فصلنامه تحقیقات حشره شناسی
سال چهارم شماره 3 (پیاپی 15، پاییز 1391)

در این پژوهش رفتار تداخل هم زیستی یا تاثیر تراکم های مختلف زنبور Telenomus busseolae Gahan (Hym.، Scelionidae) بر قدرت جستجوی آن روی تخم ساقه خواران نیشکر. Sesamia spp در دمای 1±29 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±65 درصد و 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی مورد بررسی قرار گرفت. تراکم های 1، 2، 4، 6، و 8 عدد زنبور ماده بالغ با عمر حداکثر 24 ساعت از انسکتاریوم مرکز تحقیقات نیشکر خوزستان فراهم گردید و به تفکیک در لوله های آزمایش به همراه آب شکر ده درصد جهت تغذیه قرار داده شدند. برای هر تراکم زنبور تعداد 150 عدد از تخم های ساقه خواران سزامیا در 4 تکرار استفاده شد. پس از 24 ساعت زنبور ها حذف گردیدند و تخم ها در همان شرایط نگهداری شدند. رابطه بین لگاریتم قدرت جستجو و لگاریتم تراکم، برای هر زنبور خطی بود و ضریب تداخل 4063/1- محاسبه گردید (F=619.5، r2=0.995، P=0.001). شیب منفی خط رگرسیون بیانگر این است که تداخل عاملی وابسته به انبوهی است. با افزایش تراکم پارازیتویید از 1 به 8 میانگین تعداد تخم پارازیته شده توسط هر پارازیتویید از 135 به 4/12 و قدرت جستجوگری از 40/2 به 14/0 به طور معنی داری کاهش یافت. بررسی تداخل می تواند در بهبود تکنیک های پرورش انبوه در انسکتاریوم ها موثر باشد.

تاثیر آفت کش ها بر میزان باروری دشمنان طبیعی، یکی از مهمترین اثرات غلظت های زیرکشنده آفت کش ها می باشد. در این پژوهش اثرات جانبی دو آفت کش هگزافلومورون، پی متروزین و کنه کش اسپیرودیکلوفن و چهار عصاره گیاهی استبرق Calotropis procera (Willd.) R. Br. (Asclepiadaceae)، کلپوره،Teucrium polium L. (Lamiaceae)، آویشن Thymus vulgaris L. (Labiatae) و شاه تره Fumaria parviflora Lam. (Fumariaceae) بر بقا و شاخص های تولید مثلی بالتوری سبز Chrysoperla carnea Stephens در دمای 2±26 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±60 درصد و دوره روشنایی 8: 16 بررسی شد. بدین منظور 154 تخم بالتوری به روش غوطه وری و 40 لارو سن سه با روش تماسی در معرض محلول سم و عصاره قرار گرفتند. نتایج نشان دادند که طول دوره زندگی در تیمار مرحله تخم در تیمار های آویشن، شاتره، هگزافلومورون، اسپیرودیکلوفن، پی متروزین، کلپوره، استبرق، آب و استون (شاهد) به ترتیب 69، 78، 97، 98، 100، 104، 105، 106 و 106 روز بود. همچنین حداکثر دوره بقای حشرات کامل 83 روز برای استبرق و حداقل آن 47 روز برای آویشن مشاهده شد. تاثیر تیمارها در مرحله تخم روی شاخص های تولید مثلی افراد ماده نیز نشان داد که بالاترین نرخ خالص بارآوری برای پی متروزین (59/519) و کمترین آن برای آویشن (10/231 عدد) تخم بود. بیشترین تعداد کل تخم به ازای هر ماده در روز برای پی متروزین (00/7) و کمترین مقدار برای آویشن (96/3 عدد) بود. همچنین، بیشترین مقدار تخم بارور به ازای هر ماده در روز برای اسپیرودیکلوفن (15/6) و کمترین مقدار برای آویشن (93/2) عدد بود. با توجه به فرضیه های پژوهش حاضر، اثبات شد که عصاره استبرق با مصونیت نسبی برای بالتوری سبز می تواند علیه آفات به کار رود.

