فهرست مطالب
فصلنامه پژوهش های ارتباطی
پیاپی 35 (پاییز 1382)
- دین و رسانه (1)
- 260 صفحه، بهای روی جلد: 8,000ريال
- تاریخ انتشار: 1382/08/15
- تعداد عناوین: 21
-
صفحه 5
- مباحث نظری
-
صفحه 7به منظور بررسی موضوعاتی مانند امکان بهره گیری از رسانه های مدرن ویژه رادیو و تلویزیون برای انتقال پیام های دینی ضرورت تدوین نظریه ای دینی برای رسانه های جدید سازگاری اقتضائات رسانه ها با الزامات دینی و نقش حوزه های علمیه ودانشگاه در این زمینه میزگردی با حضور صاحب نظران در این حوزه حجت الاسلام دکتر سبحان معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، دکتر آشنا عضو هیئت علمی دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق و مهندس جعفری جلوه مدیر شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی تشکیل شد. در این میزگرد اعضای شرکت کننده ضمن پذیرش امکان انتقال پیام دینی از رسانه های جدید به بحث پیرامون این نکته پرداخته اند که آیا می توان رسانه ها را صرفا ابزار دانست یا ویژگی هایی دارند که با محتوای پیام دینی سازگاری ندارد. ضمن سپاس از شرکت کنندگان محترم خوانندگان گرامی را به مطالعه متن تحریر شده این میزگرد دعوت می کنیم
-
صفحه 31در کشور ما تلویزیون رسانه ای فراگیر و پر نفوذ است که علاوه بر کارکردهایی که اصولا بر آن مترتب است ماموریتی استراتژیک در انتقال مفاهیم ملی وارزش های دینی بر عهده دارد. بررسی تحقیقات رسانه ای حاکی از آن است که در گستره رسانه و دین دورویکرد مهم وجود دارد رویکرد اول دین را به مثابه مظورفی در نظر می گیرد که تلویزیون به عنوان یک ظرف آن را منتقل می کند. نگاه ابزارانگارانه به تلویزیون معتقد است که فناوری تلویزیون در ذات خود دارای هویت فرهنگی نیست وتفاوتی ندارد که چه پیام و محتوایی را منتقل می کند اما رویکرد دوم برای تلویزیون هویت فرهنگی قائل است و معتقد است که زبان تکنیکی هر رسانه هنری نتیجه و بر آیند فرهنگی است که در ورای آن وجود دارد. به عبارت دیگر هر رسانه ای دارای هستی شناسی خاصی است که با عطف به آن اقتضائات تکنیکی به وجود می آید. این مقاله می کوشد تا از منظر رویکرد دوم جایگاه تلویزیون را در انتقال و بازنمایی مفاهیم مذهبی تبیین کند و با تکیه بر این نکته که در فرهنگ ما انتقال پیام و مفهوم عموما استوار بر زمینه ای از فرهنگ شنیداری و مبتنی بر واسطه های کلامی و غیر کلامی و غیر تصویری است نقاط قوت و ضعف این رسانه را در ارائه مفاهیم ومعارف دینی مورد بررسی قرار دهد. پیام اصلی مقاله حاضر تاکید بر این نکته مهم است که در جامعه اسلامی ایجاد ارتباط دیالتیکی بین زبان تلویزیون و ظرفیت های فنی آن با مفاهیم معنوی یک ضرورت حیاتی است.
-
صفحه 43در کشور ما با وقوع یک انقلاب دینی که قصد سامان دادن امور گوناگون جامعه را بر اساس دین در سر داشت، پرسش هایی جدی در زمینه توانایی دین در برآوردن نیازهای گوناگون از جمله آزادی و عدالت مطرح شد که دیدگاه های متفاوتی را در عرصه های گوناگون پدید آورد. یکی از این عرصه ها ورود دین به حوزه وسایل ارتباط جمعی بود.
