‎ی لندست، نقشه ها و نرم‎افزار‎ها، ابزارهای اصلی پژوهش را تشکیل داده‎اند. تصاویر ماهواره‎ای در نرم‎افزار ENVI تحلیل شده و همچنین برای تلفیق داده ها و تحلیل مقایسه‎ای آنها، نقشه ها و داده ها در نرم‎افزارهای Arc GIS و Freehand ترسیم و تطبیق داده شده‎اند. روش کار، مقایسه‎ی تغییرات سدهای ساحلی در یک دوره‎ی 33 ساله به‎وسیله‎ی تصاویر ماهواره‎ای و عکس‎های هوایی با استفاده از نرم‎افزار‎های مذکور و نیز کنترل میدانی بوده است. هدف اصلی، تعیین میزان تغییرات در بازه‎ی زمانی یاد شده و بررسی نقش عوامل هیدرودینامیک دریا و خشکی در روند این تغییرات بوده است. نتایج نشان می‎دهند که حجم چشمگیری از رسوب‎های وارد شده توسط رودخانه‎ی جگین به محدوده‎ی خط ساحلی، تحت تاثیر امواج غالب جنوب‎شرقی، در امتداد خط ساحلی به‎سمت غرب توزیع شده و تحت تاثیر آن سدهای ساحلی و تالاب‎های جزرومدی شکل گرفته‎اند. مقایسه‎ی زمانی تغییرات نشان می‎دهد که سدهای ساحلی در بخش شرقی دلتا حجیم‎تر بوده و تغییرات وسعت و ابعاد آنها، در درجه‎ی اول تابع تغییر مسیر دوره‎ای رودخانه‎ی جگین در سطح دلتا و سپس راستای امواج غالب است. بیشترین میزان تغییرات طی دوره‎ی زمانی مورد مطالعه، مربوط به سد‎های ساحلی بخش شرقی دلتاست که دامنه آن گاهی به بیش از 400 متر می‎رسد.
    کلیدواژگان: سد ساحلی، دینامیک دریا، دلتای جگین، ژئومورفولوژی، ساحل
  • سید رضاحسین‎زاده، مهناز جهادی طرقی صفحه 83
    هیدرولوژی پالئوسیلاب که شاخه ای از ژئومورفولوژی رودخانه ای و مبتنی بر ژئومورفولوژی تاریخی است، سیلاب‎های قدیمی یعنی سیلاب‎هایی که با ایستگاه های دبی سنجی یا مشاهده های مستقیم انسان ثبت نشده اند را مطالعه می‎کند. در این شاخه‎ی علمی از شواهد بسیاری برای تشخیص سیلاب‎ها استفاده می شود که یکی از مهم‎ترین آنها رسوب‎های آب راکد است. این مطالعه به کشف و تحلیل چینه شناسی نمونه هایی از این رسوب ها در بخشی از حوضه‎ی آبریز رودخانه‎ی درونگر و همچنین بازسازی جریان های سیلابی قدیمی در سایت های مربوطه می‎پردازد. در این پژوهش نخست با بازدیدهای میدانی دقیق، سایت های رسوبات آب راکد مورد شناسایی قرار گرفته و پس از تحلیل چینه شناسی در محل، نمونه هایی از رسوب برای مطالعه‎ی دقیق تر به آزمایشگاه انتقال داده شده است. برای برآورد سطح سیلاب‎ها با توجه به ارتفاع رسوبات آب راکد، پس از نقشه برداری تفصیلی مقاطع عرضی و طولی کانال رود در سایت های نمونه، دبی سیلاب‎ها با استفاده از فرمول های رایج مدل سازی شده است. نتایج نشان می دهد که در سایت های نمونه، تعداد 10 تا 20 سیلاب قدیمی تشخیص داده شده که دبی اوج آنها از 112 تا 519 مترمکعب در ثانیه تغییر می کرده است. این نتایج با برآوردهای انجام شده به روش‎های مرسوم هیدرولوژی اختلاف چشمگیری را نشان می‎دهد.
    کلیدواژگان: پالئوهیدرولوژی، پالئوسیلاب، رسوبات آب راکد، بازسازی پالئودبی ها، رودخانه‎ی درونگر، کانیون شمخال
|
  • Safe A., Mousavi S. H Page 1
    The environmental issues and loss of natural resources are the important causes of management strategies creation of the environment crisis. The influx of quicksand to settlements, communication ways and economical installations in the form of barchan dunes, is one of the most important of environmental problems in the South of Haj Ali Gholi playa. Barchan dunes originate from the characteristics of prevailing wind and little ability to access the sand that is crescentic shape, and have been formed from mobile sand. A side view of a barchan shows a rather flat aerodynamic structure. When viewed from above, a barchan presents a crescentic shape with two horns pointing downwind. A sharp edge divides the dune in two areas: the windward side and the slip face. Because of a boundary layer separation along this sharp edge, a large eddy develops downwind and wind speed decreases dramatically. Therefore, the incoming blown sand is dropped close to the brink line. The aim of this study is the assessment of morphodynamic indices of barchan dunes in Chah Jam Erg using experimental, mathematical and statistical methods. By obtained results, we can comprehend a correct understanding from 3D morphology and morphodynamic characteristics of barchan dunes and their behaviors, to manage the environment of desert regions using systemic approaches.
