فهرست مطالب

دانش های بومی ایران - پیاپی 2 (پاییز و زمستان 1393)

نشریه دانش های بومی ایران
پیاپی 2 (پاییز و زمستان 1393)

  • تاریخ انتشار: 1393/11/06
  • تعداد عناوین: 7
|
  • مرتضی فرهادی* صفحات 1-49
    بی توجهی به دانش ها و فن آوری های سنتی در جامعه ما و اغلب کشورهای جهان سوم، و از آن جمله در کشورهای همسایه، در هنگامی اتفاق می افتد که شکست های پی درپی برنامه های توسعه به سبک غربی، و نابودی محیط زیست در سطح بین المللی سبب شده، دانشمندان متاخرتر و روشن بین و آینده نگر جهان و مجامع بین المللی همچون فائو، یونسکو، کمیسیون برانتلند و بانک جهانی هر روز بیشتر متوجه خطاهای پیشین خود در امر توسعه جهان سوم، و بی توجهی به جنبه های فرهنگی و دانش ها و فن آوری ها و مدیریت و عقلانیت بومی شده اند؛ و در پی جبران اشتباهات خویش می باشند. اما اغلب شیوه روشنفکران جوامع سنتی، همچون آن مرید اصفهانی که حاضر نبود حتی با اقرار مراد به بدخطی خویش، به این واقعیت گردن نهد! همچنان به راه خویش ادامه می دهند. در این مقاله سعی شده که به گوشه ای از دانش ها و فن آوری های سنتی ایران پرداخته شود.
    کلیدواژگان: دانش بومی، فن آوری سنتی، جوامع سنتی، توسعه، فن آوری های مردمی
  • محمود جمعه پور* صفحات 50-79
    تجربه روشن ساخته است که بسیاری از تکنیک ها و روش های بومی در عرصه تولید، فرهنگ و اجتماع در جامعه محلی به دلیل سازگاری و تطابق با زیست بوم این جوامع، همان روش هایی هستند که امروزه معرف روش های رسیدن به توسعه پایدار می باشند. بومی سازی می تواند به کاهش پیامدهای آسیب شناختی جریان توسعه از طریق سازگاری با مفاهیم جدید توسعه و تقویت سرمایه اجتماعی، دموکراسی مشارکتی و توانمند سازی قشر ضعیف جامعه منجر شود. به عبارت دیگر اگر بومی سازی را انطباق الگوها و روش های بیرونی توسعه با شرایط درونی جامعه محلی و تقویت الگوها و روش های بومی متناسب با جریان توسعه بدانیم، می تواند به توانمند سازی جامعه محلی کمک نماید. این انگاره می تواند رویه غالب الگوهای مرسوم توسعه در جهت تمرکز، یکنواخت سازی و حذف تنوع و تکثر را تعدیل نماید و پیامدهای منفی آن را کاهش دهد. نظام های دانش بومی باید به مثابه جزئی از منابع ملی مورد توجه و ملاحظه قرار گیرند. دانش بومی یک عنصر کلیدی سرمایه و دارایی اصلی مردم محلی در تلاش برای بدست آوردن کنترل زندگی شان است.