نکته ای که در بحث از رسانه دینی اهمیت فراوان دارد تفکیک حوزه بحث و تعیین این نکته است که ورود دین به حوزه رسانه ها در کدام یک از سطوح روش، محتوا یا هدف مطرح می شود یعنی:1 آیا منظور ترویج مضامین دینی از طریق رسانه هاست؟
2 آیا قرار است روش های تبلیغ ادیان به روش های تبلیغی موجود در رسانه ها اضافه شود؟
3 یا تنظیم اهداف رسانه بر اساس اهداف دین مورد نظر است؟
نویسنده در این مقاله قصد دارد با بحث در خصوص سؤال سوم نشان دهد که چگونه آرمان ها، ارزش ها و اهداف دینی می توانند مقدمه تنظیم اهداف رسانه را فراهم آورند. وی در این بررسی نظر خاصی به مطبوعات و رسانه های نوشتاری دارد.
نگارنده در نهایت به این نتیجه می رسد که: بزرگ ترین کارکرد عصر پست مدرن کاهش عقل گرایی در جوامع انسانی است. بنابراین با توجه به عقل گرا بودن دین اسلام و قائل شدن شعور و قدرت تفکر برای توده های انسانی، مطبوعات در جامعه اسلامی باید مطالب خود را در جهت تعمیق تفکر بشر و ارائه داده های صحیح به وی برای باروری اندیشه تنظیم کنند.
-
صفحه 57علامه محمدحسین فضل الله در این مقاله به بحث در مورد مفهوم ارتباطات و اطلاع رسانی اسلامی می پردازد و آن را تکاپو در حوزه ای گسترده می داند که در عرصه مفاهیم اسلامی قابل بررسی است، وی آن گاه به بیان تفاوت ها و اشتراکات اطلاع رسانی و دعوت می پردازد و به گونه ای آن دو را مکمل یکدیگر برمی شمارد.
وی همچنین مؤلفه های اطلاع رسانی را با استفاده از مفاهیم قرآنی توضیح می دهد و با استفاده از واژه ها و مفاهیمی که در قرآن مورد تاکید قرار گرفته است جایگاه، اهمیت و نتایج اطلاع رسانی صحیح را بیان می کند.
علامه فضل الله در این مقاله برخی از زوایای اخلاق اطلاع رسانی اسلامی را مورد توجه قرار می دهد و برای نمونه موضوع صدق و کذب را با استفاده از آیات و روایات و دیدگاه فقی هان مطرح می کند. وی با بیان ارزش صدق و قبح کذب می کوشد تا تصویری درست و واقعی از چگونگی انعکاس اخبار راست و دروغ ارائه دهد.
گستره جهانی خطاب اسلامی، دقت و ژرف کاوی در پرداختن به اخبار و نیز اطلاع رسانی مورد نظر اسلام، بررسی ظاهر و ژرفای مؤلفه های اطلاع رسانی اسلامی، انسجام اندیشه و روش، برنامه ریزی در اطلاع رسانی اسلامی و اهمیت بعد هنری موضوعات دیگری هستند که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.
-
صفحه 79نیل پستمن محقق برجسته امریکایی بر این عقیده است که فناوری تاثیرات شگرف بر ذهن و زندگی بشر می گذارد تاثیراتی که لزوما همواره مثبت نیست. او با دقت، این تاثیرات را تحلیل و بررسی می کند و بر همین اساس به نقد جایگاه تلویزیون به ویژه در امریکا و نقش منفی آن در ذهن و عمل مردم می پردازد. او بر آن است که تلویزیون هر چیزی را در چهارچوب استراتژی سرگرمی و تفریح ارائه می کند و هنگامی خطرناک می شود که بکوشد امور مهمی چون دین و هنر و سیاست و تاریخ و علم و نظایر آنها را در قالبی تصویر محور و به شکلی سرگرم کننده عرضه کند. پستمن منتقد جدی ارائه دین در تلویزیون یا به تعبیر خودش «دین تلویزیونی» است. مقاله حاضر ابتدا به طرح کلی دیدگاه پستمن در مورد تبعات و تاثیرات فناوری می پردازد و سپس نقش تلویزیون و برنامه های مذهبی را مورد تحلیل و بررسی قرار می دهد.
