ماهنامه راه و ساختمان
پیاپی 11 (اردیبهشت 1383)

موضوع پیش بینی زمین لرزه از دیرباز تاکنون ذهن انسان را به خود مشغول داشته است. در پیش بینی زمین لرزه باید سه عامل زمان، مکان و بزرگا با قطعیت تعیین گردند. تاکنون تلاش های علمی زیادی برای ایجاد ارتباط معنی دار بین تغییرات عوامل ژئوفیزیکی، زمین شناسی و حتی جوی با وقوع زمین لرزه صورت گرفته است؛ اما تاکنون هیچ یک از این تلاش ها به نتیجه قطعی نرسیده است. اگرچه حتی در صورت امکان پذیر بودن پیش بینی قطعی وقوع زلزله نیز، این امر، پایان مشکلات جوامع شهری با این پدیده طبیعی نخواهد بود؛ بلکه تنها اخطاری به هنگام، برای ایجاد آمادگی مضاعف است.
امروزه اعتقاد بر این است که پیشگیری از خسارات و تلفات ناشی از زلزله و یا حداقل کاهش آثار آن، مرهون شناخت خطر، ساخت و ساز مقاوم و آمادگی برای وقوع است، که مجموعه تمهیدات لازم برای انجام آنها مدیریت بحران نامیده شده است. در این مقاله ضمن بررسی برنامه های پیش بینی و تاثیر پذیری متقابل آنها بر یکدیگر بررسی گردیده است. فرضیه اساسی که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته، مکمل بودن دو برنامه پیش بینی و مدیریت بحران در یک برنامه جامع کاهش آثار زمین لرزه است.

دیوار آببند به عنوان گزینه ای برای آببندی پی سدهای خاکی و سنگریزه ای بکار می رود. عملکرد این دیوارها با توجه به نوع اجرا و ضخامت محدود آنها در مقابل بارگذاری های مختلف استاتیکی و دینامیکی (مثل زلزله) نیاز به مطالعه بیشتر دارد. سد کرخه با حداکثر ارتفاع 127 متر و طول تاج 3030 متر در جنوب غربی ایران واقع شده است. در سد کرخه دیوار آببندی از جنس بتن پلاستیک به طول 2940 متر و عمقل حداکثر 78 متر و ضخامت 80 تا 100 سانتیمتر اجرا شده است که در نوع خود یکی از بزرگترین دیوارهای آببند جهان محسوب می شود. پی سد متشکل از لایه های کنگلومرا بامیان لایه های گلسنگی بوده، که با توجه به نتایج تحقیقات صحرایی اولیه انتظار می رود لایه های گلسنگ بصورت پیوسته امتداد داشته باشند. در مقاطع میدانی سد، دیوار آببند به یکی از لایه های گلسنگ اتصال داده شده و در مقاطع کناری قسمتهایی از دیوار بصورت معلق در لایه کنگلومرا می باشند. این مقاله تحلیل دینامیکی مجموعه سد، پی و دیوار آببند سد کرخه را ارائه خواهد نمود. بدین منظور از نرم افزار اجزاء محدود PLAXIS استفاده گردیده است و بزرگترین مقطع عرضی سد بصورت کرنش مسطح مدلسازی شده و در آن فصل مشترک دیوار آببند و پی به وسیله المانهای درزه (Interfce Element) شبیه سازی شده است. اولین آبگیری شد به عنوان بارگذاری بحرانی استاتیکی انتخاب شده، ابتدا آنالیز تنش - کنرش استاتیکی انجام گردیده است. سپس آنالیز دینامیکی با انتخاب شتاب نگاشت منجیل با حداکثر شتاب (PGA) برابر با 4/0 g به عنوان رکورد محرک زلزله انجام شده است. تغییر شکلها، کرنشها و تنشهای ایجاد شده در دیوار آببند مورد مطالعه قرار گرفته است. براساس نتایج تحلیل مشاهد شد که حداکثر تغییر شکلهای ناشی از زلزله در ناحیه اتصال دیوار به هسته سد رخ می دهد.

هدف اصلی و اهمیت بیشتر به رواج بیشتر دانش امروزی، دوری از سنت گرایی، ایجاد برنامه ریزی مدون، همیاری و همکاری با سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور اشاره داشته است و اعمال مسائل ذکر شده بسته به آموزش صحیح از طرف مربیان سازمان به کارگران می باشد.
حضور اساتید و سخنرانان حاکی از آن است که توجه به آموزش فنی و حرفه ای کشور یکی از راه های گسترش ترمیم مسائل ساختمانی کشور است.

استفاده از تجهیزات مدرن الکترونیکی و مخابراتی در کنترل ترافیک و ایمنی حمل و نقل به طور گسترده ای رو به افزایش است به طوری که توسعه شاخه ITS در مباحث علمی مهندسی راه و حمل و نقل به ضرورت اجتناب یافته به صورت روزمره و در کشور ما نیز بعضی از این سیستم ها مانند سیستم کنترل هوشمند چراغ راهنمایی تقاطعات یا سیستم اطلاع رسانی تراکم ترافیک با رادیو یا دوربین های کنترل سرعت به کار برده می شود. در این مقاله بعضی از تکنولوژی های جدید مانند سیستم هوشمند تعویض خودروهای اشتراکی، نقشه برداری لیزری صحنه تصادفات در سیستم کنترل هوشمند چراغهای راهنمایی بررسی می شوند، تا ضمن آشنایی با آنها امکان سنجی پیاده سازی آنها در کشور مورد توجه قرار گیرد.