    در این مقاله بومی سازی در عرصه توسعه روستایی به عنوان بخشی که بومی سازی معنا و مفهوم واقعی خود را پیدا می کند و به عنوان یک الگوی توسعه پایدار مورد توجه قرار گرفته است. در برخی از عرصه ها مانند توسعه روستایی و کشاورزی با توجه به سازگاری اکولوژیکی، فرهنگی و تاریخی آن با جامعه محلی، بومی سازی ارج و احترام نهادن به روش ها و تکنیک های بومی، روزآمد کردن این روش ها و ترکیب دانش بومی با دانش روز است. در این عرصه باید بومی سازی را به معنی بازگشت به خود، حفظ و احیاء روش های بومی و مقابله با از خود بیگانه شدن، بی هویتی و طرد همه روش ها و سنتهای بومی به صرف سنتی بودن دانست. بومی سازی مبتنی بر دانش بومی است که در فلسفه خود، مردم را بخشی از کره زمین و نه صاحب آن می داند و زمانی که هدف برنامه ریزی رسیدن به توسعه پایدار باشد این فلسفه کاربرد دارد. در این مقاله با ذکر نمونه هایی از تکنیک ها و روش های سنتی که با توسعه پایدار روستایی سازگاری بسیاری دارند، نشان خواهیم داد که بومی سازی در این عرصه یعنی نگهداری و تقویت روش های بومی سازگار با شرایط جامعه و سرزمین، یا در عرصه کشاورزی احیاء روش های بومی که از بین رفته یا در شرف نابودی کامل می باشند به عنوان روشی برای رسیدن به توسعه پایدار.
    کلیدواژگان: بومی سازی، توسعه پایدار، دانش بومی، تنوع اکولوژیک، تکنیک های کشاورزی بومی
  • هوشنگ حمیدی صفحات 80-108
    این مقاله، مقاله ای کاملا تحقیقی است و به چگونگی بکارگیری طب جدید در مناطق روستایی با الگوگیری از تعاونی های سنتی روستایی خرده مالکی اشاره دارد. تحقیق اصلی این مقاله در دو ناحیه روستایی ایران انجام گرفته که عبارتند از:1- مناطق روستایی فریدن، واقع در استان اصفهان که از پنج گروه جمعیتی لر، ترک، فارس، ارمنی و گرجی تشکیل شده است.
    2-مناطق روستایی سلسله، واقع در استان لرستان که ساکنان آن را لک ها تشکیل می دهند.
    کلیدواژگان: بومی سازی، علم پزشکی، مناطق روستایی، بیمارستان روستایی
  • کاظم ملازاده* صفحات 109-128
    در سال 1936 میلادی، در جریان کاوش یک محوطه اشکانی در مرکز بین النهرین، ابزاری کشف شد که شامل یک کوزه سفالی کوچک به ارتفاع 14 سانتیمتر بود و داخل آن، یک استوانه مسی با میله آهنی، تعبیه شده بود. نمونه های قابل مقایسه این ابزار، بعدها از محوطه های دیگری (از جمله در تیسفون پایتخت ایران در دوره اشکانی و ساسانی) به دست آمد. با توجه به ویژگی های این یافته، از همان ابتدا به درستی به عنوان یک پیل الکتریکی، شناسایی شد و فرضیه هایی در ارتباط با کاربرد آن مطرح گردید، که عبارت بودند از: استفاده در زمینه آبکاری برقی، استفاده در زمینه جادوگری و استفاده طبی. فرضیه نخست به دلیل پیچیدگی علمی و فنی روند آبکاری برقی و همچنین فقدان کارایی لازم پیل اشکانی برای آبکاری، مورد تردید است. کاربرد جادوگری نیز با توجه به پشتوانه علمی و فنی این یافته، دست کم در ارتباط با نمونه اشکانی، قابل پذیرش نیست. بنابراین با توجه به شواهد و مدارک تاریخی که نشان می دهد، در این دوره از ماهی برقی برای تسکین درد استفاده می شده و نیز با توجه به تجارب طب مدرن در زمینه استفاده از جریان های ضعیف الکتریکی برای تسکین درد و بهبود تعدادی از امراض، به نظر می رسد کاربرد طبی قابل قبول ترین فرضیه در این رابطه باشد. بین النهرین در دوره اشکانی، یکی از مراکز مهم ارتباطی شرق و غرب بوده و در چنین محیطی، درمانگران و یا تکنسین ها، با استفاده از تجارب خود و نیز اطلاعاتی که از چین و روم به این منطقه می رسیده، به ساخت این ابزار اقدام کرده اند.