وی در نهایت به این نتیجه می رسد که تلویزیون بنا به ماهیت خود تصوری این جهانی از امور ارائه می دهد و نمی تواند شرایط لازم برای ایجاد حالات معنوی و تجربیات دینی را فراهم آورد.
-
صفحه 97اهمیت انتقال پیام در عصر ارتباطات امری بدیهی است. اسلام همان گونه که به خوراک و غذای مادی توجه دارد و برای آن حد و مرز در نظر گرفته است برای خوراک معنوی انسان ها نیز محدودیت قائل شده است.
بحث «کتب ضاله» در منابع فقهی در حقیقت به کم و کیف همین محدودیت می پردازد اما تبیین و توضیح این معنا، دلایل لزوم و محدودیت، متعلقات حکم و رفع شبهات مطرح شده در گذشته و حال تحقیقی را می طلبید که مقاله حاضر پاسخگوی آن است. نتیجه بررسی های مختلف نشان از عمومیت معنای «کتاب» دارد و هر نوع رسانه را شامل است. «ضلال» در نظر فقها، گمراهی در پیام های دینی اعم از عقاید، اخلاق و احکام است. البته در لغت، تفاسیر و روایات، هر آنچه در مقابل راه حق و رشاد باشد، ضلال است و هر پیامی که به نوعی با حق و هدایت و رشاد مقابله کند، ضال و گمراه گر است.
حکم حرمت عمومیت دارد و ایجاد و تالیف و تولید و ترجمه و نشر و تدریس و... را نیز شامل می شود. شبهات مطرح شده در این مسئله و القائاتی که آزادی و رهایی انسان ها را در این باب مطرح می کند، با عملکرد اندیشمندان در همه زمینه ها و حتی در همین وادی ناسازگار است و عقل و نقل برای همه آنها جواب های قاطع و روشن دارد.
با معرفی محورهای کلی زیر، به عنوان مصادیق کلی پیام ممنوع، این بحث علمی نظری تا حدودی کاربردی شده است. این محورها عبارتند از: کذب و افترا، ایجاد یاس و نومیدی از رحمت خدا و اطمینان خاطر دادن از مکر او، افشای اسرار، تحریک و تشویق بی بند و باری شهوانی، کفر و انکار ضروریات دین، دشنام و سب و توهین به اولیای خدا و مؤمنان و ترویج مکاسب حرام.
-
صفحه 115این مقاله از منظری پدیدارشناسانه به نسبت سنجی میان دین و فلسفه با رسانه تلویزیون می پردازد. نویسنده در ابتدا دو سنت فلسفی و دینی غرب را در برابر هم قرار می دهد. از دیدگاه او مسیحیت به مقام شنیدار که مترادف ایمان است و مکتب افلاطونی به مقام دیدار تعلق دارد. به دیگر سخن، سنت دینی مسیحی به روی ایمان تکیه می کند، حال آن که اندیشه یونانی مشاهده را به مثابه معیار به کار می گیرد.
نویسنده سپس جمله ای از مرلو پونتی را محور بررسی خود قرار می دهد. این جمله به تحلیل پدیده دیدن ناظر است. در این میان از دو نظر پدیدار شناسانه مهم دیگر نیز سخن به میان می آورد که یکی متعلق به ژان لوک ماریون و دیگری از آن ژیل دلوز است. ژان لوک ماریون اساس نظرات خود را بر پایه تفاوت میان شمایل و بت بنا می نهد و با تفاوت گذاری میان دو نوع دیدن، نسبت به تلویزیون نگاه بدبینانه ای ابراز می دارد، حال آن که ژیل دلوز از منظر تعدیل یافته ای به قضیه روی می آورد؛ هر چند او خود را وابسته به سنت پدیدار شناسی نمی داند. در هر حال سخنان مرلو پونتی قاعده هرم بحث قرار می گیرند و نتیجه گیری ها نیز بر آن مبتنی هستند.