شب پره آرد Ephestia kuehniella Zeller. (Lep.، Pyralidae) یکی از آفات مهم محصولات انباری، به خصوص آرد است که باعث خسارت اقتصادی بر کمیت و کیفیت آرد می شود. برای کنترل این آفت در انبارها، اسانس های گیاهی به عنوان جایگزین مناسبی برای سموم شیمیایی مورد توجه هستند. بنابراین دراین تحقیق میزان غلظت کشنده 50 درصد و سمیت تنفسی اسانس گیاه کاج تهران Pinus eldarica و سرو نقره ای Cupressus arizonica روی حشرات بالغ پنج روزه شب پره آرد مورد بررسی قرار گرفت. همچنین اثر دورکنندگی دو اسانس گیاهی مذکور روی حشرات کامل یک روزه شب پره آرد در دستگاه بوسنج مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج بررسی تعیین غلظت کشنده 50 درصد نشان داد که اسانس سرو نقره ای با LC50 معادل 06/38 میکرولیتر اسانس بر لیتر هوا کمترین سمیت و اسانس کاج تهران با LC50 معادل 11/3 میکرولیتر اسانس بر لیتر هوا بیشترین سمیت را روی این حشره داشتند. در بررسی سمیت تنفسی اسانس ها مشخص شد که با افزایش غلظت و گذشت زمان، مرگ و میر حشرات افزایش می یابد. در بررسی اثر دورکنندگی، اسانس کاج تهران با غلظت 6 میکرولیتر اسانس بر لیتر هوا قوی ترین اثر دورکنندگی را به میزان 61/84 درصد و اسانس سرو نقره ای با غلظت 10 میکرولیتر اسانس بر لیتر هوا ضعیف ترین اثر دورکنندگی را به میزان 52/23 درصد نشان داد. همچنین با افزایش غلظت اسانس اثر دورکنندگی نیز افزایش یافت. با توجه به نتایج به دست آمده، اسانس های گیاهی استفاده شده در این تحقیق می توانند به عنوان یک حشره کش کم خطر برای کنترل آفات انباری مورد استفاده قرار گیرند.

Spodoptera exigua، S. littoralis و S. litura با دامنه میزبانی وسیع از جمله مهمترین آفات چغندرقند می باشند. گونه S. exigua دارای انتشار جهانی بوده در حالی که دو گونه S. littoralis و S. litura از انتشار محدودتری برخوردار هستند. در این تحقیق نوسان فصلی جمعیت گونه های S. exigua، S. littoralis و S. litura در طول فصل کاشت چغندرقند به وسیله تله های قیفی سبز رنگ طعمه گذاری شده با فرومون جنسی آن ها در یک مزرعه چغندرقند در حومه اصفهان، در سال 1389 مورد بررسی قرار گرفت. گونه های S. exigua و S. littoralis توسط تله های فرومونی شکار شدند اما این تله ها کارایی لازم را جهت شکار گونه S. litura نداشتند. تله های طعمه گذاری شده با فرومون جنسی S. litura گونه S. littoralis را شکار کردند که علت آن تشابه فرومون های این دو گونه از نظر مولکول های تشکیل دهنده آن ها و همچنین نزدیک بودن نسبت آن ها بود. از اواسط مهر به بعد با سرد شدن هوا شکار پروانه ها به حداقل رسید. میانگین حشرات شکار شده گونه S. littoralis تا اوایل شهریور کم و در سطح تقریبا ثابتی بود و هیچ گونه اوج و افول مشخصی در آن مشاهده نشد. ولی از 9 شهریور به تدریج میزان شکار افزایش یافت تا این که در اواسط مهر به اوج خود رسید. نتایج آزمایش نشان داد که زمان فعالیت گونه های S. exigua و S. littoralis در مزارع چغندرقند تفاوت داشتند به این ترتیب که جمعیت گونه S. exigua از اول فصل کشت چغندرقند تا اواخر تابستان بیش از گونه S. littoralis بود ولی در پایان دوره کاشت چغندرقند یعنی از اواخر تابستان تا اوایل پاییز جمعیت گونه S. littoralis افزایش و بر جمعیت S. exigua غلبه یافت.