    کلیدواژگان: دوره اشکانی، پیل اشکانی، خوجوت ربوا، تاریخ علم، دانش بومی
  • سیده زهره میردیلمی*، غلامعلی حشمتی، حسین بارانی صفحات 129-154
    یکی از موارد بحث برانگیز پیرامون گیاهان دارویی، دانش بومی است. این دانش بسیار گسترده است و جنبه های متفاوتی از جمله اتنوبوتانی گیاهان دارویی را نیز دربرمی گیرد. اتنوبوتانی به معنی دانشی است که بشر از گیاه-شناسی و اکولوژی محیط زیست گیاهان دارد. در این تحقیق یک ارزیابی اتنوبوتانیکی در 5 روستای واقع شده در منطقه ترکمن نشین اطراف شهرستان کلاله واقع در شمال شرقی استان گلستان، صورت پذیرفت. جمع آوری اطلاعات با استفاده از مصاحبه و پرسشنامه در سه مرحله انجام شد و اطلاعاتی مانند زمان جمع آوری، پراکنش اکولوژیکی، نام محلی، خواص درمانی و اندام دارویی مورد استفاده برای گیاهان مورد مطالعه، مجموعا با استفاده از 234 پرسشنامه ثبت شد. در این بررسی تعداد 45 گونه دارویی– خوراکی، متعلق به 21 خانواده با توجه به سابقه مصرف توسط مردم بومی معرفی شد. نتایج نشان داد که دانش بومی نه تنها دارای اطلاعاتی در زمینه خواص درمانی گونه های دارویی است، بلکه درمورد خصوصیات اکولوژیکی گیاهان (اتنواکولوژی) نیز اطلاعات گرانبهایی دارد که حتی بدون نیاز به عملیات اکولوژیکی و صرف هزینه و زمان بسیار جهت پلات اندازی، می توان پراکنش تقریبی آنها را نیز برآورد نمود.
    کلیدواژگان: گیاهان دارویی، اتنوبوتانی، اتنواکولوژی، کچیک
  • امیرحسین چیت سازیان، حیدرضا جویباری، علیرضا بهارلو* صفحات 155-185
    مسگری کاشان از جمله صنایع و هنرهای سنتی و کهن شهر تاریخی کاشان است که متاسفانه امروزه - همچون اغلب صنایع دستی و سنتی این شهر - با رکودی بی سابقه مواجه شده و جایگاه اصیل و واقعی خود را از دست داده است. قسمت عمده ای از بازار کاشان که بنا بر اسناد و مدارک تاریخی و همچنین اقوال صنعت کاران این حرفه و عموم، زمانی سراسر حجره های مسگری و مسکوبی بوده، در حال حاضر به بازاری عمومی برای عرضه سایر کالاها مبدل شده و کمتر جایی را در آن برای مسگری و پیشه وران ماهر آن می توان یافت.
    در این تحقیق با در نظر گرفتن نقش و جایگاه صنایع دستی و هنرهای کهن، حوزه فلزکاری سنتی، بویژه مسگری و پیشینه آن مورد توجه قرار گرفته و در این راستا بازار قدیمی شهر کاشان به عنوان نمونه مطالعاتی، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق، هم از نوع میدانی و هم کتابخانه ای (اسنادی تاریخی و تحلیل محتوا) بوده است و در نهایت سعی شده است تا با استناد به بررسی ها و تحقیقات و همچنین با رجوع به منابع مستند، علل افول و انزوای این صنایع عنوان شود و راهکارهای لازم تا حد امکان پیشنهاد گردد.