نویسنده در پایان تضاد میان ایمان و دیدن را امری غیرواقعی به شمار می آورد و با تکیه بر اختیار آدمی تلویزیون را در برزخ دو گونه واکنش متفاوت جای می دهد: اعتماد کورکورانه یا ایمان آگاهانه.
-
صفحه 131مقاله حاضر کنکاشی است پیرامون تاثیر پیشرفت وسایل ارتباط جمعی بر ابلاغ واشاعه ادیان مختلف. این تاثیر تا آنجا است که منجر به ایجاد ادیان شخصی نوظهور شده است. نگارنده در ابتدا نگاهی گذرا به تاریخچه و وضعیت رسانه ها و برنامه های دینی در امریکا، اروپا، افریقاو آسیا دارد و سپس عملکرد رسانه ها را در کشورهای اسلامی به عنوان ابزار اشاعه فرهنگ اسلامی حفظ وافزایش مشروعیت دولت و جلوگیری از تبلیغ اعمال ضد دینی ارزیابی می کند. وی در ادامه به تعریف دین و رسانه به منزله دو نهاد نمادساز می پردازد که به درک و شناخت انسان از جهان پیرامون معنا می بخشند و متناسب با سه دوران فرهنگ شفاهی، چاپی و الکترونیکی سه نوع رابطه را بین دین و رسانه تشخیص می دهد: 1- سلطه دین بررسانه ها 2- چالش بین دین و رسانه ها3- تاثیر عصر اطلاعات بر دین.
در شرح هر دوره نیز امکاناتی را که وسیله ارتباطی مسلط آن زمان برای ترویج و اشاعه ادیان پدید آورده است بر می شمرد. سپس در شرح فرایند جهانی شدن دو مفهوم جهان نگری و جهانی شدن را از یکدیگر تفکیک می کند و اولی را به معنای تعمیق رابطه متقابل ملت ها و دومی را به مفهوم ملت ومرز بندی می داند و خاطر نشان می سازد که شکل دقیق جهانی شدن دین هنوز کاملا روشن نشده است. به نظر نویسنده شکلی از جهانی شدن دین اشاعه واستقرار نوع بومی یک مذهب در سایر نقاط جهان است که به ناچار برای پذیرفته شدن باید خود را با شرایط فرهنگی محیط میزبان تطبیق دهد. بنابراین اشکال مختلفی از یک مذهب در گوشه و کنار جهان پدید می آید. نویسنده در این مورد از فرق مذهبی جدید ژاپنیو امریکایی شاهد مثال می آورد.در بخش بعدی تغییر تعالیم شعائر و رسوم مذهبی را مورد بحث قرار می دهد و یکی از مهم ترین تاثیرات عصر جدید ارتباطات را در حوزه دین آسان سازی دستیابی به اطلاعات و آموزه های تخصصی ادیان می داند که هر فرد عادی را قادر به خروج از التزام به یک سنت واحد مذهبی و خلق جنبش های مذهبی جدید می کند، یعنی عصر اطلاعات منجر به محو فاصله میان متخصصان مذهبی و طرفداران غیر متخصص دین شده است. -
صفحه 151مقاله حاضر به بررسی پاره ای از قوانین ملی و بین المللی در زمینه حدود و اختیارات وسایل ارتباط جمعی و برخی تاثیرات آموزه های دینی بر کارکرد رسانه ها می پردازد.
در بخش اول پس از تشریح نظریه هنجاری رسانه ها لزوم سازگاری آنها با ارزش های خاص هر جامعه در دو حوزه علوم ارتباطات و حقوق بررسی شده است.
به نظر نویسنده، ابداع نظریه بی طرفی ذاتی رسانه ها نسبت به ارائه اخبار و اطلاعات مشکوک و دارای انگیزه های سیاسی است زیرا هدفمند بودن فعالیت های رسانه ای و تلاش برای ایجاد نظام فکری و ارزشی از وظایفی است که در علوم ارتباطات بر آن تاکید شده است. همان گونه که مخاطبان برای گزینش رسانه مورد علاقه و رضایت خویش ذی حق هستند، رسانه ها نیز حق دارند برای اشاعه و انتشار افکار و اطلاعات مورد قبول خود تلاش کنند.