طی سال های 85-1386 از درختان میوه منطقه مشهد جهت جمع آوری کنه های بالا خانواده Tetranychoidea نمونه برداری به عمل آمد. جمع آوری کنه ها از روی اندام های هوایی (برگ، ساقه و شاخه) به صورت مستقیم با روش تکاندن روی سینی سفید و یا با استفاده از قیف برلز انجام شد و اسلایدهای میکروسکوپی دایمی طبق روش های علمی موجود تهیه گردیدند. در این بررسی تعداد 8 گونه از جنس های مختلف متعلق به دو خانواده Tetranychidae و Tenuipalpidae شامل:Tetranychus urticae، Panonychus ulmi، Eoteranychus pruni، Oligonychus bicolor، Bryobia rubrioculus، Meyernychus emeticae، Tenuipalpus، Tenuipalpus granati و Cenopalpus irani جمع آوری و شناسایی گردید. نتایج بررسی پراکنش گونه های شناسایی شده نشان دادگونه T. urticae دارای بیشترین دامنه پراکنش و استمرار فعالیت روی میزبان های گیاهی در مناطق مورد بررسی در طی دوره نمونه برداری بود. کنه های شکارگر متعلق به 8 خانواده و بیشتر از مناطق با ارتفاع کمتر از 1100 متر از سطح دریا و اغلب از روی درختان میوه دانه دار خصوصا سیب و گلابی جمع آوری شدند. بیشترین تعداد آن ها مربوط به گونه های خانواده Cunaxidae و گسترده ترین تنوع میزبانی و دامنه پراکنش متعلق به گونه های خانواده Tydeidae بود. در این بررسی بیشترین تعداد گونه های جمع آوری شده از کنه های شکارگر در منطقه طرق به ثبت رسید.

در این مطالعه حساسیت و میزان تحمل ارقام پیاز رایج استان هرمزگان به تریپس پیاز Thrips tabaci در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با شش تیمار (قرمز محلی، سفید محلی، ساواناسوئیت، پریماورا، ارلی وایتگرانو و ریوبراوو) و چهار تکرار در شرایط طبیعی مزرعه مورد ارزیابی قرار گرفت. ارزیابی حساسیت ارقام بر اساس شمارش جمعیت لاروها و حشرات کامل صورت گرفت. بدین منظور نمونه برداری ها به فاصله زمانی دو هفته یک بار انجام و با روش شستشو، لاروها و حشرات کامل از بوته ها جدا و شمارش گردید. میزان تحمل ارقام در دو آزمایش سم پاشی شده و نشده با شمارش جمعیت تریپس و اندازه گیری عملکرد در پایان فصل بررسی شد. جهت عاری سازی بوته ها از تریپس در آزمایش سم پاشی شده از سم ایمیداکلوپراید 35٪ به صورت خاک کاربرد استفاده شد. نتایج نشان داد در آزمایش حساسیت از نظر جمعیت حشرات کامل بین تیمارها تفاوت معنی داری وجود نداشت. ولی از نظر جمعیت لارو ها و مجموع دو مرحله زیستی (لارو و حشرات کامل) بین تیمارها تفاوت معنی دار وجود داشت. به طوری که توده های قرمز و سفید محلی با میانگین 88/22 و 18/21 عدد (مجموع لارو و حشرات کامل) به ازای هر بوته بیشترین جمعیت و ارقام پریماورا و ساونا سوئیت با میانگین 8/8 و 17/11 عدد کمترین جمعیت را داشتند. بنابراین توده های قرمز و سفید محلی به عنوان ارقام حساس تر و ارقام پریماورا و ساونا سوئیت به عنوان ارقام مقاوم تر و ارقام ارلی وایتگرانو و ریوبراوو به عنوان ارقام نیمه حساس به تریپس معرفی می شوند. در آزمایش میزان تحمل از نظر عملکرد محصول بین تیمارها در دو آزمایش سم پاشی شده و نشده تفاوت معنی دار بود. به طوری که رقم ریوبراوو در دو آزمایش سم پاشی شده و نشده به ترتیب با میانگین 41667 و51000 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد را داشت. بنابراین علی رغم این که میانگین جمعیت تریپس روی رقم ریووبراوو نسبتا بالا و در حد ارقام حساس قرمز و سفید محلی ارزیابی گردید و بیشترین عملکرد را در حضور این مقدار از جمعیت تولید و افزایش عملکرد (%4/22) نسبت به عدم سم پاشی نشان داد می توان این رقم را متحمل ترین رقم مورد بررسی دانست.