امروزه تمایل زیادی به استفاده از تکنولوژی های عامل پایه جهت مدلسازی، تهیه واسطه کاربر مدیریت شبکه ها و غیره وجود دارد. کاربرد تکنولوژی عامل ها در محیط GIS رو به گسترش نهاده بطوریکه تعداد زیادی از پروژه های انجام شده، براساس عامل ها است. این مقاله به معرفی تکنولوژی عامل ها می پردازد و سپس زمینه های مهم تحقیقاتی آن در علوم کامپیوتر بویژه در GIS را مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
در نهایت نمونه عملی یک سیستم تک عامل برای Web-GIS سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور با استفاده از تکنولوژی javascript، تلفیق آن با تکنولوژی ها مرتبط اینترنت مانند HTML ارایه و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

در سطح شهر کم نیستند پروژه هایی که به دلایلی متوقف شده اند و ضمن تاثیر منفی بر روی چهره شهر ضررهای مستقیم و غیرمستقیم زیادی از خود بر جای گذاشته اند. از جمله این پروژه ها می توان از خوابگاه علوم پزشکی تهران نام برد که طی حدودا هفت سال در چندین نوبت متوقف شده است. در این گزارش نه سعی بر محکوم کردن کسی و نه نتیجه گیری خاصی داشته ایم و کوشش کرده ایم با جمع آوری مطالب، مشکلات مطرح در پروژه های عمرانی کشور را به نمایش بگذاریم.
جهت مشخص شدن دلایل توقف این پروژه مهم، سعی کردمی با دست اندرکاران طرح تماس بگیریم. خوشبختانه در این میان آقای مهندس شریفی پویا، معاون دفتر طرحهای عمرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران از طرف کارفرما و همچنین آقای مهندس واثقی، مهندس ناظر پروژه از طرف مهندسین مشاور ایران آمایش، دیدگاه های خود را بیان کردند و با کمال تعجب پیمانکار طرح علی رغم تماسهای مکرر هیچگونه همکاری در این میان نکرد.

خطر گسیختگی مستقیم در اثر گسلش زمین لرزه و همچنین اثرهای نزدیک گسل و تشدید جنبش شدید زمین در اثر جهت پذیری از مسایلی است که می تواند به بیشتر شدن اثرهای خرابی ها در هنگام زمین لرزه بیانجامد. موقعیت بیشتر شهرهای ایران در پای دامنه های کوه ها (و به ویژه در مرز بین کوه ها و دشت ها که نواحی با پتانسیل وجود گسل های فعال می باشند) موجب شده است که مسال ساخت و ساز در حریم گسل های فعال برای بیشتر شرهای مهم در ایران مطرح باشد. توجه خاص به این موضوع به ویژه آیین نام های ساختمانی اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. در مقاله حاضر علاوه بر مرور ساخت و ساز در حریم گسل های فعال در شهرهای تهران و تبریز و مروری گسیختگی های سطحی در پیرامون اثر سطحی گسل های زمین لرزه ای ایران، براساس تجربه داده های جمع آوری شده از گسل های زمین لرزه های فلات ایران (مجموعه داده های قابل اعتماد و مستند)، رابطه های تجربی بین بزرگا (یا طول گسل) و پهنای گسیختگی سطحی در پیرامون گسل (حریم گسل) توسعه داده شده است.

زمین لرزه ای که در طول یک گسل راستا لغز رخ می دهد، معمولا با یک جابجایی ناگهانی باقیمانده در راستای گسل همراه است. شواهدی از رویداد چنین پدیده ای در طول گسل سن آندریاس در منطقه سان فرانسیسکو در طی زمین لرزه 1906 و همچنین Imperial Valley از کالیفرنیای جنوبی در زمین لرزه 1940 در دست است.
همچنین علایم دیگری ارایه شده که نشان می دهد در هنگام وقوع زمین لرزه در طول یک گسل راستالغز یک مقدار جابجایی باقیماند در زمین اتفاق می افتد. جهت این جابجایی اغلب در جهتی است که ساختان های تخریب شده به صورت ناگهانی جابجا شده و فرو ریخته اند. در نتیجه تخریب این سازه ها به احتمال زیاد نتیجه جابجایی باقیماند (Permanent Dislocation) در راستای گسل راستالغز است. همچنین مطالعات نشان می دهد که جهت یک چنین جابجایی به طور عمومی وابسته به جهت گسل راستالغز غالب است. این نیتجه فورا پیشنهاد می کند که یک زمین لرزه که در آینده در راستای چنین گسل راستالغزی رخ می دهد می تواند عامل یک جابجایی دیگر در راستایی مشابه باشد. این نظر، مبانی را تشکیل می دهد تا براساس آن رهیافت جدیدی در برابر خطر زمین لرزه اتخاذ شود.
ما باید جهت جابجایی های آینده را تعیین کنیم. آشکارا، شناسایی و تهیه نقشه جهت جابجایی باقیمانده ناگهانی در یک منطقه لرزه خیز و شناسایی ارتباط آن با گسل های راستالغز می تواند عموم مردم را برای تقویت سازه ها در این راستا مطلع ساخته، سبب کاهش تلفات، خطر، تخریب سازه ها و هزینه زمین لرزه های آینده شود.