همچنین وظیفه «آموزش» و «رهبری و راهنمایی» افراد جامعه، رسالت مند بودن فعالیت رسانه ها را تایید می کند.
در حقوق ایران نیز قانونگذاران، مسئولیت اجتماعی و الهی برای رسانه ها قائل شده و متذکر شده اند که رسانه جمهوری اسلامی باید در خدمت اشاعه فرهنگ اسلامی، برخورد سالم اندیشه ها، ارائه آگاهی های مکتبی، سیاسی و اجتماعی، ایجاد احساس مسئولیت، امید و اعتماد در مردم، افشای توطئه های دشمنان داخلی و خارجی و فراهم آوردن زمینه رشد انسان تا مرحله خلیفه الهی باشند. از دیدگاه قانون اساسی آزادی رسانه ها تا جایی پذیرفته می شود که در چهارچوب قابل قبول شرعی باشد. از سوی دیگر امام خمینی، رسانه ها را معلم جامعه و انتشاردهنده تقوا می دانند.
در بخش دوم مقاله، تاثیر دین بر محتوا و کارکرد رسانه ها مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش نویسنده ثابت می کند که التزام به آموزه های اخلاقی و دینی، مسئولیت زا و موجب پیدایش تعهداتی است که به تحرک بیشتر رسانه ها می انجامد.
عدالت طلبی، امر به معروف، نهی از منکر، دفاع از ستمدیدگان و نصیحت و خیرخواهی برای مؤمنان و ائمه مسلمین به رسانه ها و خبرنگاران متعهد اجازه سکوت و مماشات نمی دهد بلکه جستجو، تبلیغ، فریاد و تشویق جامعه به اقدام را وظیفه حتمی آنان می داند -
صفحه 167رسانه ها می توانند بر میزان مذهبی بودن ما تاثیر بگذارند. به نظر می رسد افرادی که به میزان متفاوتی در برابر رسانه ها قرار می گیرند، عقاید مشابهی درباره خدا و مسائل خارج از جهان مادی ندارند. درباره جامعه و رسانه سه نکته را باید مورد تاکید قرار داد: اول، ویژگی فن گرایانه جامعه مدرن، که موجب تنوع فرهنگی، قومی و مذهبی می شود و فرد تصمیم می گیرد چه چیز را باور کند؛ دوم، جایگاه رسانه ها در جوامع مدرن، که رسانه ها را در مقام منبع اطلاعات و آموزش قرار می دهد و سوم، طبیعت رسانه ها که خود را بر ذهن افراد تحمیل می کنند.
نگرش های افراد مذهبی نسبت به رسانه ها از پذیرش غیرانتقادی تا رد کامل حضور رسانه ها در زندگی اجتماع متفاوت است. کلیساها ظهور رسانه های جمعی را پذیرفتند و کوشیدند آنها را به عنوان ابزار به خدمت گیرند و تنها مرجع آموزش درست رسانه ها نیز باشند، در حالی که نسبت به مخاطبان خود بی اعتماد بودند. امروز، همان انتقادکنندگان که تصور می کنند رسانه ها جای مذهب را گرفته اند و «به طور خطرناکی» مخربند از خیال پردازی رسانه ها برای انتقال «انجیل» خود به دیگران سود می جویند. پس چه باید کرد؟ پاسخ ساده نیست. مسائل گوناگونی را باید در نظر داشت که مالکیت رسانه ها، قانونگذاری، رقابت حرفه ای و رسوم فرهنگی از آن جمله اند. اما در نهایت باید کوشید رسانه ها از واقعیت فاصله نگیرند.