قارچ بیمارگر حشرات Beauveria bassianaBalsamo، یکی از عوامل کنترل بیولوژیک سوسک شپشه دندانه دار. OryzaephilussurinamensisL می باشد. این تحقیق به منظور بررسی چگونگی انتقال افقی و بین نسلی B. bassiana در جمعیت سوسک شپشه دندانه دار در شرایط تغذیه از ارقام خرما انجام شد. در این تحقیق انتقال افقی با ثابت نگه داشتن ناحیه برخورد اندازه گیری شده است. آزمایشات مربوط به انتقال بین نسلی نیز با تقسیم جمعیت حشره به دو گروه آلوده و حساس انجام شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی و به صورت فاکتوریل انجام گردید. فاکتور اول شامل دو مرحله رشدی حشره بالغ و لارو بوده و فاکتور دوم نیز شامل 5 سطح از تراکم هر مرحله رشدی بود. شاخص رشد قارچ (FDI) با اندازه گیری رشد قارچ در بدن حشره به عنوان شاخص انتقال بین نسلی محاسبه گردید. نتایج نشان داد که قارچ توانایی انتقال افقی و بین نسلی در جمعیت شپشه دندانه دار در شرایط تغذیه از ارقام مختلف خرما را دارد. بالاترین قدرت انتقال افقی در شرایطی بود که جمعیت حشرات آلوده و حساس در مرحله رشدی حشره کامل بودند. بالاترین قدرت انتقال بین نسلی نیز در شرایط تغذیه از ارقام خرمای دیری و زاهدی و در نسل اول بود. تعیین قدرت انتقال قارچ B. bassiana در جمعیت شپشه دندانه دار یکی از عوامل مهم در تحلیل همه گیری بیماری است.

علی رغم تلاش های گسترده ای که در سراسر دنیا برای کنترل شته مومی کلم Brevicoryne brassicae (L.) صورت می گیرد، این آفت هنوز یکی از مهمترین آفات گیاهان خانواده Brassicaceae می باشد. این تحقیق طی سال های 1381-1382 به منظور بررسی وجود مقاومت در 48 ژنوتیپ کلزا به شته مومی کلم Brevicoryne brassicae (L.) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بروجرد اجرا گردید. در سال اول تعداد هشت ژنوتیپ نسبت به شته مومی مقاومت نسبی نشان دادند که در سال دوم این ژنوتیپ ها همراه با ژنوتیپ حساس VDH8003/98 در شرایط زراعی و آزمایشگاهی مورد بررسی قرار گرفتند. در شرایط مزرعه ای دو آزمایش مشابه و جداگانه (سمپاشی شده و سمپاشی نشده) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام گرفت. نتایج نشان داد که بیش ترین و کمترین شاخص آلودگی و نرخ ذاتی رشد جمعیت (rm) به ترتیب مربوط به دو ژنوتیپ VDH8003/98 و PF7045/91 بود. بر اساس مطالعات آزمایشگاهی و مزرعه ای، از میان 48 ژنوتیپ مورد آزمایش، VDH8003/98 حساس ترین و PF7045/91 مقاومترین ژنوتیپ ها نسبت به شته مومی کلم بوده و بقیه ژنوتیپ ها در بین این دو گروه قرار می گیرند.