ماهنامه گستره انرژی
پیاپی 72 (فروردین 1392)

تحریم های نفتی در سال های اخیر، نگاه دست اندرکاران صنعت نفت را به امکانات داخلی معطوف ساخت که این موضوع به نمایش توانمندی، ارائه پتانسیل های صنعتی و مجهز شدن به دانش روز منجرگردید. در راستای پیشبرد این اهداف همکاری میان دولت و صنعت نفت شدت گرفت تا با مساعدت هم بتوانند موانع پیش رو را برطرف سازند. بسیاری از کالاها و تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت امکان ساخت و بومی سازی دارند لذا باید دولت و وزارت نفت در انتقال و نهادینه کردن فناوری های مورد نیاز مساعدت و همکاری لازم را به بهترین شکل ممکن صرف کنند و ضمنا بتوانند موانع و مشکلات قراردادی سازندگان و صنعتگران داخلی را نیز به حداقل برسانند. البته با در پیش گرفتن این رویه و ادامه آن یعنی اعتماد و تعامل لازم با صنعت داخلی، سیاست گذاران حوزه نفت و مدیران اجرایی ارشد می توانند نتیجه اعتماد و باور قلبی خود به توانمندی سازندگان را بیش از پیش مشاهده کنند.

صنعت حفاری فراساحلی از پویاترین حوزه های صنعت نفت و گاز در بخش های اکتشاف و تولید ذخایر سوخت های فسیلی به شمار می رود. شرکت های پیمانکار حفاری فراساحلی با دارا بودن دکل های حفاری که از ویژگی های متفاوت برخوردارند در بازار های منطقه ای رقابت می کنند. دراین شماره گزارش تحلیل بازارجهانی دکل های فراساحلی و جدول پراکندگی جغرافیایی دکل های حفاری فراساحلی برحسب نظام مالکیت دکل های حفاری فراساحلی و چگونگی قیمت گذاری این شرکت ها در نقاط مختلف دنیا بررسی می شود.

مسئله افت تدریجی نرخ بازدهی چاه ها با آغاز تولید نفت از هر چاه و با جریانی مداوم آغاز می شود. نکته قابل توجه تفاوت میان افزایش ظرفیت حجم تولید نفت و کاهش سالانه نرخ تولید از چاه های موجود می باشد که بین چهار تا نه درصد است. حجم ذخایر اکتشاف شده نفت سالانه در مقایسه با حجم مصرف سوخت های فسیلی دنیا عددی کوچک است اما رشد اقتصادی دنیای امروز در گروی افزایش عرضه نفت می باشد. عامل اصلی ایجاد این شرایط ناتوانی مصرف کنندگان آمریکایی و اروپایی در افزایش بهایی بالاتر از سوخت های فسیلی است. لذا در طول زمان آمادگی برای زندگی غیر نفتی باید تقویت شود.

کنفرانس بین المللی سالانه آی. اچ. اس کراویک از منظری دیگر با موضوع ورود میادین نفتی به دوره افول تولید خود و کاهش تدریجی حجم تولید نفت برگزار می شود، اما چالش پیش روی این کنفرانس یافتن رهبران مناسب و مستعد می باشد. برکناری مدیران ذیربط از بررسی اطلاعات مذکور قابل استنباط است. جریان «سونامی نقره ای» و سیاست کوچک سازی جهت تضمین بقا در صنعت نفت از عوامل تغییرات در مدیریت ارشد شرکت هاست. سهامداران ماجراجوی شرکت ها نیز مسبب این مشکل هستند. ازجمله راهکارهای موجود، می توان به افزایش توانمندی شرکت ها در شناسایی موارد بالقوه مدیریتی و استفاده از تجارب مرتبط در راستای احقاق دستاوردهای شرکت ها اشاره کرد.

ازابتدایی ترین چاه های هوشمند چاه های مجهز به حسگر و یا تجهیزات ابزار دقیقی بود که دارای امکان ذخیره سازی اطلاعات و داده های جدید می باشد.تسریع تشخیص مشکلات جهت رفع از مزیت این چاه هاست. سیستم هوشمند چاه ها بر نگاه انفرادی بر هر حلقه چاه اولویت دارد. این هوشمندسازی به افزایش دقت، دارابودن اطلاعات به روز وتوانایی برنامه ریزی موثر منجر می گردد.

بهره گیری از انرژی های تجدیدپذیر شامل نکاتی اعم از: غیرقابل جایگزین بودن حجم سوخت های فسیلی در مدت زمان کوتاه، تبدیل حامیان انرژی های تجدیدپذیر به مصرف کنندگان این انرژی ها، عدم استقلال قابلیت کاربرد انرژی های تجدید ‎پذیر در دراز مدت و نیازمندی تعدادی از سوخت های تجدیدپذیر به یارانه می باشد. وخامت مشکلات به علت گران بودن انرژی های تجدیدپذیر و موانع پیش رو دراستفاده از این انرژی ها می باشد. لذا باید در جهت برطرف نمودن موانع و توسعه دانش تولید انرژی با وابستگی کمتر به منابع زیستی حرکت کنیم که شامل امتیازاتی شامل آلایندگی کمتر و مزیت‍ هایی از این دست می باشد.

جهت انتخاب بهترین روش برای توسعه نفت وگاز ایران و تدوین راهبردهای مربوطه تحقیقی انجام شد که بر اساس توصیف داده ها بر حسب متغیرهای موجود و بیان ضریب همبستگی آنها تنظیم گردید. از بین پنج متغیر روش امتیازی، روش تامین مالی از منابع دولتی، روش فاینانس، روش بیع متقابل و روش مشارکت در تولید، روش بیع متقابل و روش مشارکت درتولید با توجه به شرایط و مقررات جمهوری اسلامی باید تصحیح گردد. قراردادهای مشارکت درتولید از دیدگاه سرمایه گذار جذابیت داشته و روش بیع متقابل از ویژگی های جذب سرمایه و... برخوردار می باشد.