- مباحث کارکردی
-
صفحه 175نویسنده در این نوشته فشرده و دایرة المعارفی، می کوشد نقش اسلام را در پیدایش و گسترش ارتباطات نشان دهد. از این منظر دین اسلام از سه جهت بر روند گسترش فرهنگ ارتباطی تاثیر قاطع داشته و در نهایت زمینه انقلاب اطلاعاتی را در اروپا فراهم ساخته است. این سه جهت عبارتند از: پدید آوردن حجم بالایی از ارتباطات شفاهی و رو در رو، ترویج فرهنگ کتابت و تولید کتابهای فراوان طی قرون متمادی و کوشش در جهت تبدیل فرهنگ های شفاهی و مکتوب به پیکره ای واحد و همگون و دارای انسجام. در این جریان، قرآن کریم نقشی آسمانی است که نزول آن با فرمان اقرا (بخوان) نشان دهنده ارزش خواندن و دانستن است. ...
-
صفحه 183ظهور رادیو و تلویزیون در قرن بیستم امکان انتقال پیام به گروه های کثیری از مخاطبان را فراهم آورد و کلیسا در سال های آغازین این تحول توانایی واهمیت رسانه ها را در تبلیغ و ترویج آیین مسیحیت و تقویت ایمان مذهبی پیروان خود به خوبی درک کرد. جریان انجیل گرایی () اولین نهاد مذهبی بود که بو طور رسمی در نوامبر 1920 نخستین برنامه رادیویی مذهبی را پخش کرد و پس از آن واکنش دیگر فرقه های مذهبی به واقعیت نوظهور رادیو، خرید و تاسیس ایستگاه های متعدد بود. در فاصله سالهای 1940 تا 1950 گسترش و تنوع نسبی برنامه های رادیویی مذهبی افزایش یافت و بخش های خبری و برنامه های دینی خاص کودکان نیز پیش بینی و تهیه شد. با گسترش تلویزیون، فرقه های بزرگ مسیحی در آستانه دهه 1950 به پخش برنامه های دینی از تلویزیون روی آوردندو در نهایت عوامل اجتماعی به همراه بهره گیری چند رسانه ای با هدف تبلیغ دین به ظهور پدیده کلیسای الکترونیک انجامید. نتایج پژوهش های انجام شده نشان می دهد که از نظر مخاطبان هدف اصلی کلیسای الکترونیک ارائه خدمات دینی به افرادی است که امکان حضور در کلیسا را ندارند. فراهم ساختن زمینه درک بیشتر مردم ارتباط دادن دین با زندگی روزمره و آموزش بیشتر ادیان نیز از دیگر اهداف کلیسای الکترونیک به شمار می آید. در این مقاله سیر تکاملی برنامه های رادیویی و تلویزیونی مذهبی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته و گونه شناسی برنامه های دینی تلویزیونی از رویکرد های مختلف ارائه شده است. در پایان نیز سعی شده است با بهره گیری از تجارب ارتباطات مذهبی در جهان الگویی کارآمد برای برنامه سازی دینی در صدا و سیما ارائه شود.
