مجله پژوهش های اعتقادی کلامی
پیاپی 4 (زمستان 1390)

قدیس آنسلم بر آن است که حتی آدم احمق و سفیه نیز در ذهن خود واجد تصوری از «موجودیکه بزرگتر از آن را نتوان تصور کرد» است و داشتن تصور مزبور از راه آموختن حاصل نمی گردد، به عبارت دیگر تصور «موجودیکه بزرگتر از آن را نتوان تصور کرد» تعلیمی نیست، بلکه هر کس حتی آدم ابله، بی خرد و نادان نیز آن را با خود به دنیا می آورد، به عبارت دیگر مفهوم خداوند به عنوان «چیزیکه نتوان بزرگتر از آن را تصور کرد» ذاتی و فطری انسان است و به همین دلیل است که قدیس آنسلم بر این باور است که حتی سفها نیز در ذهن خود واجد تصور و و مفهوم «موجودیکه بزرگتر از آن را نتوان تصور کرد» هستند. از دیدگاه علامه کمپانی هرگاه به مفهوم وجوب به طور دقیق و عمیق نظر افکنده شود از صرف تصور دقیق آن، تصدیق عینی و خارجی آن لازم خواهد آمد، به عبارت دیگر نظر دقیق و عمیق در مفهوم وجوب، وجود و حقیقت عینی و خارجی واجب الوجب الوجود بالذات را اثبات خواهد کرد.

فطرت انسانی از جمله موضوعات اساسی درشناخت انسان می باشد که درقرآن کریم ومتون اسلامی توجه زیادی به این مسئله شده است. در این نوشتار ابتدا با روش بررسی اسنادی، معنای فطرت از دیدگاه متفکرین اسلامی بیان می گردد وسپس با روش توصیفی تحلیلی، به تبیین چگونگی ارتباط فطرت با تربیت به عنوان یکی از عوامل اساسی در شکوفایی فطرت، پرداخته می شود ودر نهایت الگوی «تربیت دینی» و اهداف مهم وبرخی روش های آن، به عنوان الگوی برتر جهت هدایت فطرت معرفی می گردد.

امکان دیدار امام عصر(عج) در غیبت کبری (به معنای امکان وقوعی نه عقلی) از مسائل موثر بر فضای فکری و اعتقادی جامعه تشیع است و با توجه به اینکه غیبت آن حضرت، خفای عنوانی است نه خفای شخصی، هر چند اصل اولی بر عدم ملاقات با آن حضرت است که فلسفه یغیبت او به شمار میرود، اما تشرفاتی که متواتر از صلحا و علما نقل شده بر این دلالت دارند که استثنائا ملاقات با حضرت امکان پذیر است و دیدگاهی که امکان ملاقات را در غیبت کبری نفی می کند به توقیع صادر شده توسط علی بن محمد سمری استناد میکند که در آن مدعی مشاهده، دروغگو و افترا زننده معرفی شده است؛ اما صرف نظر از سند این توقیع باید گفت«همان گونه که علامه مجلسی و دیگران برداشت کرده اند، هدف از صدور توقیع در فضای فکری شیعه در پایان دهه غیبت صغری که در آن از طریق سلسله وکلا و نائبان خاص با حضرت ارتباط داشتند، امام عصر(عج) برای جلوگیری از سوءاستفاده یمدعیان دروغین، ادعای مشاهده ایرا که توام با ادعای نیابت و سفارت باشد نفی کرده و ناظر به مشاهده یعاری از آن که به اذن خود ایشان رخصت تشرف باشد نفیا و اثباتا نیست؛ و بر فرض اینکه توقیع بر نفی مطلق رویت دلالت داشته باشد، خبر واحد است و با اخبار متواتر تشرفات نمی تواند معارضه کند. پس ملاقات فی الجمله در غیبت کبری امکان پذیر است.