افت ظرفیت تولید نفت که عمدتا ناشی از تحریم هاست یکی ازچالش های پیش روی ایران است. دوران کهولت میادین بزرگ نفتی کشور و سیر نزولی منحنی تولید از عوامل افت تولید می باشد. بخشی از افت تولید از طریق اکتشاف جدید و بهره برداری از میادین و عمدتا از اجرای طرح های توسعه و افزلیش بازیافت از میادین نفتی و تزریق گاز کافی به میادین جبران می شود. از جمله راهکارهای موجود می توان به اتکا به بخش های خصوصی، سرمایه، توان مدیریتی و پیمانکاری، جلوگیری از پراکنده شدن امکانات و توجه به میادین نفتی خصوصا میادین مشترک اشاره کرد.

عدم تغییر بی سابقه سه دلار برای هر میلیون بی.تی.یو گازطبیعی، دو شرکت ساسول آفریقای جنوبی ورویال داچ شل را در بخش تولید و صادرات جی. تی. ال از خاک ایالات متحده جهت فعالیت بیشتر ترغیب نموده است. در فرآیند تولید جی. تی. ال گاز طبیعی به فرآورده های گران قیمت تری نظیر گازوئیل، نفتا و انواع روغن موتور تبدیل می شود. تجاری سازی تولید جی. تی. ال برای اولین بار در دنیا درپروژه قطر جهت تنوع بخشیدن به صادرات گاز طبیعی روی داده است. باتوجه به قیمت گذاری 110 دلاری محصولات طرح، بازده اقتصادی اجرای پروژه برای شرکت شل قابل توجه است. از انتقادات وارده می ‎توان به افزایش هزینه های اجرای طرح پیرل با ظرفیت تولید140 هزار بشکه جی. تی. ال و انتشار حجم زیادی از دی اکسید کربن در فرآیند تولید جی. تی. ال اشاره کرد. قیمت تجاری گاز طبیعی و نفت خام از عوامل اصلی برای توجیه ساخت یک واحد تولید جی. تی. ال است.

با وجود ادعای روابط کنونی قدرتمند روسیه و چین رقابت های پیدا و پنهانی میان این دوکشور در حوزه های مختلف وجود دارد. چینی ها فرصت های ارزشمند اقتصادی در بخش های عرضه انرژی و مواد خام برای روس ها فراهم کرده اند. روس ها نیز با داشتن انواع ذخایر معدنی و مواد اولیه از منابع تامین تقاضای رهبران پکن محسوب می شوند. همکاری های راهبردی دوکشور برسیاست های جهانی تاثیرات پایداری دارد که دارای دلایل متعدد از جمله: تفاوت های فرهنگی، تضاد منافع و... می باشد. اصلی ترین دلیل توسعه از دید مشترک دو طرف را باید در لزوم مقابله نفوذ فزآینده آمریکا درشرق و مرکز آسیا دانست.

صدور پروانه های اکتشاف توسعه و تولید در راستای اعمال حاکمیت و مالکیت بر مخازن نفت وگاز کشور، طلیعه پایان یافتن بر کشمشش درباره تفکیک وظایف حاکمیتی در صنعت میان شرکت ملی نفت و وزارت نفت است. تصویب دو قانون از طرح های سه قلوی نفتی و موادی از قانون برنامه پنجم عامل تفکیک وظایف تصدی گری از حاکمیتی درصنعت نفت ایران محسوب می شود.

راه اندازی تعدادی از طرح های پتروشیمی در گرو تامین مالی و تامین خوراک است. ساخت داخلی تجهیزات، خرید تجهیزات نفتی نیز نیازمند تامین مالی است. ارائه ضمانت وام ها توسط شرکت های پتروشیمی درصورت داشتن مجوز زمینه ساز وجهی از حماسه اقتصادی است.

از چالش های پیش روی صنعت نفت، پیشرفت سریع در تکنولوژی و روش های انجام کار مطلوب است. با به کارگیری از مدیریت دانش امکان به اشتراک گذاری دانش ضمنی کهنه کاران نفت جهت انتقال به نیروهای جوان، امکان توسعه و بهره برداری از میادین نفتی محقق می گردد. وجود برنامه و کنترل جامع برای هدایت اجرایی پروژه ها و مدیریت زمان از نیازهای اساسی برنامه مدیریت پروژه می باشد. اجرای مراحل پنج گانه نیازمند ایجاد دانش ناشی از حل مسئله است.

جهانی سازی توانایی پاسخگویی به مسائلی چون: افزایش سرعت مصرف و پایان یافتن منابع محدود جهان، افزایش تولید ورها سازی گازدی اکسید کربن در هوا، افزایش قیمت جهانی نفت، انتقال مصرف ذخایر محدود از کشورهای توسعه یافته به کشورهای درحال توسعه، انتقال فرصت های شغلی از کشورهای پیشرفته به سایر کشورها، جبران کسری های مالی و سایرکمبودها ایالت متحده امریکا و وابستگی از بابت کالا یا خدمات ضروری به سایرکشورها را ندارد.

بسته اجرایی وزارت نفت با موافقت دولت در راستای تدوین و ارائه بسته های اجرایی شامل ظرفیت تولید نفت خام وگاز طبیعی در طول برنامه پنجم ابلاغ شد. برنامه پنجم توسعه کشور دومین گام در راستای تحقق چشم انداز ملی در افق1404می باشد. در بسته اجرایی اهداف کلان، راهبردها و سیاست های توسعه نفت، گاز و پتروشیمی ارائه شده است.