-
صفحه 199ظهور رادیو و تلویزیون در قرن بیستم امکان انتقال پیام به گروه های کثیری از مخاطبان را فراهم آورد و کلیسا در سال های آغازین این تحول توانایی واهمیت رسانه ها را در تبلیغ و ترویج آیین مسیحیت و تقویت ایمان مذهبی پیروان خود به خوبی درک کرد. جریان انجیل گرایی () اولین نهاد مذهبی بود که بو طور رسمی در نوامبر 1920 نخستین برنامه رادیویی مذهبی را پخش کرد و پس از آن واکنش دیگر فرقه های مذهبی به واقعیت نوظهور رادیو، خرید و تاسیس ایستگاه های متعدد بود. در فاصله سالهای 1940 تا 1950 گسترش و تنوع نسبی برنامه های رادیویی مذهبی افزایش یافت و بخش های خبری و برنامه های دینی خاص کودکان نیز پیش بینی و تهیه شد. با گسترش تلویزیون، فرقه های بزرگ مسیحی در آستانه دهه 1950 به پخش برنامه های دینی از تلویزیون روی آوردندو در نهایت عوامل اجتماعی به همراه بهره گیری چند رسانه ای با هدف تبلیغ دین به ظهور پدیده کلیسای الکترونیک انجامید. نتایج پژوهش های انجام شده نشان می دهد که از نظر مخاطبان هدف اصلی کلیسای الکترونیک ارائه خدمات دینی به افرادی است که امکان حضور در کلیسا را ندارند. فراهم ساختن زمینه درک بیشتر مردم ارتباط دادن دین با زندگی روزمره و آموزش بیشتر ادیان نیز از دیگر اهداف کلیسای الکترونیک به شمار می آید. در این مقاله سیر تکاملی برنامه های رادیویی و تلویزیونی مذهبی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته و گونه شناسی برنامه های دینی تلویزیونی از رویکرد های مختلف ارائه شده است. در پایان نیز سعی شده است با بهره گیری از تجارب ارتباطات مذهبی در جهان الگویی کارآمد برای برنامه سازی دینی در صدا و سیما ارائه شود.
-
صفحه 229کودکان و نوجوانان، تاثیرپذیرترین مخاطبان تلویزیون به شمار می آیند. این مسئله نگرانی های عمده ای را بین والدین، متخصصان و صاحبنظران علوم اجتماعی و رقبا برانگیخته و تحقیقات زیادی را به خود اختصاص داده است. یکی از مهم ترین مباحثی که در این گستره مطرح است، تناسب محتوا و پیام های رسانه ای با ظرفیت ها و توانایی های تحولی (developmental) کودکان و نوجوانان است. پژوهشگران معتقدند کودکان در مراحل مختلف رشد و تحول شناختی و عاطفی دارای ظرفیت ها و محدودیت های ویژه ای هستند، بنابراین در انتقال مفاهیم باید میزان درک کودکان از این مفاهیم به طور جدی مورد توجه قرار گیرد. این مقاله با بررسی ویژگی های شناختی کودکان و نحوه مفهوم سازی آنان از پیام های تلویزیونی، موضوع آموزش مفاهیم مذهبی را مورد واکاوی قرار می دهد. شاکله اصلی این مقاله را چکیده دو پژوهش انجام شده در این حوزه با عناوین «نقش تلویزیون در شکل گیری و تقویت مفاهیم مذهبی و اخلاقی کودکان دوره ابتدایی» (دادستان و همکاران، 1377) و «کودک، تلویزیون و مفهوم مرگ» (رضایی بایندر، 1378) تشکیل می دهد.
-
صفحه 241این که نحوه رویارویی نهادهای سنتی و مدرن، از جمله رسانه ها در جریان توسعه چگونه باید باشد، از مهم ترین مسائل هر الگوی توسعه است. دیدگاه های لیبرال سرمایه داری و مارکسیستی سوسیالیستی که توسعه را مرادف با گذار از جامعه سنتی می دانند به نفی و رد نهادهای سنتی به نفع نهادها و ساز و کارهای مدرن معتقدند. اشکالات نظری اعتقاد به ناسازگاری ذاتی سنت و مدرنیسم به عنوان مبنای این دو دیدگاه هرگز سردمدارانش را به تجدید نظر در نحوه برخورد سلبی با ساز و کارهای سنتی جوامع وانداشت، تا این که با آشکار شدن برخی از اشکالات درونی نظام های وابسته به این دو الگو در عمل و توفیقات نظام های به نسبت خارج از آنها در مسیر توسعه، زمینه گسترش مفهوم توسعه و بالا رفتن سطح بحث از تکیه صرف بر رشد اقتصادی و کمیت، به اهداف عام تر و کیفیت زندگی فراهم شد و مجموعه سومی از الگوها که به دلیل مرادف ندانستن توسعه با گذار از جامعه سنتی به همگرایی نهادهای سنتی و مدرن از جمله رسانه ها معتقد بودند با عنوان «وحدت گرا رهایی بخش» پدید آمد.