هماهنگی و همآوردی فلسفه و عرفان برای انسان و چگونگی تعامل این دو از جمله مباحث اساسی و لازم در حوزه مسائل فلسفی، عرفانی و دینی است؛ چه آنکه شناخت دقیق فلسفه و چگونگی همسویی آن با عرفان در تکامل و کمال خواهی انسان و نیل او به حقیقت، حائز اهمیت است. در این میان، نگاه ها و برداشت های مختلفی به فلسفه و فلسفیدن شده است. برخی نگاه ها جانبدارانه و برخی نفی انگارانه است، به همین سبب عده ای فلسفه را کاملا رد و غیر قابل جمع با عرفان می دانند؛ کمال خواهی و عشق را حقیقتی که با فلسفه سازش ندارد، می دانند. برخی دیگر فلسفه را همخوان و همراه با عشق و عرفان دانسته و تجلی حقیقت فلسفه را در عرفان جستجو می-کنند، بنابراین پرسشها و مجهولاتی در ترابط و چگونگی تعامل فلسفه و عرفان در دستیابی انسان به حقیقت و رسیدن به سعادت و کمال مطرح می شود. در پژوهش حاضر با روش کتابخانه ای و تحلیل و توصیف داده های مطالعاتی به بررسی و تبیین این موضوع پرداخته و به سوالات مطروحه در این بحث پاسخ داده است به گونه ای که از مجموع مباحث می توان به دست آورد که نوع نگاه به فلسفه و تفکر بسیار مهم بوده و همچنین برداشت از عرفان هم اهمیت دارد و نهایتا می توان اذعان کرد که هر دو باید حقیقتی را بیابد و بچشد تا فلسفه حقیقی و حقیقت عرفان باشد و در این صورت همراهی و همسوییاین دو و نقش آن در رسیدن انسان به حقیقت و کمال مطلوب، مبرهن خواهد شد.

بررسی تعهد و التزام دینی جوامع یکی از مسائل عمده جامعه شناسی دینی است که در پژوهش هایدینی مورد بررسی قرار می گیرد و هدف از آن ارائه الگویی برای تعهد دینی است که با مقیاس قرار دادن آن بتوان به سنجش دینداری افراد و جوامع پرداخت. این رویکرد مبتنی بر این پیش فرض است که اولا ارائه سنجه هایدینداری امکان پذیر است و ثانیا این سنجه ها را به نحو «ابژکتیو» می توان به کار برد. با این پیش فرض ها بود که از ابتدای قرن بیستم در غرب و از چند دهه پیش در ایران تلاش هاییبرای ارائه چنین سنجه ایاز دین شده است؛ جدا از اینکه این تلاشها تا چه حد موفق بوده، خلا مباحث عمیق فلسفی در این زمینه احساس می شود؛ مخصوصا زمانی که اکثر سنجه هایدینی ارائه شده بی گانه با دین اسلام است. در این تحقیق تلاش شده تا ابتدا با معیارهای درون دینی سنجه ایاز دینداری ارائه کنیم و با بررسی دیدگاه قیاس ناپذیری دینداری ویتگنشتاین، به این پرسش پاسخ دهیم که آیا اصولا چنین سنجه هاییمعیارهایی«ابژکتیو» هستند و یا «سابژکتیو».

شیخ در نمط پایانی اشارات بر خلاف رویکرد سنتی مشایی اش، نگاه متفاوتی به نفس و برخی قوای آن دارد. واکاوی این مساله و برخی قرائن محتمل دیگر نشان می دهد، وی نفس را در دو حوزه وجودی و معرفتی مولفه ایپویا و اشتداد پذیر لحاظ کرده است. اوج هنر ابن سینا را می توان در تلفیق دو حوزه وجودی و معرفتی نفس و لحاظ فرایند اشتداد وجودی آن به عنوان نردبان تعالی معرفتی و وصول نفس به انفعال محض جستجو نمود. درمقاله حاضر با تاکید بر رویکرد خاص شیخ، ابتدا بررسی و مشخص شده است که رویکرد مبتنی بر نفی جوهر شناسی و بدیهی انگاری موضع نهایی وی نبوده است،سپس با استفاده از نگرش تلفیقی ابن سینا، کیفیت تهیاء معرفت اطلاقی برای نفس در حوزه معرفتی حکمت سینوی تبیین شده است.

برخی از مورخان، روش مسلمانان را به دو جریان اصحاب حدیث با مشخصه عقل ستیزی، و متکلمین با مشخصه عقلانیت، تقسیم بندی می کنند. این تقسیم که از جریانات فکری غیر امامی گرفته شده است، به امامیه نیز بسط داده می شود. در کتب بسیاری، محدثین شیعی چون شیخ کلینی و شیخ صدوق به عقل ستیزی متهم شده اند. دراین مقاله سعی شده است تا با مراجعه به کتب این دو شخصیت مهم امامی، جایگاه عقل در نظر ایشان آشکار گردد.