  • Ghorbani , Aunagh M Page 19
    Large areas of the ice-free continental area of the Earth are underlain by karst developed on carbonate rocks and roughly 20–25% of the global population depends largely or entirely on groundwaters obtained from them (Ford & Williams, 2007, 1). So that karst system has a critical role on the development of human communities all around the world. karst evolution is a complicated process and relates to numerous factors such as lithology, hydrology, hydrogeology and etc. Karst resources have widespread scientific, cultural and economic values. In developing countries, human activities threat these valuable and non renewable resources seriously. Nowadays decision makers in their plans for karstic areas in order to protect these valuable resources, regarding the intrinsic vulnerability of karst systems, attempt to propose methods and models for determine the degree of karstification and its sensitivities. Regional assessment of karst system vulnerability especially in the watersheds is a useful tool for management and protection of karstic areas and helps local authorities and decision makers to choose best policies to use karst recourses. In this paper a well known karstic area, called Shaho in the NW Zagros, using a multiple linear regression model has been studied for evaluating its vulnerability and design vulnerability maps.
  • Rezaei Moghadam M. H., Sarvati M. R., Sareskanrood S. A Page 33
    Instability of the river channel has significant role in creating erosion, degradation of coastal and Facilities around the river. This role will be intensified especially when the channel of river bed is alluvial. By monitoring changes in river morphology and specific measures can be prevented from the occurrence of Instability River. The purpose of this study is investigation the stability of the river, using experimental and mathematical methods and comparing the results of these methods with results of field studies and morphological characteristics of each interval in nature. In this research, the study area is Qezel Ozan River in longitudes 47 48' to 48 27' and latitudes 37 12′ to 37 25′. In this study for the separation of mountain and plain intervals, the studied route was divided into three periods.
  • Roostaei Sh., Ahmadzadeh H Page 47
    Tabriz-Marand road is one of the important connecting networks in Iran which is not only significant inner and communications but also in abroad relations. This road rests on loose Quaternary formations and sometimes experiences landslides. The aim of this paper is to identify areas which are susceptible to slides. This paper evaluated the natural disasters that are threatening the confine of Tabriz-Marand road and railway, with the use of different data such as lithology, the slope of foothills, land use, land cover, the distance from linear features (road, river, and fault) and overlaying of them, with the emphasis on landslides and using remote sensing and GIS capabilities.
  • Farajzadeh Asl M Page 59
    Flood is one of complex and destroyed phenomenon. Generally flood risk determines flood situations in each basin. Iran country have a arid climate that rainfall with high density is the main climatic features and caused many floods with destruction human, buildings and engineers structures. The object of this study is the analysis of flood situations in sub-basins of westerns Azerbaijan province. To do this statistics of flood hazards and destruction analyzed.MethodologyWesterns Azerbaijan province located in the north west of Iran and have a temperate climate with rainy season in winter and autumn. Data used in this study are lithology, slope gradient, thickness of materials, humidity coefficient and rainfall rate, temperature, land use. Other data were used isSatellite data including ETM images of 2005 studied and using color composite images of 7, 4 and 1 bands recognized. Then in order to flood susceptibility areas take places with high accuracy, Straher method for river classification were used. Using this classification for each of these classes, one area titled hazard flood area calculated in GIS environment and finally Qal geology formation added this area from geology map scaled 1:100000. In next step in order to calculation of flood intensity used historical flood records.
  • Yamani M., Emadodin S., Lorestani Gh Page 69
    The coasts are concourse water and land environments that they are influenced from both. The main morphogenesis factors are Include Variety of variables such as geological characteristics, climatic, biological and water sea movements that create Varity of landforms. In this study, has been examined the hydrodynamic processes in land and sea that were affective in the appearance coastline landforms in below of the Jegin River delta in the east harbor Jask. For closer examination, has been emphasized on the formation and evolution processes in coastal bars of Jegin River Delta. Jegin river delta is the largest delta in coastal plain of Western Makran and Hormozgan province. The area spanning latitude 25° 30´ to25° 40´ N and 58° 5´ to58° 30´ E. it has 23.7 km long.
  • Hosseinzadeh S. R., Jahadi Toroghi M Page 83
    Palaeoflood hydrology is the reconstruction of the magnitude and frequency of recent, past, or ancient floods using geological evidences (Baker et al., 2002). The term "palaeo" has contributed to the general misconception that palaeoflood techniques are only used for estimating very old floods over geological timescales. However, most palaeoflood studies involve the study of the last 5000 years with an emphasis on the last millennium, or even the last100 years in ungauged basins (Benito et al., 2005).J. Harlem Bretz (Bretz, 1929) was the first scientist to use geological evidence intensively to elucidate information about past floods during his studies of the pathways followed by the cataclysmic outburst floods from Pleistocene Lake Missoula. However, the term and concepts of palaeoflood hydrology were formally introduced by Kochel and Baker (1982). They emphasized on slack-water deposits (SWD) and palaeostage indicators (PSI) as geological, geomorphological and geobotanical evidences for reconstruction of ancient floods. These indicators represent the high stage of the flood and provide the best natural record of large flood magnitude. Slak-water deposit sites include back-flooded tributary mouths, caves and alcoves in canyon walls, channel expansions where flow separation causes eddies, and overbank floodplain deposits. Ideal palaeoflood sites preserve multiple flood stratigraphic records, which can be separated into individual flow events using sedimentological criteria (Baker, 1987; Benito et al., 2003).