    کلیدواژگان: هنرهای سنتی، فلزکاری، مسگری، بازار کاشان
  • محمدسعید جانب اللهی* صفحات 186-212
    موضوع این مقاله بررسی وضعیت برخی ازصنایع سنتی در دوره ای ازتاریخ میبد است که جامعه آن هنوز دارای ویژگی های یک جامعه بسته بود و ارتباط محدودی با خارج از محیط خود داشت. در خیلی از موارد احتیاجات و ضروریات اولیه زندگی خود را راسا تهیه می کرد و جامعه ای نسبتا خودبسنده بود، شاید سال ها گذرکسی به شهر نمی افتاد، حتی به پول نیاز چندانی نداشت که بیشتر داد و ستدهایش پایاپای بود، وپول مبادله نمی شد و اگر در انبارش جنس موجود نبود «چوب خط» می گذاشت و نسیه می برد. دراین دوره هنوز دایره تقسیم کار حتی از نظر سنی و جنسی بسیار محدود بود، مشاغل کاملا از یکدیگر تفکیک نشده بود، فهمیدن این که یک پیشه ور واقعا چه نوع تخصصی دارد دشوار بود. اما بین روستاهای گوناگون میبد نوعی تقسیم شغل وجود داشت، زنها نیز به تناسب شغل و حرفه شوهر در فعالیت های گوناگون شرکت می کر دند، حتی بچه ها در چرخه اقتصادی نقش مشخص و معینی داشتند و باید قدمی، هر چند کوتاه و نامتعادل، بر می داشتند. وفاق اجتماعی درحدی بودکه در دادگاه بخش حتی یک مورد پرونده جنایی به چشم نمی خورد.
    کلیدواژگان: میبد، آسیاب، مازاری، عصاری، روغنگری، سنگ ابزار
|
  • Morteza Farhadi* Pages 1-49
    Neglecting traditional knowledge and technologies in our society and most of the third world countries such as our neighbors occurs when constant failure of western style of development plan and universal destroy of environment make later intellectual and far sighted scholars and international organizations such as Fao, Unesco, Brundtland commission and World Bank increasingly take in to account their mistakes towards third world development and neglecting cultural aspects and indigenous knowledge, technologies, management and rationality. They try to compensate their mistakes. However most of the methods of intellectual from traditional societies incessantly follow their own way like that Isfahani fellow who denied confessing his bad handwriting. Here in this article there is an attempt to consider some points of Iran's traditional knowledge and technologies.
    Keywords: indigenous Knowledge, traditional technologies, raditional societies, development, popular technologies
  • Mahmood Jomehpour* Pages 50-79
    Experiences have manifested that local techniques and indigenous knowledge are the best way for achievement of sustainable livelihood development. The indigenous knowledge is adapted to environmental, social and economic local conditions. It is a part of social and cultural capital oflocal communities and can be able to empower these communities. Thesystems of indigenous knowledge should be seen as a part of national resources. Indigenous knowledge is a key element of essential capital of local people who try to control their own lives. Traditional knowledge is more than a simple compilation of facts drawn from local and often remote environments. It is a complex and sophisticated system of knowledge drawing on centuries of wisdom and experience. It also constantly grows and changes with new information. For using this complicated system, one must include the indigenous peoples themselves as practitioners. Although traditional knowledge systems of indigenous peoples, are highly variable in their content and style, nonetheless all have a great deal to offer in sustaining life on the planet. Most of traditional knowledge systems assume that people are part of the land, rather than they own the land, so they consider themselves as true guardians. The wisdom derived from this philosophy can be used to take advantage when planning for sustainable development. Thus, there is a great benefit to use the two knowledge systems together. This paper debates the importance and role of indigenous knowledge in sustainable development, especially in remote region and rural community in Iran. It introduces some of traditional ways that local people used for irrigation and agriculture in the arid and semi arid zones so qanat or kariz. This ways is smart adaptation to hard environmental conditions and can be applied in development process.
    Keywords: making indigenous, sustainable development, indigenous knowledge, ecological variety, indigenous techniques of agriculture
  • Hoshang Hamidi Pages 80-108
    This is a totally researching article which points to usage of New Medicine in rural area following the model of traditional rural small holder cooperation. The research was done in two rural areas:1. Faridan rural area in Isfahan province which consist of five kinds of population: Lor, Tork, Fars, Georgian, Christian Arab2. Selsele Rural area in Lorestan province whose inhabitance are Lak. Findings show the success of using traditional rural models in construction and management of rural hospital.