در موضوع ارتباطات دینی، همگرایی روابط میان رسانه های سنتی دینی با رسانه های مدرن دینی زمانی میسر است که هر دو دسته با تبعیت از استراتژی مشترک دینی هم سو و هم جهت با یکدیگر عمل کنند. این مقصود زمانی میسر است که مزیت نسبی کارکردهای دینی هر یک از دو نوع رسانه (سنتی و مدرن) با توجه به مجموعه عوامل زیر مشخص شود:1 توجه به قابلیت ها و محدودیت های ذاتی کانال های ارتباطی 2 علایق و خواسته های مخاطباندر این مقاله سعی شده است با توضیح عوامل فوق نشان داده شود که مدل آیینی از میان مدل های سه گانه ارتباط می تواند شبکه معارف را به عنوان یک رادیوی مذهبی در چهارچوب همگرایی رسانه های سنتی و مدرن دینی قرار دهد.
-
صفحه 253رسانه دینی صرف نظر از این که با آن موافق باشیم یا مخالف هم اکنون وجود دارد و به سختی در تلاش است تا به اهداف خود نایل آید. رسانه دینی می کوشد تا در جهان پر آشوب و رو به انحطاط امروز غرب، مرهمی بر زخم های عمیق روحی مخاطبان بگذارد. ترس از مرگ، نگرانی از تربیت وآینده فرزندان خسته و اشباع شدن از برنامه های معمول تلویزیون های غربی، تلاش برای یافتن راه رهایی از بمباران تبلیغاتی تلویزیون ها، سرگردانی و پرسشگری روح جستجو برای یافتن آرامش و تسکین وصدها عامل دیگر همگی دست به دست هم داده اند تا تلویزیون های دینی در غرب و بسیاری دیگر از کشورهای دنیا، پر مخاطب و پر بیننده باشند. همچنان که به مرور بر تعداد رسانه های دینی افزوده می شود، تعداد علاقه مندان به استفاده از رسانه های دینی نیز افزایش می یابد. بر اساس گزارش sydney morning herald تحقیقات جدید استفاده از اینترنت در ایالات متحده نشان می دهد یک سوم از امریکایی های on line از اینترنت برای نزدیک شدن به خدا بهره می برند. این تحقیقات از رفتارهای 126 میلیون کاربر در ماه آگوست 2003 برداشت شده است. در این تحقیق همچنین آمده است تعداد جستجو گران مطالب مذهبی از 18 میلیون به 35 میلیون رسیده است. در همین حال تعداد افرادی از این دست که از وب برای دست یافتن به مطالب مذهبی استفاده می کنند با رشد 60 درصدی از 3 میلیون نفر در سال 2000 به 5 میلیون نفر در سال 2003 افزایش پیدا کرده است.
بر اساس گزارش مرکز تحقیقات pew در واشنگتن دی سی تنها در فاصله میان مارس 2000 تا سپتامبر 2001 تعداد کاربران علاقه مند از 18 میلیون به 28 میلیون رسیده است به خصوص در جریان واقعه یازدهم سپتامبر بیش از چهل درصد از کاربران جهان حتی از این طریق به ارسال ودریافت دعا و نیایش می پرداختند که 23 درصد آنها از مطالب مربوط به دین اسلام بوده است (بخش خبر آی. تی ایران)می بینید که رسانه های دینی وجود دارند. صدها شبکه رادیو و تلویزیونی دینی نه فقط با وعظ و نصیحت بلکه با انواع برنامه های آرامش دهنده و به دور از روش های تجاری مرسوم. که آمیزه ای از سکس و خشونت و هیجان کاذب است. تاکنون مخاطبان خود را راضی نگه داشته اند. مقاله زیر بحثی در مورد این رسانه ها است.
- ضمائم
-
برگ فراخوانصفحه 261
-
راهنمای تنظیم مقالهصفحه 262
-
فرم اشتراکصفحه 263
-
چکیده مقاله های تالیفی به انگلیسیصفحه 264