    Keywords: localization, medical science, rural areas, rural hospitals
  • Kazem Mollazadeh* Pages 109-128
    In 1936 AD, during excavation of a Parthian site in central Mesopotamia, a device was discovered consisting of a small clay pot with 14 cm height, in which a copper cylinder with an iron rod had been placed. Comparable samples of the device were later discovered in other sites (such as Ctesiphon, capital of Iran during the Parthian and Sassanid period). Considering the features of the device, it was correctly identified as an electric cell at the outset, and some hypotheses were raised about its application including electroplating, magical and medical use. Due to scientific and technical complexity of the electroplating process and also lack of necessary efficiency of the Parthian cell in electroplating, the first hypothesis is less accepted today. Based on scientific and technical support of this finding, it cannot be accepted that the Parthian cell has had a magical use. Therefore, since historical evidence shows that in this historic period, electric fish had been used to relieve pain and also considering the modern medicinal experience in use of weak electrical currents to relieve pain and cure a number of diseases, the most likely hypothesis seems to be associated with medicine. In the Parthian period, Mesopotamia was one of the most important centers of the East-West relationship. In such an environment, medical technicians and physicians have made such a tool using their experience and the knowledge imparted to this region from China and Rome.
    Keywords: Parthian period, Parthian cell, history of science, Khujut Raboua, native knowledge
  • Seyed Zohreh Mirdeylami*, Gholamreza Heshmati, Hossein Barani Pages 129-154
    Indigenous knowledge on medicinal plants is crucial. This extensive knowledge contains different issues such as ethnobotany of medicinal plants. Ethnobotany is human knowledge on botany and plant ecology. In this paper, an ethnobotanical survey has done in the five Turkmen villages around Kalale district which is located in Northeast of Golestan province. Data collection was done via interviewing, using questionnaires/sheets (totally two hundred and thirty four sheets) at the tree trips/stages to record various data such as collecting time, ecological distribution, local name, medicinal uses and parts of plants used by people. In this study, local people have identified 45 medicinal, edible species which are belonging to 21 families. The results showed that Indigenous knowledge presents invaluable data on the ecological characteristics of plants (ethnoecology), so that can be used to explain distribution of many plant species without applying any expensive and time consuming ecological methods. Meanwhile they have a rich knowledge about medicinal usage of plants.
    Keywords: medicinal plants, Ethnobotany, Ethnoecology, Kechik
  • Amir Hossein Chitsaziyan, Vahidreza Jooybari, Alireza Baharloo* Pages 155-185
    Kashan copper work is one of the old and traditional arts and crafts of this historic city which, like the most handcrafts of Kashan, has encountered unprecedented downturn over the years and lost its genuine position today. The main part of Kashan bazaar, which had once been devoted to copper workshops based on historical documents and artisan's and public recounting, is now transferred to a public place for trade and sale of ordinary and daily products. Today we can hardly find copper works or the skilful artisans of this industry. In the present research presented as a paper, the realm of traditional metalwork, especially copper is studied. The case study in this research is the historic bazaar of Kashan city as a valuable sample. This is a field and library research (documentary and content analysis) in which the reasons for stagnation of this industry are studied and essential solutions or suggestions are presented by emphasis on the obtained information and authenticated sources.
    Keywords: traditional arts, metalwork, copper work, Kashan Bazaar
  • Mohammad Saied Janebollahi* Pages 186-212
    This article study condition of some traditional industries during a historical period in which the society was closure and had restricted communication with its outsiders. In such a self-sufficient society, there was bartering instead of exchanging money, limited division of labor, overlapped occupations. However there was a kind of division of labor among different villages of Meibod, women participation in various activities due to their husband's jobs. Even children had their own roles in economic cycle. Social solidarity was so high that there couldnt find a criminal case in the court.
    Keywords: Meibod, windmill, stone devices